Ez zuten elkar ezagutzen Izaro Andresek (Mallabia, Bizkaia 1993) eta Iñaki Garitaonandia Garik (Legazpi, Gipuzkoa, 1963). Bazuten elkarren ibilbidearen berri, ordea. Izaro eta Gari: gazte askorentzat musikaren erreferente bilakatu da Izaro azken urteetan; gaztetan beste askoren ikur izan zen Gari ere. Izaro orain ari da ezagutzen musikaren industriaren argi-ilunak; Garik aski ongi ezagutzen ditu horiek dagoeneko. Hogeita hamar urteren aldea dute, eta, bitarte horretan, aldatu egin da musikagintza. Atzokoa eta biharkoa izan dituzte mintzagai, baina gaur egungo egoerari heldu diote batik bat, eta aurkitu dituzte elkarguneak: musika egiteko hautu linguistikoa, herri txiki batetik hirira egin duten jauzia, arrakasta gazte lortu izana... Bilboko Arte Ederren Museoan batu dira, azalean mito baina barnean hauskor diren bi musikariren arteko solasaldia egiteko.
Legazpiarra zara, Gari, baina Zaharra zara Bilbo kantatzen zenuen, eta han bizi zara. Izaro, Mallabian jaio zinen, baina Donostian bizi zara, eta Eason diskoa kaleratu duzu. Nahita bilatu duzue hiria?
Gari: Nire garaian, oso zaila zen musika baliabide gisa erabiltzea gurearen moduko herri txiki batean. Ez zegoen ohiturarik, eta musika tradizionala edo akustikoa entzuten zen. Nerabe nintzela hasi zen halako trantsizio txiki bat. Gainera, beti izan dut lotura Bilborekin. Bai garai hartako hiri grisarekin, baita oraingoarekin ere. Bizitzak eramaten zaitu hara eta hona, eta Gasteizen egon nintzen 30 urte. Lotura emozionala, ordea, betidanik izan dut Bilborekin.
Izaro: Ni Donostiara joan nintzen ikastera, musikaz bizi nahi nuela erabaki aurretik. Atzerrira joan nintzen ondoren, Kaliforniara (AEB), eta han konturatu nintzen musikaria izan nahi nuela. Iruditzen zait oso neurtua dugula bizitza: lehenik ikasi, ondoren unibertsitatera, gero lanera... eta ez dugula astirik deskubritzeko nor garen. Bueltan idatzi nion Donostiari, jada musikaria izan nahi nuela erabaki nuenean.
Atzerrian ere ibili zarete. Bizipen horiek eragina izan al dute zuen sormen prozesuetan?
G.: Peruko eta Kongoko bidaiak, batez ere, bizi esperientziak izan dira niretzat, eta horrek eragina izan du nire musikan, jakina. Baina oro har musikak lagundu dit neure burua kokatzen. Izarok bere momentu onenetariko batean bizi izan du Kaliforniako bidaia.
I.: Niretzat, inflexio puntu bat izan zen bidaia hori musikari moduan.
G.:Niretzat, alderantziz; pertsonalki behar izan ditut bidaia horiek. Beste esparru batean kokatzen ditut. 2002an, Perura joan nintzenean, disko bat utzi nuen argitaratuta. Beste arrazoi batzuengatik joan nintzen, eta bueltan kaleratu nuen 0-tik . Kongokoa ezberdina izan zen. Arnasa hartu behar nuen, eta neure burua aurkitu. Bizitzan nola kokatu erabaki nuen han. Baina ez nuke esango musikarekin zerikusi oso handia duenik.
Arrakasta gazte lortzeak izan du eraginik gorabehera horietan? Izaro, zuk ere gazte jo duzu goia.
G.: Nik oso gaizki kudeatu nuen. Halako arrakasta ez da ona. Burbuila batean sartzen zara, eta badirudi airean igeri zabiltzala. 18 urterekin, etxetik alde egin nuen proiektu batean parte hartzeko. Taldeko gazteena nintzen; adin tartea oso handia zen, eta, bat-batean, ezagutzen ez nuen esparru batean kokatu nintzen. Miseriatik kalean ezin ibiltzera pasatu ginen.
I.: Nik iaz uda txarra pasatu nuen, ohartu nintzelako denbora gutxi pasatu arren zama handia nuela. Ohartu naiz nire bizitza erakusleiho batean dagoela, eta asko neurtu behar dut egiten dudana. Emakumea naizenez, gainera, nire taldekideek ametitzen ez dituzten gauza batzuk onartu behar ditut, eta horiek kolokan jartzen naute. Arrakastaren alde negatibo hori badugu, baina ez dugu arrakastaren alde positiboa: lanerako duintasuna, alegia.
G.: Gure garaitik hona, ofizioaren egoera apenas aldatu den ezer. Horrek esan nahi du gaizki egin genuela garai hartan. Ez dugu sarerik, ez dugu baliabiderik, eta dugun musika industria oso eskasa da. Hori da garrantzitsuena, eta ez nire iritzia. Musikaria ez da garrantzitsua. Momentu batzuetan galduta sentitzen zara, gu ez garelako langileak, ez garelako kultura. Gu kakaputza gara.
«Beti ibili behar dut gauzak bi aldiz frogatzen: emakumea naizelako, gaztea naizelako, euskaraz ez ezik beste hizkuntzetan ere abesten dudalako, musika ofizio izan nahi dudalako...»
Izaro Andres
Lan baldintza duinak
Lan baldintza duinez ari zarete, baina gutxik lortzen dute, hala ere, zuek lortutako maila.
I.: Industria barrutik ezagutzea beldurgarria izan da niretzat. Bakoitza bere txalupan doa, baina lehia bat da azken finean, irla horretara nor iritsiko. Oholtza gainekoa gauza bat da, eta oholtzaren atzekoa, beste bat.
G.: Makillajea da guztia. Ikusgaitasuna ematen zaigu, bai, baina egoera oso larria da, eta itota gaude. Prekaritate hutsean bizi gara. Denok dakigu nola dagoen euskal kultur industria, baina inork ba al daki Eusko Jaurlaritzak zer politika abiarazi dituen egoera hobetzeko? Nik ez ditut ezagutzen. 1980ko hamarkadatik ez dugu egitura edo industria bat sortu. Oso ondo dago guri galderak egitea, baina horrek ez gaitu inora eramaten.
Biek egin duzue, ordea, musikaz bizitzeko hautua.
I.: Kostu handia du musikaz bizitzeak. Ba al dakigu zenbat balio duen kontzertu batek? Eta kontuan hartzen al ditugu entseguetan sartzen diren orduak? Ez dakigu, inon ez baitago ezarrita zer den duintasuna musikari batentzat.
G.: Oso gai korapilatsua da hori.
I.: Nik neure kabuz kudeatu nahi izan dut guztia, baina oso zaila da. Legez ez dago argi gure eskubideak zein diren. Askotan pentsatzen dut orain musikaz bizi naizela, baina ezingo naizela betiko horrela bizi, ez dudalako beste ezertarako denborarik. Nire lan orduak horiek dira, baina gurasoen babesa behar dut atzetik. Denek diote nire ametsa bizitzen ari naizela, baina nire ametsa bizi dut nire denboraren tarte oso txiki batean. Gainontzean, borrokan nabil.
G.: Jendeak ez daki, ezta gure industrian ere, gure ofizioa zertan datzan. Jende askok pentsatzen du abestiak ezerezetik sortzen direla.
Beraz, nola sustatu guztiontzat debalde den kultura bat, sortzaileen baldintzak errespetatuz?
I.: Argi esan behar dugu kultura ez dela aisia soilik. Gizarte moduan ez dugu hori ulertzen. Eta, ondorioz, ni ezin naiz musikaz bakarrik bizi. Ez zait dirua heltzen nire musikariei, nire administratzaileei eta neure buruari pagatzeko. Ezin dugu uste izan gehiegizkoa dela 4.500 euro jasotzea kontzertu batengatik. Egun osoko lana da, eta jende askok egiten du beharra kontzertua ongi atera ahal izateko.
G.: Gure lanak ez dauka prestigiorik. Euskal Herrian egiten den musikari ez zaio prestigiorik ematen. Garai batean bai, lotura estua zuelako borroka politiko jakin batzuekin. Eskuin abertzaleari eta ezker abertzaleari ahoa betetzen zaie euskal kultura goraipatuz, baina mahai gainean jarri beharko lukete zer egin duten musikarien duintasuna bermatzeko. Gainera, musikaren industrian ez daude sortzaileak bakarrik, eta badaude beti dirua jasoko duten figura batzuk ere; managerrak dira horiek. Pisua horiek dute, ez sortzaileek. Musikariok beti ibili izan gara haien itzalean. Ez dugu jakin hori nola kudeatu. Nik, esaterako, managerrik ez izateko hautua egin dut.
Bada, hortaz, sortzaileez gain, musika industrian dirua irabazten duenik?
I.: Ni saiatzen naiz nire kabuz antolatzen, baina badut kontzertuak lotzen dizkidan norbait. Hala ere, ahalegintzen naiz nire diru sarrera guztiak neuk kudeatzen eta nire musikariei neuk ordaintzen. Hori oso zaila da; sekulako zama daramagu gainean.
G.: Badirudi sortzaileak sortzaile garela eta listo, baina zama handia da hori guztia kudeatzea. Horrek erretzen gaitu.
I.: Nik pertsona bati ordaintzen diot lan hori egiteko, baina, hala ere, ardura handia da.
G.: Kontuz ibili horiekin. Gero bizkarra ematen dizute haiek nahi dutena egiten ez duzunean.
I.: Bai, badakit ezin dudala edonorekin fidatu. Hori da haien ogibidea.
Hain justu, Izaro, behin esan zenuen ez zenuela inoren produktu bihurtu nahi, baina badaukazu merchandising-a. Zure erabakia izan da? Soldata borobiltzeko modu bat da?
I.: Oraingoz pareo batzuk bakarrik atera ditut, eta ez naiz aberastuko horiekin. Nire erabakia izan da; ez dit inork agindu. Oraingoz ez dut besterik. Erabaki dut poliki joan nahi dudala musikaz gaindiko produktuekin.
«Badakit zer gertatzen den abestiak gaztelaniaz egiterakoan. Baina arazoa ez da hori; arazoa da zer gabezia dugun musika industrian, eta zer egin dezakegun egoera hori hobetzeko»
Iñaki Garitaonandia 'Gari'
Hautu linguistikoa
Inork pentsa dezake erdaraz kantatzen duzuela jende gehiagorengana heltzeko eta baldintza hobeak izateko. Hala da?
I.: Ez dut astirik halako estrategietan pentsatzeko. Hala ere, esango balidate alemanez kantatuta musikari gisa bizitza duinago bat edukiko nukeela... ez dakit egingo nukeen, baina agian bihar bertan hasiko nintzateke alemana ikasten. Edonola ere, artistikoki erabaki dut hala egitea, eta galdetzen didatenean ea zergatik egiten dudan hiru hizkuntzatan, erantzuten dut: «Zergatik ez?».
G.: Nik ere egin ditut abestiak gaztelaniaz, eta badakit zer gertatzen den halakoetan. Arazoa ez da hori; arazoa da zer gabezia dugun musika industrian eta zer egin dezakegun hori hobetzeko.
Baina euskal kultur industria hobetu behar dela diozu, eta berdin sortzen duzue euskaraz eta gaztelaniaz. Non kokatzen duzue euskararen normalizazioaren aldagaia?
G.: Musikariok ezin dugu asko egin euskararen normalizazioagatik. Ikusgaitasuna eman bai, eta, gero, kanpaina politikoetan parte hartu. Oraindik aspaldiko eskema zaharretan funtzionatzen dugu.
Biak zarete, ordea, Euskal Herriko musikaren erreferenteak, nahiz eta euskara ez izan zuen ardatza. Ez da kontraesana?
I.: Nire eztabaidaren fokutik kanpo dago hori. Sonoritateari erreparatzen diot nik; ez da gauza bera koilara edo cuchara. Lirika kontua da. Hitz jokoetan jartzen dut arreta, eta ez hizkuntzen hierarkizazioan. Asko dira hori egiten duten artistak, baina ez dakit nire kasuan zergatik den deigarriagoa. Hiru hizkuntzatan abesten dudalako, ez naiz euskaltzalea? Beti ibili behar dut gauzak bi aldiz frogatzen: emakumea naizelako, gaztea naizelako, euskaraz gain beste hizkuntza batzuetan kantatzen dudalako, musika nire ofizioa izatea nahi dudalako...
G.: Begira Maria Arnal eta Marcel Bages. Kataluniako abeslariak dira, bi hizkuntzetan egiten dute, eta arrakasta lortu dute; ez dute halako kontrakotasunik izan. Ez dakit Euskal Herrian zergatik dugun oraindik eztabaida sutsu hori.
I.: Alderantziz behar luke galderak: zer egin du euskal kulturgintzak sortzaileen duintasuna bermatzeko? Ni, aurrekoen lanari esker, euskaraz hazi naiz eta euskaraz ikasi dut, eta ez dut inolako konplexurik euskaraz sortzeko. Baina zordun sentitzen naiz askotan.
G.: Egin, egin da zerbait. Baina kultur politikak berrikusi behar dira.
I.: Ahoa betetzen zaigu euskal kulturgintzarekin, baina nor doa talde berriak ezagutzera? Nor dago prest kontzertuengatik ordaintzeko? Inor ez. Lau talde besterik ez dugu entzuten, eta kontziente naiz orain lau horien artean ni ere banagoela. Borroka politiko bat da, jakina, baina badaude beste borroka politiko batzuk ere.
«Iruditzen zait heroiagoak garela antiheroiak garenean. Alegia, oholtzatik kanpo egiten dugun lan horretan sentitzen dut ari garela benetan gure eskubideen alde borroka egiten»
Izaro Andres
Musikaren bilakaera
Borroka politikoak aipatu dituzu. Garik Estatuari gerra kantatzen zuen, eta zuk, Izaro La Felicidad. Musikaren bidez hedatutako mezuak aldatu egin dira?
G.: Zalantzarik gabe, musika eraldatu egin da, eta, hortaz, mezua ere bai. Baina ez dut uste txarrera aldatu denik. Bakoitzak bere bidea jorratzen du, eta espazio berriak topatu dituzte musikariek. Horren adibide dira emakume musikariak.
I.: Testuinguru politikoa aldatu izanak ere, akaso, izango zuen eraginik. Guztiok gara ekosistema baten parte, eta aldaketek eragina dute sortze prozesuetan ere.
G.: Esango nuke gutik nira egin dugula bidea, eta ni horretan oso gauza interesgarriak ere topatu ditugula.
Behin esan zenuen askeago sentitzen zinela esparru politiko definiturik gabe sortzerakoan.
G.: Hala da. Gure garaian, pisu hori nabarmen sentitzen genuen. Gaur egun, ez da horrela.
I.: Ni, esaterako, kontzienteki lotu naiz errefuxiatuen aldeko borrokara, eta ez zait batere axola. Hori politika da. Ikuspegi feministatik abestea politika da; gure ofizioaren duintasuna eskatzea politika da. Politika oso zabala da.
Lehen epika handiei kantatzen zenieten, eta orain, berriz, hurbileko korapiloei?
I.: Politika oso zabala da. Esaten didate ez naizela politikoki aktiboa, baina kontua da agian nire iraultzak ez direla besteek defendatzen dituzten iraultza berberak.
G.: Gaur egun Izaro egiten ari den ibilbidea ere hautu kontziente bat da. Emakume eta gazte izanda, horrelako proiektu bat aurrera eramatea bada ekintza politikoa.
Baina ez dago arriskurik kantuak erraz kontsumitzeko produktu huts bihurtzeko?
G.: Oraindik ere entzuten da Euskal Rock Erradikala tabernetan, baina Despacito eta halako kantuekin nahastuta. Sentsibilitate txikia dugu. Ez dut hori ulertzen, baina ezta 80ko hamarkadako musika etengabe entzutea ere. Egun, hainbat artista eta sortzaile daude merezi dutenak, eta ez dakit zergatik ez diegun lekua egiten. Telebista publikoan ez dugu zuzeneko musika emanaldirik; ez diegu gure sortzaileei ikusgaitasuna ematen. Gainera, Espainiako Estatuko eta mundu zabaleko musikariekin lehiatu behar dugu, eta gure egoera beste bat da.
I.: Argi dago kontraesan asko ditugula. Errealitatea da estetikoki erraza den musika kontsumitzen dutela gazteek. Zabor telebista kontsumitzen dugun moduan. Nik ez dut nahi musika guztia estilo horretakoa bihurtzea.
Musikak galdu egingo du iraultzailetasuna?
I.: Nik uste dut musika beti izango dela iraultzailea. Kontua da zer definitzen dugun iraultzaile gisa.
G.: Hertzainak talde oso politikoa zen. Baina zein da 35 urteren ondoren iraun duen abestia, guztiek kantatzen dutena eta herrikoia bihurtu dena? Aitormena. Ez du mezu politikorik, eta garai hartan zalantza ere izan genuen abesti horrekin, hain zuzen ere horregatik. Kontraesana da, ze mundu guztiak du Hertzainak musika talde oso definitu gisa, baina gero iraun duen abestia hori da. Hori da kantuek bete behar duten funtzioa, herrikoi bihurtzea, herriarenak izatea. Hala bihurtzen da musika iraultzaile. Beraz, utz dezagun ontasun hori. Herriarentzako kultura egin behar dugu, eta, horretarako, beharrezkoak dira kultur politika jakin batzuk.
I.: Artea egitea bera da iraultza. Beti egongo dira borroka txikiak munduko hainbat herri txikitan horiei kantatzeko. Euskal Herri gisa nazioartean kokatzeko ere balio dezake musikak, baina, horretarako, euskal musika etiketa aniztu behar dugu. Nik egiten dudana eta Berri Txarrak-ek egiten duena ez da gauza bera, baina dendetan leku berean jartzen gaituzte. Horri guztiari, beraz, arreta handiz erreparatu behar diogu, eta, behingoz, norberaren zilborretik harago begiratu.
«Niretzat, nostalgiak ez du indarrik, eta atzera begirakoak ez zaizkit gustatzen, ez bada zentzu poetikoan. Garrantzitsuagoa da bizirik sentitzea, eta ni bizirik nago musikari heldu niolako»
Iñaki Garitaonandia 'Gari'
Arrakasta arrastaka
Hala ere, norberaren musika ibilbideari arretaz erreparatzea ere garrantzitsua da, ezta?
G.: Niretzat, nostalgiak ez du indarrik, eta atzera begirakoak ez zaizkit gustatzen, ez bada zentzu poetikoan. Garrantzitsuagoa da bizirik sentitzea, eta, horretarako, beti izan behar duzu ilusioa, proiektu bat. Ni bizirik nago musikari heldu niolako. Bestela, ez nintzateke bizirik egongo. Musikak beti eskaini izan dit laguntza bat; momentu oso txarretan, musika beti izan da lagungarri.
Ospearen aparrak eta oholtzaren atzeko munduak eraman zintuzten droga mendekotasunera?
G.: Izarok berak esan du. Gazte izanda eta ospea lortuta, une ezin arriskutsuagoa da drogan harrapatuta gelditzeko.
I.: Edo anorexian erortzeko. Nik iaz oso uda txarra pasatu nuen. Sekulako ardura sentitzen nuen, eta ahotsa ere galdu nuen azkenean. Jendeak ikusten zuen Izaro bat, eta nik zorra sentitzen nuen Izaro hori izateko. Arazoak izan nituen nire gorputzarekin; ez nintzen eder sentitzen, eta besteek nahi zuten horretan islatuta ikusten nuen neure burua.
G.: Guztiek dute jatorri bera. Ni ez nintzen drogatzen biziotsua nintzelako. Sekulako zama nuen, eta hori kudeatzea zaila zen. Jakina, heroina txute batekin arazo guztiak ahazten dira...
I.: Egunerokoak gaina hartzen dizu azkenean.
G.: Ez da normala bere adinean horrelako ardura izatea. Niri gaztetan ere gertatu zitzaidan. Pentsa, 1993an Hertzainak bukatu genuenean, hurrengo egunean ez genuen zentimorik ere.
Oholtza gaineko fokuak ez dira hain distiratsuak taula azpian?
I.: Inondik ere ez. Pentsa, BBK Liven, sekulakoa zen azpiegitura, baina hilerokoarekin nengoen, eta bi autoren artean aldatu behar izan nuen tanpoia.
Mitifikazioaren gainkarga duzue?
I.: Uste dut heroiagoak garela antiheroiak garenean. Alegia, oholtzatik kanpo egiten dugun lan horretan sentitzen dut ari garela benetan borrokan.
G.: Eta oholtza handiak ez dira beti arrakastaren ikur. Izarok merezi du horrelako guneetan egotea, baina ni orain areto txikietan sentitzen naiz erosoen, herri osoak inguratzen nauenean. Nik ez dut nostalgia hori. Eta zortea dut, uste baitut Gari Hertzainak izendapena kendu dudala. Aspaldi ez ditut Hertzainak-en kantuak jotzen, eta publikoak ere ez dizkit eskatzen orain. Nahiago dut ni ikustera datozen hamarren aurrean jo, eta ez denboran atzera egin nahi duen jende pila baten aurrean. Ni ez naiz hori.
Hautsi duzu mitoarekin?
G.: Urtero jasotzen ditugu eskaerak Hertzainak elkartzeko. Baina ez da soilik taldekide ohiak elkartzea. Garai hori eta publiko hori errepikatu nahi dira, baina ezinezkoa da. Eta, ezinezkoa denez, nahiago dut horretaz ahaztu.
Gaur egun, sare sozialek sekulako garrantzia hartu dute. Izaro, zuk lortzen al duzu zure marka musikalaren eta Izaro Andresen arteko bereizketa egitea?
I.: Oso zaila da oreka hori bilatzea. Saiatzen naiz estrategia ezberdinak bilatzen. Dikotomiaren arazoa hor dago. Batzuetan, saiatzen naiz Izaro eta Izaro Andres ahalik eta antzekoenak izan daitezen, baina, beste batzuetan, nahiago dut erabat bereizi. Inoiz ez dut erabat asmatzen. Badakit sare sozialetan egotea garrantzitsua dela, eta nahiko eroso sentitzen naiz, baina kontziente naiz amildegia bertan dudala.
G.: Zure belaunaldian hainbat musikari daude pertsonaia eta pertsona bera direnak. Inolako konplexurik gabe, gainera.
I.: Bai, baina nire beldur nagusietako bat da batak bestea jatea. Nik taldekideak ditut, oso harreman estua dugu, eta guztiok gara Izaro. Ez dakit ez nola eta ez non jarri muga. Gainera, kalean ezagun izate horrek ere ez nau erabat eroso sentiarazten.
G.: Hori da, ordea, txokolate gozoa. Hori da ordaindu beharreko bidesaria. Nahiz eta zama handitzen duen. Tokatuko zaizu lan handia egin behar izatea.
Arrakasta lortu arren, zeure kabuz argitaratzen dituzu diskoak, ezta, Izaro?
I.: Lan handiada, bai, baina hala egiten dut. Autoekoizpenaren aldekoa naiz.
G.: Disko bat argitaratzearen prozesu guztia zeure gain hartzea zama handia da. Merezi al du?
I.: Oraingoz, gustura nago emaitzarekin, bai.
G.: Olatuaren gorenean zaude orain, eta agian merezi du. Baina, arriskuak hartzea ondo dagoen arren, aparra berehala jaits daiteke. Diskoak, esaterako, geroz eta gutxiago erosiko dira datozen urteetan. Zaila da etorkizuna iragartzea. Nik ez nuke nire dirua horretan arriskatuko.
I.: Autoekoizpena bada gure belaunaldiaren marka bat. Hori izan da gure betiko lehen aukera, eta nire inguruan asko ekoizten da modu horretan. Azken hautu moduan ditugu diskoetxeak. Ez da handira egindako apustu bat; ez dut beti irabazirik aterako, baina, oraingoz, nahiago dut horrela egin.
Atzera begiratu ostean, zein izango da Gari eta Izaroren etorkizuna?
G.: Disko bat grabatzen ari naiz orain, eta espero dut Izarok etorkizun oparoa izatea. Merezi du.
I.: Une honetaz disfrutatu nahi dut orain, eta, inoiz estutasunen bat badut, Gariri deituko diot [barreak].
