idazkuntza >> Esaldiaren antolamendua >> Aposizioak >> Aposizioak egiteko hiru modu

›Komaduna.

Askotan, bi komako aposizioarekin egiten da esaldia hobekienik; beste batzuetan —ingurua nolakoa den—, komarik gabe. Gehienetan, bi komako egitura lagungarri izaten da, esaldi zatiak mugatzen dituenez gero.

[] Haserre agertu zen atzo Iñigo Urkullu Eusko Legebiltzarreko Giza Eskubideen Batzordeko presidentea Biktimen Lantaldearen egitekoaren inguruan PPk eta PSE-EEk sortutako polemikagatik.

[] Haserre agertu zen atzo Iñigo Urkullu, Eusko Legebiltzarreko Giza Eskubideen Batzordeko presidentea, Biktimen Lantaldearen egitekoaren inguruan PPk eta PSE-EEk sortutako polemikagatik.

—Koma tarteko aposizioetan, berdin deklinatzen dira bi osagaiak.

Dick Cheneyk, AEBetako presidenteordeak, ez du deus esan.

Dick Cheney, AEBetako presidenteordea, ez dago ados batzordeko buruekin.

—Horrelako aposizioetan ere jarri behar izanez gero, aurreneko elementuaren ondotik idazten da.

[] Zuzenduko duen orkestra ez ezik, emango duten obra, Fidelio ere, ondo ezagutzen du Gomez Martinezek.

[] Zuzenduko duen orkestra ez ezik, emango duten obra ere, Fidelio, ondo ezagutzen du Gomez Martinezek.

›Komarik gabea.

—Aposizioa komarik gabe idatziz gero, azken osagaia bakarrik deklinatzen da.

Dick Cheney AEBetako presidenteordeak ez du deus esan.

Dick Cheney AEBetako presidenteordea ez dago ados batzordeko buruekin.

—Bi izen berezi segidan doazenean, ez da komeni komarik gabeko aposizioa erabiltzea:

[] Jackson Bushen aholkulariak argi eta garbi hitz egin du.

[] Jacksonek, Bushen aholkulariak, argi eta garbi hitz egin du.

[] Bushen aholkulari Jacksonek argi eta garbi hitz egin du.

›Molde klasikoa:

—Horrelakoetan, azken osagaia bakarrik deklinatzen da, eta ez da komarik jartzen.

AEBetako presidenteorde Dick Cheneyk ez du deus esan.

AEBetako presidenteorde Dick Cheney ez dago ados batzordeko buruekin.

idazkuntza >> Esaldiaren antolamendua >> Aposizioak >> Aposizio komaduna, batzuetan traban

›Aposizio komadunak traba egiten du galdegaiaren eta aditzaren artean dagoenean. Beraz, horrelakoetan hobe da ordena aldatzea.

[] Alemanian, Lutherren sorterrian, egin dute batzar nagusia.

[] Alemanian egin dute batzar nagusia, Lutherren sorterrian.

[] Lutherren sorterrian egin dute batzar nagusia, Alemanian.

›Menpeko perpaus baten barrenean, hobe da komarik gabeko formak erabiltzea.

[] Dick Cheneyk, AEBetako presidenteordeak, esan duenez, ez dago ados batzordeko buruekin.

[] Dick Cheney AEBetako presidenteordeak esan duenez, ez dago ados batzordeko buruekin.

[] AEBetako presidenteorde Dick Cheneyk esan duenez, ez dago ados batzordeko buruekin.

Beste aukera bat ere badago: menpekoa esaldi nagusi bihurtzea.

Dick Cheneyk, AEBetako presidenteordeak, esan du ez dagoela ados batzordeko buruekin.

›Noren eta nongo kasuekin, komeni da komarik gabeko formak erabiltzea, eten handiegia sortzen baitu koma tarteak:

[] Asko gustatu zaio Steven Cohenen, Bill Clintonen kolaboratzailearen, ideia.

[] Asko gustatu zaio Bill Clintonen kolaboratzaile Steven Cohenen ideia.

[] Asko gustatu zaio Steven Cohenen ideia. Bill Clintonen kolaboratzaile da Cohen.

›Aposizioak esaldia zamatzen badu, hobe da aditzaren ondora eramatea.

[] Juventuseko entrenatzaileak, gainera, Roberto Padini, taldeko jokalaririk zaharrena, beste postu batean jarri zuen.  

[] Juventuseko entrenatzaileak, gainera, beste postu batean jarri zuen Roberto Padini, taldeko jokalaririk zaharrena.

idazkuntza >> Puntuazioa >> Parentesiak eta marra luzeak >> Ezaugarri orokorrak

›Bai parentesiek eta bai marra luzeek eten egiten dute diskurtso nagusia, eta beste unitate bat gehitu, datu osagarriak eransteko.

›Neurriz erabiltzekoak dira: testua etenez betea badago, errazago da irakurleak haria galtzea.

[] Gaur (20:30) elkarren aurka ariko dira. 

[] Gaur elkarren aurka ariko dira (20:30).

[] Gaurko saioa Zestoako udal kiroldegian (12:30) jokatuko dute.

[] Gaurko saioa Zestoako udal kiroldegian jokatuko dute (12:30).

›Izen sintagma barruko etenik, ahal dela, ez da egin behar.

[] Baltimoreko (AEB) Evening Sun egunkariak bidaiari guztiak onik atera zirela idatzi zuen.

[] Bidaiari guztiak onik atera zirela idatzi zuen Evening Sun egunkariak (Baltimore, AEB).

[] Nazioarteko Xake Federazioak dopin analisiak egingo dizkie San Luiseko (Argentina) munduko txapelketan ari diren jokalariei.

[] Nazioarteko Xake Federazioak dopin analisiak egingo dizkie San Luisen (Argentina) munduko txapelketan ari diren jokalariei.

[] Nilo Cruz (Matanzas, Kuba, 1961) antzerkigileak Pulitzer saria irabazi zuen 2003an.

[] Nilo Cruz antzerkigileak (Matanzas, Kuba, 1961) Pulitzer saria irabazi zuen 2003an.

ortotipografia >> Letra larria, xehea eta maiuskula txikia >> Letra larria, izen bereziak markatzeko >> Lekuak

›Leku izenetan, letra larriz hitz guztiak, tarteko artikulu eta preposizioak salbu.

Los Angeles; Santa Eulalia del Riu; Aix-en-Provence; Ile-de-France

›Generikoa letra xehez idazten da, non eta ez den izen bereziaren parte, izen + izenondo egitura batean.

Mediterraneo itsasoa; Amazonas ibaia; Alpe mendiak; Bilbo hiria; Bizkaiko golkoa, Indiako ozeanoa 

Baina:Itsaso Gorria; Ibai Urdina; Ozeano Barea

›Administrazioko egitura politikoak.

Nafarroako Foru Komunitatea; Pirinio Atlantikoetako Departamendua

›Errealitate historiko eta geopolitikoak.

Mendebaldea [herrialde kapitalistak; tradizio kristaua] / Ekialdea [herrialde komunistak; tradizio budista, hinduista]; Iparra [herrialde aberatsak] / Hegoa [herrialde pobreak]; Ekialde Hurbila

AEBetako eta Mendebaldeko kulturen menpeko ikusten zuen Japonia.

›Leku izenetatik eratorritako aditzak, baina ez herritar izenak.

Euskal Herriratu; Frantziaratu; Espainiaratu

Baina: nafarra, frantziarra, espainiarra

›Herri eta hirietako toponimoak, eraikinak, gelen izen bereziak. Generikoa letra xehez idazten da, non eta ez den izen bereziaren parte.

Petronas dorreak; Arriurdiñeta plaza; Estafeta kalea; Euskalduna jauregia; Lekaio kultur etxea; Biteri kultur etxea; San Joan Bataiatzailearen eliza; Moneda jauregia; Barakaldo antzokia; San Telmo museoa; Alkizako Kultur Etxea; Elgetako Kultur Etxea; Arte Ederren Museoa; Etxe Zuriko Gela Obala; Ondarroako Kafe Antzokia  

Baina: Dorre Bikiak; Kale Nagusia; Plaza Biribila

›Itzultzen ez diren atzerriko toponimoak.

Downing Street; Times Square

ortotipografia >> Zenbakiak >> Itzultzeko orduan kontuan hartzekoak

Beste hizkuntzetan adierazitako kopuruak itzultzeko, kontuan izan baliokideak zein diren:

›Billion (ingelesa, AEB), milliard (frantsesa), milliarde (alemana), millardo (gaztelania), miliardo (italiera): 10⁹ (mila milioi).

›Trillion (ingelesa, AEB), billion (ingelesa, Erresuma Batua eta Australia), billion (frantsesa, alemana), billón (gaztelania), bilione (italiera): 10¹² (bilioi).

›Kontuz: Erresuma Batuan eta Australian gero eta gehiago zabaltzen ari da, AEBetako ingelesaren eraginez, billion hitza 10⁹ adierazteko. Esaterako, BBCk berak balio horrekin erabiltzen du gaur egun. Beraz, ingelesetik itzultzean, oso tentuz jokatu beharra dago, zenbaki okerrik ez zabaltzeko.

ortotipografia >> Lerroak >> Lerro bukaerak

›Tituluetan, azpitituluetan, sumarioetan, tartekietan eta leihoetan, hitzak ezin dira moztu, eta hitz elkartuetako marratxoa ezin da utzi lerro bukaeran.

[]

Bihar amaituko da
Aizarnazabalgo
demetarako izen-
emate epea, eguerdian

[]

Bihar amaituko da
Aizarnazabalgo
demetan izena
emateko epea, eguerdian

›Siglak ezin dira bereizi bi lerrotan.

[]

Horretaz deus ez du esan A-
EBetako Estatu idazkariak.

[]

Horretaz deus ez du esan
AEBetako Estatu idazkariak.

Baina hitz arruntak bezala irakurtzen diren sigla eta akronimoak motz daitezke lerro bukaeran. 

Horretan ados jarri dira Eco-
soceko kideak eta sindikatuak.

›Magnitudeak eta dagokien sinboloa ezin dira bereizi bi lerrotan.

50 g urdaiazpiko [50//g urdaiazpiko*]

›Zenbakia eta dagokion hitza lerro berean idazten dira.

878 milioi [878//milioi*], 988 euro [988//euro*], Joan Paulo II.a [Joan Paulo//II.a*], XII. Mintegia [XII.//Mintegia*].

›Paragrafoko azken lerroa ezin da izan zutabeko lehenbizikoa.

ortotipografia >> Laburtzapenak >> Siglak eta akronimoak >> Lerro bukaeran nola eman

›Letra larriz idazten diren siglak ezin dira zatitu lerro bukaeran.

[] Horretaz deus ez du esan A-
EBetako Estatu idazkariak.

[] Horretaz deus ez du esan
AEBetako Estatu idazkariak.

›Letra xehez idatzi eta hitz arruntak bezala irakurtzen diren sigla eta akronimoak bana daitezke bi lerrotan.  

Horretan ados jarri dira Eco-
coseko kideak eta sindikatuak.

ikus-entzunezkoak >> Esatekoak eta aditzekoak >> Ahozko testuak sortzeko kontuan hartzekoak >> Hitzak, terminoak eta esapideak >> Siglak, ulertzeko moduan

Kontu handiz erabili behar dira siglak, gerta bailiteke ikus-entzule gehienek ez ezagutzea. Halakoetan, hobe da izendapen osoa ematea.[] HPS [] Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza

[] EB [] Europako Batasuna

[] ABLE [] aldi baterako laneko enpresa

Nolanahi ere, alderantziz ere gertatzen da, hau da, sigla batzuk ezagunagoak dira izendapen osoak baino, esaterako: BBC, NATO, CIA, IBM. Halakoetan, bistan denez, siglak erabiliko dira. Gidoia prestatzean erabaki behar dugu nola esango dugun sigla, halaxe idaztea komeni baitzaigu. Esaterako, Ameriketako Estatu Batuak esango dugunez, halaxe jasoko dugu gure testuan, ez AEB; era berean, Comisiones Obreras idatziko dugu, halaxe esatekoa baita, eta ez CCOO. Baina DVD idatziko dugu, halaxe esango baitugu, eta ez disko aldagarri digitala.

 

AMERIKETAKO ESTATU BATUAK

Hizkuntzak: ez dago hizkuntza ofizialik maila federalean, baina ingelesak betetzen du 'de facto' funtzio hori, eta AEBetako Senatuak zuzenketa bat onartu zuen 2006an, ingelesa 'hizkuntza nazional' izendatzeko. Dozenaka hizkuntza indiar, gehienak desagertzeko zorian. 20.000 hiztunetik gora honako herri hauen hizkuntzek dituzte soilik: navajo (178.000), ojibwa (7.000 AEBetan eta 48.000 Kanadan) eta dakota (18.000 AEBetan eta 4.000 Kanadan). Inuit hizkuntza ere desagertzeko zorian dago AEBetan. Gaztelaniaz ere mintzatzen dira gutxiengo hispanoko asko (28,1 m.).
Biztanleak: 316 milioi (NBE, 2012). Zuri (%81,7), beltz (%12,9), asiar (%4,2), amerindiar (%1). AEBetako biztanle askok latinoamerikar jatorria dute (%17), baina ez dituzte talde etnikotzat hartzen.
Erlijioak: protestante (%54), katoliko (%25,9), judu (%1,4), musulman (%0,6), budista (%0,5), hindu (%0,4), beste (%0,7), sinesgabe (%15).
Menpeko herrialdeak: Puerto Rico, Birjina Uharte Amerikarrak (Karibe), Ipar Marianak, Guam, Samoa Estatubatuarra, Wake (Pazifikoa). Beste hainbat uharte eta atoloi ere badituzte AEBek beren mende, baina horietan ez da inor bizi (Faunaren Babes Sistema Nazionalaren zati dira): Baker uhartea, Howland uhartea, Jarvis uhartea, Johnston atoloia, Kingman Reef, Midway uhartea, Navassa uhartea, Palmyra atoloia.
 

Bermuda

Hizkuntzak: ingeles (ofiziala), portuges.
Biztanleak: 64.900 lagun (NBE, 2012). Beltz (%54,8), zuri (%34,1), mestizo (%6,4), beste (%4,3), zehaztugabe (%0,4)
Erlijioak: anglikano (%23), katoliko (%15), afrikar metodista (%11), bestelako protestante (%18), beste (%19), sinesgabe (%14).
Jakingarriak: lurralde britainiarra da Atlantikoko uharte hau.
 

Wake uhartea

Biztanleak: Ez dago jatorrizko biztanlerik.
Jakingarriak: Ozeano Bareko lurralde estatubatuarra da, eta AEBetako Itsas Armadaren kokagune.
 

MEXIKO

Hizkuntzak: gaztelania (ofiziala 'de facto'). Zazpi milioi lagun baino gehiago mintzo dira hizkuntza amerindiarretan. Horien artean: nahuatl, tarahumara, yaqui, o'odham, maia hizkuntzak (akatec, chol, huastec, tzeltal, tzotzil, jacaltec, yucatec; zein bere eremuan hizkuntza nazional gisa onartua), mazateco, zapotec, mixtec eta beste hainbat.
Biztanleak: 116 milioi (NBE, 2012). Mestizo (%60; amerindiar-espainiar), amerindiar (%30), zuri (%9), beste (%1, amerindiar-afrikar eta abar).
Erlijioak: katoliko (%89), protestante (%6), beste (%5).

AEBetako Konstituzioaren eranskinak, -ak. Zazpi artikulu ditu, eta 27 eranskin. Mike Pence presidenteordeak 25. eranskinaz baliatu beharko du Trump kargutik kentzeko.

[sigla] AEB. /a-e-be/ Ameriketako Estatu Batuak (USA*, EEBB*). Pluralean deklinatzen da. AEBak, AEBek, AEBetako.

42. titulua, -a (Title 42*). AEBetako legedian, migratzaileak Kanadako eta Mexikoko mugan bertan kanporatzeko prozedura.

Abc. Espainiako egunkari baten izena da, eta letra xehez idazten da. Larria erabiliz gero, AEBetako telebista kate baten izena da: ABC, American Broadcasting Company.

bilioi (biloi*). Itzultzean, kontuan izan Ameriketako Estatu Batuetako ingelesean 'billion' hitzak mila milioi adierazten duela, eta Erresuma Batuko eta Australiako ingelesean, berriz, bilioia. Dena dela, Erresuma Batuan eta Australian gero eta gehiago zabaltzen ari da, AEBetako ingelesaren eraginez, 'billion' hitza mila milioi adierazteko. Esaterako, BBCk berak balio horrekin erabiltzen du gaur egun.

bisa (bisatu*). Estatu batzuetan sartzeko behar den agiria. Bisarik gabe, ezingo da sartu AEBetan.

bizileku baimen, -n bizitzeko baimen (erresidentzia baimen*, egoitza baimen*). AEBetan zaila da egoitza baimena lortzea*[e.] AEBetan zaila da bizileku baimena lortzea. Zaila da AEBetan bizitzeko baimena lortzea.

departamentu. Saila. AEBetako Estatu Departamentua.

dolarizazio, dolarizatu. Herrialde batek atzerriko diru bat hartzea, gehienetan AEBetako dolarra, barruko transakzio ekonomikoetan erabiltzeko.

dreamer. h. ameslari. Umetan edo gaztetan gurasoekin batera AEBetara legezko paperik gabe sartu eta han hazitakoa. Letra etzanez idatziko dugu 'ameslari' adiera honetan.

Eguzkiaren Gerrikoa, -a. AEBetako eskualdea, hego-ekialdeko kostatik hego-mendebaldeko kostarainoko estatuak hartzen dituena.

esku sartu 2. Besteri dagokion alorrean aritu. AEBak ohituta daude han eta hemen esku sartzen.

Fed. AEBetako Erreserba Federala. Erabiltzekotan, azaldu.

Forbes zerrenda (Forbesen zerrenda*). AEBetako 'Forbes' aldizkariak urtero egiten duen zerrenda, munduko aberatsenak biltzen dituena.

hautatzaileen batzarra, -a. AEBetako hauteskunde sisteman, herrialdeko presidentea eta presidenteordea aukeratzen dituzten konpromisarioen kidegoa (en: electoral college; es: colegio electoral; fr: collège électoral).

hegotar (sudista*). AEBetako Sezesio Gerran, hegoaldeko estatuen eta esklabotzaren aldekoa.

Herdoilaren Gerrikoa, -a. AEBetako ipar-ekialdeko industria eskualdea.

intersekzionalitate. 80ko hamarkadan AEBetan sortu eta garatutako kontzeptu analitiko bat da, soziologian eta politikan erabiltzen dena.

ipartar (nordista*). AEBetako Sezesio Gerran, estatu guztien batasunaren aldekoa eta esklabotzaren kontrakoa.

Irailaren 11. Letra larriz idazten da 2001. urtean AEBetako Dorre Bikiei eta Pentagonoari eginiko erasoei buruz aritzean. Laburturik, 'I-11'.

jaitsi 1 (jeitsi*). Kopuruez mintzatuz, 'zenbat jaitsi' erabiltzen da, ez 'zenbatean jaitsi'*. Orobat jokatzen da 'murriztu', 'apaldu' eta gisako aditzekin. Inflazioa %0,1ean jaitsi zen uztailean AEBetan*[e.] Inflazioa %0,1 jaitsi zen uztailean AEBetan.

jarraitu 2. Ez erabili 'kasu egin', 'ikusi', 'entzun' edo 'aztertu' adierazteko. Telebistatik jarraitu zuten partida*[e.] Telebistan ikusi zuten partida. // Jarraitu duzu legebiltzarrean izaniko eztabaida?*[e.] Kasu egin diozu legebiltzarrean izaniko eztabaidari? // AEBetako presidente izateko lehia jarraitzen ari den aditu bat*[e.] AEBetako presidente izateko lehia aztertzen ari den aditu bat.

kantzelazioaren kultura, kantzelatu. AEBetan sortutako praktika, banakoei edo taldeei plaza ukatzen diena, haien iritziak edo jokabideak salatu nahian. Ez dakigu unibertsitateko zenbat irakasle kantzelatu dituzten.

klordekona (klordekone*, clordecona*, chlordecone*). Pestizida kutsagarria, AEBetan 'Kepone' izen komertziala hartu zuena.

May Laiko sarraskia, -a (May Lai sarraskia*). Vietnamgo gerran AEBetako tropek eginiko sarraskia. Irakeko 'May Laiko sarraskia': Vietnamgoa gogoan, Irakekoa ondoan.

Obamacare. Barack Obamak AEBetako osasun sisteman eginiko erreforma.

Ryder Cup. Golf torneoa, Europako eta Ameriketako Estatu Batuetako taldeek jokatzen dutena. Mugagabean deklinatzen da. Europak astindu ederra eman die AEBei Ryder Cupen.

speaker* e. hizlari, esatari. Ameriketako Estatu Batuetako eta Erresuma Batuko legebiltzarrez mintzatzean, 'presidente' edo 'buru' erabili. Lorden Ganberako speakerra*[e.] Lorden Ganberako presidentea. // AEBetako Ordezkarien Ganberako speakerra*[e.] AEBetako Ordezkarien Ganberako burua.

sureño* e. hegotar. XIX. mendeko AEBetan, hegoaldeko estatuen aldekoa.

Taupada Babesteko Legea, -a. Abortatzeko eskubidearen kontrako legea, AEBetako Floridakoa (en: Heartbeat Protection Act).

[sigla] AUKUS. /aukus/ Australiak, Erresuma Batuak eta AEBek osaturiko aliantza militarra.

[sigla] EEBB* e. AEB, Ameriketako Estatu Batuak.

[sigla] NARA. /nara/ AEBetako Artxibo Nazionalen eta Dokumentuen Administrazioa.

[sigla] NASCAR. /naskar/ AEBetako auto lasterketen lehiaketarik ezagunena. NASCARean*. Nascarrean*[e.] NASCAR-en. NASCAR-ek.

[sigla] NRA. /ene-erre-a/ Erriflearen Erakunde Nazionala, AEBetakoa.

[sigla] NSA. /ene-ese-a/ Segurtasun Nazionalerako Agentzia, AEBetakoa.

[sigla] SOPA. /sopa/ Sareko Pirateria Gelditzeko Legea, AEBetakoa.

[sigla] USA* AEB, Ameriketako Estatu Batuak.

[sigla] WSO. /eve bikoitza-ese-o/ Munduko Sikhen Erakundea (World Sikh Organization*). Bi adar ditu: Munduko Sikhen Erakundearen Kanadako adarra eta Munduko Sikhen Erakundearen AEBetako adarra.

Feminismoa

Gerra