informazioa eta interpretazioa >> Informazio elementuak >> Titulatzea >> Ezaugarriak

›Argia. Irakurlea erakartzeko amua da, eta, askotan, gaira eramango duen arrasto bakarra. Tituluak erraz ulertzekoa izan behar du, berez.

›Laburra. Kazetaritzako hizkuntzak laburrera jotzen du, oro har; are gehiago tituluek. Gaia sintetizatu beharrak hitz zehatzak aukeratzeko premia dakar.

›Egiazkoa. Titulua ezin da engainagarria izan: irakurleak testuan idatzita aurkituko duen huraxe iragarri behar du. Gaiari erantzun behar dio beti, informazio zein iritzi testua izan.

›Erakargarria. Irakurtzera bultzatzen duena da erakargarri, eta titulua da irakurlea testura biltzeko lehen elementu idatzia.

›Egokia. Generoak, egunkariko sailak, egoerak berak agintzen dute titulua nolakoa izango den. Eta beste hainbat gorabehera ere kontuan hartu behar dira: hizkuntza, kazeta tradizioa eta kultura, lekua, hedabidea… Azken batean, ez da berdin titulatzen kirol saileko orrialdeetan eta politikakoetan, ezta hedadura handiko kazeta batean edo herri agerkari batean ere.

›Gaurkotasunari lotua. Albistea berri bihurtu duen azken datua tituluan jasotzea, hori da gaurkotasunari lotua dagoen seinale.

›Beregaina. Tituluak beregainak dira. Albisteaz dihardute, baina ez dira testuaren eta beste tituluen menpeko. Askotan, irakurleak tituluaren bitartez jakin duena besterik ez daki albiste horretaz.

informazioa eta interpretazioa >> Informazio elementuak >> Titulatzea >> Titulatzeko erak

Zein testu mota atonduko duen kazetariak, generoaren araberako titulua idatziko du.

Esate baterako, informazio albiste baten tituluak gaiari helduko dio beste edozeri baino gehiago. Iritzi artikuluetan eta zutabeetan, berriz, askoz ere libreagoak izan daitezke. Testuak nolakoak, tituluek halako ezaugarriak izan ohi dituzte.

›Albisteak. Albistearen titulua berriaren muina da: tituluak oso ondo laburtu behar du albistea. Albiste baten tituluak ezin du oker ulertzeko biderik eman, eta testu barrenean tratatuko ez den gai baten arrasto faltsurik ezin dio eman irakurleari.

Askotan, goititulua eta azpititulua izan ohi ditu; albistearen beste datu bat ematen dute, baina ez ideia nagusia, hori tituluan baitago. Albiste guztiek dute titulua; garai batean, tituluarekin batera goititulua edo azpititulua, bietako bat jartzen zen. Gaur, askotan, hiru tituluok baliatzen dira albiste berean.

Titulua: Montenegro independentea izango den bozkatuko dute gaur herritarrek

Azpititulua: Inkestek abantaila ematen diete independentistei, eta erabakia errespetatuko dutela diote unionistek

›Erreportajeak. Arau esturik gabe idatziak eta sormen handikoak izan ohi dira erreportajeen tituluak, eta askotan, azpititulu eta goitituluz osatuak. Sormenezko titulua idatziz gero, azpitituluan ematen da berriari buruzko eduki informatiboa.

Titulua: Ezer ez, inon ez

Azpititulua: Astelehenean Bermeotik irten, lau egun Bizkaiko Golkoan hara eta hona jardun, ez antxoarik ez sardinarik aurkitu, eta atzera portura itzuli dira ‘Oskarbi’ ontziko arrantzaleak, etsita eta arrain faltarekin kezkatuta

Zinta:‘Kutsidazu bidea, Ixabel’-en musika

Titulua: Bi tresna, kolore guztiak

Azpititulua: Fernando Bernues eta Mireia Gabilondoren filmerako sortu duen musikaren grabazioa amaitu du Iñaki Salbadorrek Rec estudioan

›Elkarrizketak. Sarri bai sarri protagonistaren hitzek eratzen dute elkarrizketa baten titulua, informazio elkarrizketetan batik bat.

Soslai elkarrizketetan, bada beste aukera bat ere: elkarrizketatuari buruzko esapide bat ematea.

Azpitituluan, protagonista nor den argitzen da, edo zergatik egin zaion elkarrizketa.

Aurkezpen zinta: Laura Mintegi - Idazlea

Titulua: «Bizitzak min egiten du»

Azpititulua: Politikaz, feminitateaz eta maskulinitateaz, hirurez batera idatzi beharra sentitu ondotik idatzi du ‘Ecce homo’ nobela

›Kronikak. Kronika testu interpretatibo eta pertsonala da, albistearen antz handikoa, informazioa jakinarazten baitu baina gertatuaren gainekoak azalduz: gai edo gertaera baten inguruko azken kontuen berri ematen du kazetariak, baina, era berean, errealitatearen analisia egiten du. Titulua egiteko ere kazetariak askatasun handiz jokatu ohi du.

Erreportajeen antzera, kronikek titulua eta azpititulua izan ohi dute: tituluan alderdirik erakargarriena ematen da, edo balantze interpretatiboa egiten da. Azpitituluan, albistearekin zer lotura daukan agertzen da.

Titulua: Esku hutsik

Azpititulua: Portlandek ez du asmatu joaneko partidako hutsak zuzentzen, eta Ciudad Realek aise irabazi dio berriz ere itzulikoan

›Zutabeak. Ez dago mugarik zutabe baten titulua atontzeko, sormen handikoa izatea besterik ez. Biziki interesgarri eta erakargarria behar du, gaira edo tesira lerratu gabe ere. Izan liteke testuan agertzen den hitz gako bat, gaiari lotutako gertakizunen baten aipamena edo kontu bitxiren batena.

Langile gripea

Kondorrak, putreak

Fidel izatearen garrantzia

Hiztun mutua

Urepeleko ertzaina

Goyaren txakurra

Estetika ez da kosmetika

Santuak, txerriak eta gol

Heriotzaren kolorea

idazkuntza >> Estiloa >> Kazetaria ez da protagonista

Kazetariak ez du agertu behar albistean. BERRIAko kazetariek, beraz, ez dute lehen pertsona erabiliko —ez singularrekoa (ni), ez pluralekoa (gu)—. Saihestekoak dira honelako formulak:

[] Halakok esan digu [...].

BERRIAk egiten dizkie galderak elkarrizketatuei. Kazetaritzaren lanbideak berekin dakar informazio bila iturrietara jotzea. Bestela esanda: iturriren batetik edandako albisteak dira beti kazeta batekoak. Hala ez badira, ez dute albiste izatea merezi; zurrumurruak edo beste zerbait izango dira. Hortaz, honelako esapideak idatzi beharrik ez dago:

[] Halakok adierazi dio BERRIAri [...].

Berez ulertzen da hori: BERRIAn idazten ari gara, eta, jakina, BERRIAri esan diote. Bestela, nori esan dioten jakinaraztea ezinbestekoa du kazetariak: beti aipatu behar ditu iturriak.

Are gutxiago erabili behar da gisa horretako esapiderik gehigarri baten izenean. Esaterako:

[] Kataluniako eragileei galdezka ibili da Igandea, egoeraren nondik norakoak jakin nahian.

Normalean, beraz, aipatu ditugun formula horiek edo antzekoak erabiltzeko premiarik ez dago. Inoiz edo behin gerta liteke, halere. Esate baterako, erreportaje bat egiteko asmotan, BERRIAko kazetariak ezinbestekotzat zuen lekukotza bat jasotzea; iturriengana jo zuen, baina ez zuten erantzun nahi izan. Honela eman zuen kazetariak, egoki eman ere:

[] BERRIA Jon Zubiarteren senideekin harremanetan jarri da, baina ez dute hitz egin nahi izan:  «Esan beharreko guztia esana dugu».

Era berean, lehen pertsona erabil daiteke zenbait erreportaje berezitan, batez ere bidaietan oinarriturikoetan. Hala egin zuen, esaterako, BERRIAko beste kazetari batek Mendebaldeko Saharan eginiko bidaiari buruzko erreportaje sortan. Hona hemen lehen zatiaren hasierako paragrafoa.

[] Gizona aurretik atzera joan da, autobusaren barrura begira. Zamarra beltza eta txandal prakak ditu jantziak. Ibilgailuaren erdialdera heldu denean, begira geratu da kristalaz beste aldetik, zigarroa ezpainetan. Burua ezkerrera jiratu du orduan, atzerantz, baina segundo batzuk besterik ez. Ondoren, begiak barrura zuzendu ditu berriro, lehenengo lekurantz. Nireganantz.

idazkuntza >> Esaldiaren antolamendua >> Adierazpenak

Inork esanikoaren berri jakinarazten denean, zehatz eta garbi eman behar da, bai zer esan duen eta bai nork esan duen. Kazetariak egoki landu behar ditu adierazpenak: testuingurutik atera gabe, eta desitxuratu gabe.

Horrek ez du esan nahi adierazpenak bere hartantxe utzi behar direnik: ahozko hizkeran ohikoak dira anakolutoak eta huts gramatikalak, eta kazetariaren lana da haiek konpontzea eta zuzen eta egoki ematea, betiere esanahia eta tonua guztiz errespetatuz.

Adierazpenak berria idazteko abiapuntu direnean ere, kazetariak sintesi lana egin behar du, adierazpenik esanguratsuenak hautatu eta, jakina, testua landu: irakurlearentzat ez da batere erakargarria besterik gabe kateaturiko adierazpen segida hutsa. Horregatik, oso garrantzitsua da aipuak ondo aukeratzea: indartsuak, erakargarriak, esanguratsuak izan behar dute. Era berean, ez da komeni oso aipu luzeak egitea.

Aipu marken barrukoak neurrian erabili behar dira, gehiegikeriak agerian uzten baitu testua landu gabea dela eta kazetaria ez dela gai izan adierazpenak aztertu eta lastoa eta garia bereizteko.

idazkuntza >> Puntuazioa >> Zertarako erabiltzen den >> Puntuazioa eta estiloa

Beti-beti joskera eta puntuazio eskema bera erabiliz gero, testuak oso monotonoak gertatzen dira. Izan ere, egitura ez ezik, erritmoa eta musika ere ematen die puntuazioak testuei. Puntuazioa aberastuz, testu landuagoa idatziko dugu.

Oro har, kazetaritzako testuetan puntuazio markatugabea erabiltzen da, barrokismorik gabea. Baina, testu mota zein den, zilegi da, jakina, puntuazio modu erretorikoagoak erabiltzea.

Puntuazioaren oinarri-oinarrizko konbentzioak betetzeak ez du galarazten norberaren estiloa; aitzitik, modua ematen du, irakurleari interpretazio arazorik sortu gabe, estilo bat edo bestea erabiltzeko. Esaterako, estilo enfatiko edo hanpatua sortuko dugu puntua erabiliz testua ohi baino gehiago eteten badugu, batez ere koma erabili ohi den kasuetan.

Eguneko soldataren truke aritzen zen lanean. 31 urte zituen. Lanean ari zela joan ziren haren bila. Sorora. Etxekoek ez zuten berriz ikusi. Inoiz ez.

Sutea gertatu da. Suaren ostean, erre usaina. Errautsa. Kea. Suntsipena. Ezereza. Bizi oro hiltzen eta estaltzen duen geruza besterik ez.

idazkuntza >> Puntuazioa >> Koma >> Noiz erabiltzen den

›Esaldi koordinatuak lotzeko erabili ohi da.

Bi esaldi eta, baina edo edo erabiliz koordinatzen baditugu, koma jarriko dugu juntagailuaren aurretik: [, eta], [, baina], [, edo].

Oroitarria jarriko dute, eta eguerdian bertsotan ariko dira.

Denboraldi baterako joango da, baina baliteke Iruñera berriro ez itzultzea.

Konturatu ere ez naiz egiten oroitzapen horiek hor daudela, edo erdizka besterik ez naiz jabetzen, edo pasatu eta gero konturatzen naiz.

Esaldi koordinatuetako batean aditz laguntzailea isildua baldin badago ere, berdin jokatzen da. Laguntzailea agerian duen aditzarekin egiten da komunztadura.

Taldeko kideek, oroitarria jarri, eta bertsotan jardun dute eguerdian.

Taldeko kideak, oroitarria jarri, eta bertsotan aritu dira eguerdian.

Hark arkumea ekarri, eta nik prestatuko dut.

›Estilo zuzeneko esaldiak mugatzeko ere erabiltzen da.

Izan ere, aipua eta kazetariaren diskurtsoa komaz bereizten dira —aipu markekin mugatzeaz gain—.

«Naval erosi gura dugu», berretsi du ontziolako presidente Joanes Labairuk.

›Enumerazioetan, osagaiak komaz bereizten dira.

Etxean gordeta zeuzkan ordenagailuak, liburuak, DVDak eta bideoak. [Enumerazio itxia da: eta duena]

Ehun irudi ditu liburuak: itzulpenen azalak, liburu batzuetako ilustrazioak, hainbat artistaren argazkiak... [Enumerazio irekia da: eta-rik gabea]

Batzuetan, errepikapen efektua emateko, eta erabiltzen da sail guztian, komaren ordez.

Gasteizko gizonik aberatsena zen; denetik zuen, eta denetik franko: lurrak eta etxeak eta errotak eta zer ez.

Enumerazioen atalen barruan komak badaude, koma ez baizik puntu eta koma erabili beharko dugu atal bat eta hurrengoa bereizteko.

Gaurko bilerara sail hauek etorriko dira: Jaurlaritzako Lehendakaritza; Osasuna; Nekazaritza, Abeltzaintza eta Arrantza; eta Kultura.

Gerta liteke enumerazioaren elementu batek barnean eta izatea; halakoetan, koma batez markatzen da elementu horren bukaera, nahiz eta azken-aurrekoa izan.

Izaro, Niña Coyote eta Chico Tornado, eta Zazkel 

›Esaldi zerrendetan ere erabil daiteke.

Enumerazio modu bat dira, eta bi osagai baino gehiago lotzen dituzte, gainerako enumerazioek bezala.

Azken urteotan, bertsolaritza ofizializatu egin da, nolabait: bertso eskoletan udaletako euskara sailak sartu dira, irakasleak profesionalak dira, beste babes mota batzuk ere badaude...

›Bokatiboak komaz markatzen dira.

Esaldi hasieran, noski, ondotik jartzen da koma; eta esaldi bukaeran, aurretik.

Agur eta mila esker, Mosku.

Zuk, Silveira, ika-mika sortu izan duzu behin baino gehiagotan hainbat bertsorekin.

Koma kentzeko lizentzia hartzekotan, esapide bihurturikoetan bakar-bakarrik:

Bai jauna!

›Tarteki txikiak ere mugatzen ditu komak, esaldiari estu loturikoak.

Jokalariak, pozez zoratu beharrean, kopa hartu zuen esku artean.

Barrez erantzun zien, pozik, galdera guztiei.

›Aposizio batzuk koma tartean idazten dira.

Dmitri Pitermani, Alaveseko presidenteari, asko kostatzen zaio hitzak neurtzea.

Horrelako aposizioetan, bi osagaiak deklinatzen dira: aposizioa eta dagokion sintagma.

›Koma tartean idatzi behar dira lokailuak eta testu antolatzaileak. Hona hemen batzuk:

gainera, bestalde / bertzalde, era berean, halaber, orobat, berebat, behintzat, bederen, bederik, behinik behin, bestela / bertzenaz, osterantzean, gainerakoan, ordea, berriz, aldiz, ostera, aitzitik, alta, alabaina, dena dela, dena den, hala ere, hala eta guztiz ere, haatik, beraz, bada, hortaz, horrenbeste, halatan, hala, izan ere, hau da, alegia, azken batean, azken finean, hain zuzen ere, horregatik, batetik, bestetik, azkenik, lehenik, bigarrenik, hirugarrenik...

Esaldi hasieran edo bukaeran egokitzen badira, aurretik edo atzetik puntua edo puntu eta koma izango dute, noski.

Bada salbuespen bat: hala nola lokailuak aurretik bakarrik izan ohi du koma, eta ondotik ez.

Pasarte batean, gainera, Bukowski irakurtzen agertzen da Kat.

Nobela aspaldidanik ari da, ordea, beste genero batzuekin nahasten.

Dena den, bakoitzak bere iritziaren arabera bozkatuko du.

Hori dela eta, enpresa berria nola finantzatu aztertuko dugu.

Bada besterik, beraz.

Ez dago batere ados, hala ere.

Salbuespena: hala nola.

Atzerrian bizi diren kurdu siriarrek protestak egin zituzten Europako zenbait hiritan, hala nola Bruselan, Genevan eta Berlinen.

Kontuan izan testu antolatzaile batzuk galdegai izan daitezkeela; esaterako, horregatik eta hori dela eta. Galdegai direnean, ezin da komarik jarri haien eta aditzaren artean.

Bertsolaria, hain justu, hori da, edozein girotara egokitzeko gai dena. Horregatik bereizten dira bertsolaria eta bertsotan egiten dakiena.

Hori dela eta galdegaia denean, marratxoz idatziko dugu:

Hori dela-eta etorri gara.

› Beste galdegai bat gehitzen denean, komaz bereizten da.

1860. urtean jaio zen Txirrita, Hernanin. [Noiz jaio zen? Non jaio zen?]

Sariak ostiralean banatuko dituzte, Zarauzko Zinema pilotalekuan. [Noiz banatuko dituzte? Non banatuko dituzte?]

Aurreneko kanporaketa igandean jokatuko da, Lekunberrin. [Noiz jokatuko da? Non jokatuko da?]

›Mintzagaia markatzeko ere koma erabiltzen da, batez ere mintzagai hanpatua markatzeko.

Mintzagaia esaldiaren hasieran egon ohi da; lehendik dakigun informazioa errepikatu ohi dugu mintzagaian, edo, bestela, gure diskurtsoaren unibertsoa mugatu.

Mintzagaia izaten dira, esaterako: -ri dagokionez, -ri doakionez, horri buruz, -ren ustez, -ren iritziz, -ren irudiko. Horrelakoak beti komarekin idazten dira, non eta ez diren mendeko baten parte.

Batzuetan, zilegi da koma kentzeko lizentzia hartzea, baina inola ere ez honelako kasuetan:

a) Anbiguotasuna sortzen denean.

[] Lehen herriaren ondorearen artisautza egiten nuen, orain neure obrarena. [lehenbiziko herria?]

[] Lehen, herriaren ondorearen artisautza egiten nuen; orain, neure obrarena.

b) Esanahia aldatzen denean.

Koma jarri edo ez, esanahia aldatu egiten da askotan. Esaldi honetan, esaterako:

Agurrean «eginiko lagunak» goraipatu eta Eibar mailaz igoko dela ziurtatu du Karmonak.

Dagoen-dagoenean, hau ulertu beharko genuke: Karmonak lagun batzuk egin ditu agurrean; gainera, goraipatu egin ditu, eta Eibar igoko dela ziurtatu.

Logikak salatzen du ez dela horrela izan, agurrean ziurtatu duela, eta ez agurrean lagunak egin. Horrelakoetan, koma jarri egin behar da, ez baitago lizentzia hartzerik:

Agurrean, «eginiko lagunak» goraipatu, eta Eibar mailaz igoko dela ziurtatu du.

Hona hemen beste adibide batzuk:

80ko hamarkadaren hasieran hiesa denon arazoa zela gogoratu zuen. [ = 80 hamarkadaren hasieran izan zen hiesa denen arazoa]

80ko hamarkadaren hasieran, hiesa denon arazoa zela gogoratu zuen. [ = 80 hamarkadaren hasieran gogoratu zuen]

Modu sotilean, emakume askok euren buruari egiten dizkioten galderak egiten dituzte aktoreek taularen gainean. [ = Modu sotilean egiten dituzte aktoreek galderak]

Modu sotilean emakume askok euren buruari egiten dizkioten galderak egiten dituzte aktoreek taularen gainean. [ = Modu sotilean egiten dituzte emakume askok galderak]

›Mendeko perpaus batzuk markatzeko ere koma erabiltzen da.

Hain da pisua, non hamar lagunek ere ezin jaso baitute.

Gezurra esango balu, segituan igarriko nioke.

Ama etorri zenean, isildu egin zen.

Lanean aritu zen, harik eta eguna argitu zuen arte.

Artziniegako museoa kalera aterako dute, lihoarekin egiten zen lana erakusteko.

Txapelketa hankamotz geratu da, bi zerrendaburuk ez baitute jokatzerik izango.

Hiria bete-betean harrapatu ez duenez, uste baino kalte txikiagoak egin ditu.

Gustura biziko nintzateke Patagonian, nahiz eta hemendik oso urrun egon.

Berandu iritsi bazen ere, osorik ikusi zuen filma.

Liburu batean oinarriturik, dantza ikuskizun ederra prestatu du.

Menpeko perpausa esaldiaren erdian badago, koma pareak mugatzen ditu hasiera eta bukaera.

[] Beste batzuk hemengoak badira ere, ez dakite euskaraz.

[] Beste batzuek, hemengoak badira ere, ez dakite euskaraz.

Mendeko perpausa galdegaia bada, ez da jartzen komarik.

Gezurra esan zidalako haserretu nintzen. [Zergatik haserretu nintzen]

Ama etorri zenean isildu zen. [Noiz isildu zen]

Adierazpen perpaus osagarri edo konpletiboak ez dira bereizten halako komarekin esaldi nagusitik (-ela, -enik, zehar galderetako –en, -enetz).

[] Arazoa oso larria dela, esan zuen.

[] Arazoa oso larria dela esan zuen.

[] Ez dakigu, etorriko den.

[] Ez dakigu etorriko den.

[] Ez dugu uste, etorriko denik. 

[] Ez dugu uste etorriko denik.

›Aditza isildua dagoenean, koma baliatzen dugu elipsia markatzeko.

Añanako gatzagak, barrutik ezagutzeko moduko altxorra.

Janowskyk orkestra zuzenduko du, eta Sainz Alfarok, abesbatza.

Urkulluk adierazi du nabarmentzeko «joko hutsa» dela, eta Madrazok, «nahasmendua» ekarriko lukeela. [Alegia: Urkulluk adierazi du nabarmentzeko «joko hutsa» dela, eta Madrazok adierazi du «nahasmendua» ekarriko lukeela]

Azken esaldian, aditz isilduari dagokion koma —eta koordinazioari dagokiona— janez gero, beste esanahi bat hartuko luke esaldiak.

Urkulluk adierazi du nabarmentzeko «joko hutsa» dela eta Madrazok «nahasmendua» ekarriko lukeela. [Alegia: Urkulluk adierazi du Madrazok «nahasmendua» ekarriko lukeela]

Mintzagai-galdegai jokoa ere kontuan hartu behar da. Hala, galdegaiaren atzean ez da komarik jartzen, nahiz eta aditza isildua egon.

Marek Janowsky poloniarrak zuzenduko du orkestra, eta Sainz Alfarok abesbatza. [Alegia: Sainz Alfarok zuzenduko du abesbatza]

Irabaztea helburu. [Alegia: Irabaztea dute helburu]

›Helbideetan, kalearen eta zenbakiaren artean koma jartzen da, bai eta zenbakiaren eta solairuaren artean ere.

Plaza Barria, 17, 2. ezk.

Gaztelu plaza, 6, behea.

›Hamarrenak komaz markatzen dira.

CAC 40 indizeak %1,71 irabazi du aste honetan.

ortotipografia >> Letra larria, xehea eta maiuskula txikia >> Letra larria, tokiaren arabera

Testu hasieran eta puntuazio marka batzuen ondoren, letra larriz idatzi behar dira hitzak. Hala, letra larria erabiltzen da:

›Testu hasieran eta paragrafo hasieran.

›Puntuaren ondoren.

›Galdera eta harridura marken eta hiru puntuen ondoren, puntuaren funtzioa ere betetzen dutenean.

Ederra zen, bada! Inor ez zen ausartzen ezertxo ere esaten. 

Zergatik egin nuen? Bada, barrenak eskatu zidalako.

Horrela jokatuz gero, ez dago irabazterik... Nolanahi ere, liga hasi besterik ez da egin.

Baina:Opari bikaina da... ezer gutxi behar duenarentzat. 

Arrazoi duzu, bai horixe!, eta nekez azalduko du inork hobeki. 

Denbora-pasa ederra da...: nik ez dut besterik egin azkenaldian.

›Bi puntuen ondoren, sailkapen, kronologia edo taula modukoetan.

Otsailak 22: Alegazioak jartzeko epea amaitu zen. 

Maiatzak 16: Sabin Intxaurraga sailburuak behin-behineko onespena eman zion.

Uztaila: Arazorik ez bada, behin betiko onartuko da uztailean.

›Bi puntuen ondoren, aipu marken barruko adierazpena badator.

Donostian kokatu du eleberria Iñurrietak, ikuspegi unibertsalista baino gehiago partikulartasuna aldarrikatu nahian: «Normalean, fikzioak antzinako edo leku mitikoetako gertaerak kontatu izan ditu. Eleberri honetan, aldiz, kontrakoa egin dut».

Baina bi puntuen atzetik gure diskurtsoan segituz gero, letra xehez.

Oso garbi du urteak bete aurretik zer egin nahi duen: marka ezarri.

idazkuntza >> Gramatika >> Deklinabide arazoak >> Izenlagunak: noiz '-ren' eta noiz '-ko'

Zenbaitetan garbi badago ere (jabetza zentzuan -ren eta lekuzko zentzuan -ko), hainbat eta hainbatetan zalantza sortzen da loturarekin. Nekez bil daiteke kasuistika guztia, baina hona hemen kasu ohikoenak.

noiz '-ren'	adibideak
jabetza	ETBren egoitza  kontserba etxearen jabea Iraken etorkizuna herriaren izena liburuaren izenburua Atarrabiaren Eguna Euskal Herriaren sinboloa Frantziaren irudia Israelen enbaxada [Israelek duen enbaxada] Israelen Egiptoko enbaxada [Israelek Egipton duen enbaxada]
egilea-eginikoa	Sinn Feinen batzar nagusia EAJren eta EH Bilduren bilera
eginikoa-egilea	Aste Nagusiaren sortzaileak Zinemaldiaren babesle ofiziala Zinebiren antolatzaileak filmaren zuzendaria proiektuaren zuzendaria liburuaren idazlea egunkariaren irakurlea elkartearen sustatzailea deialdiaren arduradunak
objektua-ekintza	delituaren salaketa aldizkariaren harpidetza (eta aldizkariaren harpideduna) partidaren amaiera irailaren hasiera Nafarroako Parlamentuaren eraketa
objektua-ezaugarria	izatearen garrantzia gereziaren gorria
osoa-partea	liburuaren lehen zatia Europaren bihotzean filmaren parte bat
alde	sei tantoren aldea bi golen aldea
zale	musika klasikoaren zalea kolore bizien zalea Realaren zalea [realzalea]
alderdia-hura nagusi den erakundea	EAJren udala PPren gobernua
	Arte Ederren Museoa Zuzenbide Historikoaren Institutua
zerbaiten balioa, guztira	hogei euroren gasolina [hogei euroren truke ematen dutena] bi euroren intxaurrak [bi euroren truke ematen dituztenak] txakur txiki baten karameluak [txakur txiki baten truke ematen zituztenak]

 

noiz '-ko'	adibideak
tokia	gelako armairua  etxeko ataria hango berri taldeko kidea Nafarroako Gobernuko presidentea EAEko lehendakaria Alaveseko jokalaria BERRIAko itzultzailea NBEko idazkaria EAJko alkatea
denbora	gaurko egunkaria heriotzako ordua azken judizioko eguna
arloa, esparrua	Erizaintzako Unibertsitate Eskola [erizaintzaren arlokoa] kimika organikoko irakaslea [kimika organikoaren arlokoa]
nolakotasuna	bihotz oneko jendea lau hankako mahaia garrantzi handiko erabakia
prezioa	1,90 euroko gasolina [litroa 1,90 kosta da] lau euroko intxaurrak [kiloa lau euro kosta da]
besterik	Euskal Herriko mapa

Badira kasu batzuk bi atzizkiak onartzen dituztenak, ikuspegia zein den edo zer esan nahi den. Hona hemen halako batzuk:

-ko	-ren
Osasunako entrenatzailea [Osasunan duten entrenatzailea]	Osasunaren entrenatzailea [Osasuna entrenatzen duena]
BERRIAko zuzendaria [BERRIAn duten zuzendaria]	BERRIAren zuzendaria [BERRIA zuzentzen duena]
Alfako akzioak [norbaitek Alfan dituen akzioak]	Alfaren akzioak [Alfak dituen akzioak]
Italiako Gobernuko bozeramailea [gobernuan duten bozeramailea]	Italiako Gobernuaren bozeramailea [gobernuak duen bozeramailea]
Hezkuntza Ministerioko ordezkaria [ministerioan duten ordezkaria]	Hezkuntza Ministerioaren ordezkaria [ministerioa ordezkatzen duena]
monasterioko burua [monasterioan duten burua]	monasterioaren burua [monasterioak duen burua]
armadako buruzagia [armadan duten buruzagia]	armadaren buruzagia [armadak duen buruzagia]
ikastolako arduradunak [ikastolan dituzten arduradunak]	ikastolaren arduradunak [ikastolaren ardura dutenak]
Nafarroako konkista [Nafarroan eginiko konkista]	Nafarroaren konkista [1. Nafarroa konkistatu zutenekoa. 2. Nafarroak eginiko konkista]
Euskal Herriko historia [Euskal Herrian izaniko historia]	Euskal Herriaren historia [Euskal Herriak izaniko historia]
EAJko hautagaia [EAJkoa den hautagaia]	EAJren hautagaia [EAJk aurkeztu duen hautagaia]
Greziako egoera [Grezian dagoen egoera]	Greziaren egoera [Greziak duen egoera]

 

idazkuntza >> Puntuazioa >> Aditzik gabeko tituluak >> Beti komaz?

Arau orokor —orokorregi— baten arabera, esan ohi da aditzik gabeko tituluetan koma erabili behar dela aditzaren ordez, baina bistan da ez dela horrela jokatzen beti: horra hor Gorrotoa lege eta Gizona bere bakardadean, esaterako. 

 

BOSNIA ETA HERZEGOVINA

Hizkuntzak: bosniera, kroaziera, serbiera (ofiziala; hizkuntza bakarra da, baina hiru izen horiek hartzen ditu serbokroazierak Bosnia eta Herzegovinan).
Biztanleak: 3,7 milioi (NBE, 2012). Bosniak (%48, hegoaldeko eslaviar musulmanei deitzen zaie), serbiar (%37,1), kroaziar (%14,3), beste (%0,6).
Erlijioak: musulman (%40), ortodoxo (%31), katoliko (%15), beste (%14).
Jakingarriak: Bosnia eta Herzegovina da estatu honen izen ofiziala, baina Bosnia ere erabil liteke, besterik gabe. Daytongo Akordioari jarraikiz (1995-12-14), bi entitate konfederatutan banatu zuten: Bosnia eta Herzegovinako Federazioan (Federazio Kroaziar-Musulmana ere deitzen diote, eta lurraldearen %51 inguru hartzen du) eta Bosniako Serbiar Errepublikan (lurraldearen %49 inguru hartzen du, eta herrialdeko biztanleen %40 inguru; ingelesez, Republic of Srpska).
 

Ipar Irlanda

Hizkuntzak: ingeles, gaeliko (gaeilge; gutxiengo txiki bat besterik ez da mintzo, 170.000 lagun inguru), eskoziera. Gaelikoa ia galdu da, eta ez du batere ofizialtasunik.
Biztanleak: 1,6 milioi.
Erlijioak: katoliko (%40,3), protestante (%36), beste (%9,9), zehaztugabe (%9), sinesgabe (%9).
Jakingarriak: Irlandako Errepublika estatu burujabea da, eta Ipar Irlanda britainiarren agindupekoa da. Uharte osoaz mintzatzeko, Irlanda aipatzen da. Loialista britainiarrek Ulster erabiltzen dute Ipar Irlanda soilik adierazteko, baina Ulster eskualde bat da, eta Irlandako Errepublikaren zati bat ere hartzen du.
Transkripzioak: ingelesezko toponimoak erabiliko ditugu. Dena dela, hizkuntzari buruzko artikuluetan, gaelikozkoak ere idatziko ditugu, parentesi artean.
 

IRLANDA

Hizkuntzak: Irlandako Errepublika: irlandera, edo Irlandako gaeliko edo gaelera (gaeilge esaten diote gaelikoz; Irlandako Gobernuaren arabera, 1.570.894 lagun dira gaelikoz hitz egiteko gai, eta 339.541 irlandarrek erabiltzen dute egunero; erabiltzaile gehien eskualde gaelikoan du, Gaeltacht izenekoan), ingeles (bigarren hizkuntza ofiziala, baina 'de facto' nagusia). Ipar Irlanda: ingeles, gaeliko (gaeilge; gutxiengo txiki bat besterik ez da mintzo, 170.000 lagun inguru), eskoziera; Irlandako gaelikoa ia galdu da, eta ez du batere ofizialtasunik.
Biztanleak: 6,2 milioi. Irlandako Errepublika: 4,6 milioi (NBE, 2012). Ipar Irlanda: 1,6 milioi.
Erlijioak: Irlandako Errepublika: katoliko (%88,4), Irlandako Eliza (%3), bestelako kristau (%1,6), beste (%1,5), zehaztugabe (%2), sinesgabe (%3,5). Ipar Irlanda: katoliko (%40,3), protestante (%36), beste (%9,9), zehaztugabe (%9), sinesgabe (%9).
Jakingarriak: Irlandako uhartea bi egitura administratibotan banatua dago: Irlandako Errepublika (Hego Irlanda) eta Ipar Irlanda. Irlandako Errepublika estatu burujabea da, eta Ipar Irlanda britainiarren agindupekoa da. Loialista britainiarrek Ulster erabiltzen dute Ipar Irlanda soilik adierazteko, baina Ulster eskualde bat da, eta Irlandako Errepublikaren zati bat ere hartzen du.
Transkripzioak: Irlandako toponimoak ingelesez idatziko ditugu. Dena dela, hizkuntzari buruzko artikuluetan, gaelikozkoak ere idatziko ditugu, parentesi artean.
 

JAPONIA

Hizkuntzak: japoniera (ofiziala), ainuera (etnia horretako bakan batzuk besterik ez dira mintzatzen beren hizkuntzan, eta desagertzeko zorian dago).
Biztanleak: 126,4 milioi (NBE, 2012). Japoniar (%99, tartean ainu, ryukyu eta burakumin etnia gutxituak); beste (%1; 511.262 korear, 244.241 txinatar, 182.232 brasildar, 89.851 filipinar...).
Erlijioak: xintoistak eta budistak dira nagusi (%84); beste sinesmen batzuk ere badira (%16; konfuzianista, taoista, kristau).
 

KIRIBATI

Hizkuntzak: ingeles eta kiribatiera edo gilbertera (Mikronesiako uharte hauetako jatorrizko hizkuntza).
Biztanleak: 1003.000 lagun (NBE, 2011). Mikronesiar (%98,8), beste (%1,2; mestizo, tuvaluar, europar...).
Erlijioak: katoliko (%52), protestante (%40), bahaista, musulman, zazpigarren eguneko adbentista, Jainkoaren Eliza, azken eguneko santu (%6).

besterik. Aditza, gehienbat, singularrean jokatu ohi da egitura honetan: 'absolutiboa + besterik ez + aditza'. Azkenaldian plurala erruz zabaldu da, baina BERRIAn singularra hobetsiko da. Ukoak eta kritika txarrak besterik ez zituen jaso*[e.] Ukoak eta kritika txarrak besterik ez zuen jaso. // Liburuak eta paperak besterik ez ditu*[e.] Liburuak eta paperak besterik ez du.

dagoena dago, hauxe daukagu, ez dago besterik (hau da dagoena*, dagoena da*). Hala antolatu zuten, eta dagoena da*[e.] Hala antolatu zuten, eta dagoena dago. Hala antolatu zuten, eta hauxe daukagu. Hala antolatu zuten, eta ez dago besterik.

aldarrikatu 1. Eskakizunen baten alde egin. Beraz, eskubideak, askatasuna, berdintasuna eta gisakoak aldarrikatzen dira, ez besterik. Ez erabili 'zernahi eskatu' adierazteko. Gobernuburuaren dimisioa aldarrikatu dute*[e.] Gobernuburuaren dimisioa eskatu dute. // NBEk giza eskubideak aldarrikatu ditu auziari irtenbide bat emateko*[e.] NBEk funtsezkotzat dauzka giza eskubideak irtenbide bat aurkitzeko.

azken aldian. Azken txandan. Kontuan izan 'azkenaldian' besterik dela: azken boladan. Ikusi nuen azken aldian oso argala zegoen.

azkenaldian, azkenaldi honetan. Azken boladan. Kontuan izan 'azken aldian' besterik dela: azken txandan. Azkenaldian ez da joaten zinemara.

ekimen. Ekiteko ahalmena. Besterik adierazteko, erabili 'ekinbide', 'ekinaldi', 'talde', 'mugimendu' eta abar, zer esan nahi den.

elektoralismo, elektoralista. Besterik kontuan hartu gabe hauteskundeei begira eginiko politika; jokabide horri dagokiona.

inerte. Geldo. Mutiloako hondakindegiak gai inerteak har ditzake, besterik ez.

mugatu. Gehiegi erabiltzen da, joskera behartzeraino. Espainiarrek kanporatutako etorkinak berriz onartzera mugatu dira Frantziako agintariak*[e.] Espainiarrek kanporatutako etorkinak berriz onartu besterik ez dute egin Frantziako agintariek.

ospatu. Festak eta jai giroko ekitaldiak ospatzen dira, ez besterik. Gernikako bonbardaketaren 70. urteurrena ospatuko dute*[e.] Gernikako bonbardaketaren 70. urteurrena gogoraraziko dute. // Azaroaren 25ean, Indarkeria Matxistaren Kontrako Eguna ospatzen da*[e.] Azaroaren 25ean, Indarkeria Matxistaren Kontrako Eguna izaten da.

pilota. Modalitateak: errebotea, erremontea, eskuz edo esku-huska, laxoa (guante), pala (handi, motz, txiki eta zabal), pasaka (pasakako pilota joko), pleka (plekako joko), trinketa, xarea, xistera edo zesta-punta. Pilotariak: erremontelari edo erremontista, palari edo palista, pilotari, puntista, trinketlari. Pilota motak: pilota apal (baxu*), arin, astun, bizi, gozo, bigun, harro, jauzilari, larru-leun, larru-goxo, larru-bero, motel (baxu*), pisu, torta (motela). Jokoa: bote edo punpa (bote laster, punpa laster), dejada edo ñaku, errefera (sakea edo botea itzultzea), horma-bikoa egin, pasa-marra, pasa egin, pik edo txost, sake edo bote, tanto (tantu*) edo kintze, txapa gainean, txapapean, txik-txak edo txula. Tokiak: ezkerpareta (frontoia), frontis, frontoi (hobe 'pilotaleku'), kantxa, kontrakantxa, pilota plaza, plaza libro (aurreko pareta besterik ez duen pilotalekua). Besterik: airez / airetik jo, botilero, errebantxa, manomanista (h. 'buruz buruko', 'eskuz banakako'), pilotak aukeratu / bereizi (materiala apartatu*).

plaza libro. Aurreko pareta besterik ez duen pilotalekua.

Festak

Hauteskundeak

Udako Olinpiar Jokoak

Ingurumena