Bokaziozko ginekologoa da Inma Vila Mendiburu (Donostia, 1953). Horrek eraman du ia hiru hamarkadaz ofizioan aritzera, baina baita Euskal Kontrazepzio Elkarteko Gipuzkoako ordezkari izatera eta Medicus Mundi elkartean jardutera ere. Elkarte horrekin iragan Lilatoian atera zuen leloak laburbil dezake abortuaren lege erreformari buruz duen jarrera: Neuk erabaki, zeuk errespetatu .
Zerk erakarri zintuen medikuntzaren mundura?
Gure garaian 17 urterekin hasten genituen Medikuntza ikasketak. PREU amaitzean argi nuen Medikuntza ikasi nahi nuela, eta hantxe joan nintzen, Zaragozara.
Argi zenuen ginekologian espezializatu nahi zenuela?
Medikuntza hasi nuenean ez; argi nuen mediku izan nahi nuela, baina ez nuen zehaztua espezialitatea. Behin unibertsitate ikasketak amaituta, Beasaingo klinika batean hasi nintzen lanean, ginekologia gustatu zitzaidan, eta hortik bideratu nuen nire lana. Egia esan, medikuntza gustuko baduzu, dena duzu gustuko, baina emakumeekin lan egitea oso gogoko nuen, eta ginekologia tratu handia duzun espezialitatea da.
Lehen eta ondorengo 15 urteak Eibarko familia plangintzako zentroan eman zenituen. 80ko erdialdeko urte haietan, zein izaten ziren zuengana jotzeko arrazoi nagusiak?
Familia plangintzako zentroak udaletatik sortu ziren, bazelako eskari handi bat gizartearen aldetik antikonzepzioaren inguruan, eta osasun publikoak garai hartan ez zuen kontuan hartzen emakumearen arreta arlo horretan. Hori izan zen arrazoi nagusia udalek zentroen sare bat sortzeko, eskari horri erantzutea. Urteekin, Osakidetzak euskal osasun sarea sortu zuenean, bere sarean integratu zituen.
Asko aldatu zen zentroetan egiten zenuten lana osasun etxeetara pasatzean?
Egia esan, familia plangintza berdin-berdin egiten jarraitu izan dugu; zentro espezifiko bat ginen lehen, eta osasun etxeko kontsulta bihurtu ginen, arlo guztietan emakumearen arreta integrala eskaintzeko, ez soilik familia plangintzak, baita ere haurdunaldiaren kontrola, menopausia, patologia ginekologikoa...
Zerk betetzen zaitu gehien?
Tira, medikuntza gustuko dut, eta dena gustatzen zait. Familia plangintza, adibidez, orain heldua naizela [barrez], asko gustatzen zait, gazteekin tratatzen duzulako eta egungo bizimoduaren ikuspegi gaurkotuagoa ematen dizulako; haurdunaldiaren jarraipenak ere atsegin handia ematen dizu; baita emakume menopausikoaren arazoak ere; patologiak...
Hasi zinen garaitik hona, aldaketa asko sumatu dituzu gazteen ikuspegiari eta sexu hezkuntzari dagokionez?
Nire esperientzia da sexu hezkuntza gainditu gabeko irakasgai bat dela. Une honetan egia da informazio askoz ere gehiago dagoela; teknologia berriekin askoz errazagoa da informazioa eskuratzea, baina beti diot informazioa eta hezkuntza gauza oso ezberdinak direla. Eta sexualitateari buruzko hezkuntza oraindik ez dago egon behar lukeen bezala; bide luzea dago egiteko gazteek benetan sexu hezkuntza on bat izateko.
Eta zergatik ez da aurrera egiten arlo horretan?
Ez dagoelako sexu heziketari dagokionez hezkuntza proiektu bat. Nik hiru seme-alaba ditut, eta ikastolan joaten zitzaizkien sexologian adituak ziren pertsona batzuk, baina, tira, egun bateko hitzaldi bat ematen zieten, azkenean informazioa batik bat. Baina, nire ustez, hezkuntza da txiki-txikitatik curriculumean egon beharko lukeen zerbait, hezkuntza ibilbide osoan, haurtzarotik ikasketak amaitu arte, eta hori ez dago. Informazioa ematen zaie antisorgailuei buruz, sexu bidezko gaitzen transmisioaz, eta oso ongi dago, baina sexualitatearen aspektu hezitzailea egun ez dago presente hezkuntza sisteman.
Eta zergatik ez dago presente? Bada oraindik halako tabu edo lotsa antzeko bat gaiaren inguruan?
Ez dut uste lotsa denik, borondate falta da askotan. Edo ez zaiola garrantzirik ematen, edo gurasoek egin beharreko zerbaiten gisan ikusten da, eta hori ere bada, noski, baina eskolak ere egin beharko luke balio transmisio hori.
Orain aste gutxi Kontrazepzioari Buruzko Kongresua egin zenuten Donostian, eta krisian jarri zenuten fokuetako bat. Nola ari zaio eragiten krisia arlo honi?
Krisiak eragina du. Hasteko, iragan abuztutik hainbat antisorgailu finantzatzeari utzi diote, batez ere hormonalak, eta ikusten ari gara emakumeek aldaketa eskatzen dutela, lehen finantzatuta zeuden pilula batzuk utzi eta finantzatuetakoren bat emateko, orain hainbatentzat beren gain hartu ezin duten gastua baita. Askotariko pilula antisorgailuak daude, emakume soslai ezberdinentzat, eta zenbait emakume hobe egongo lirateke pilula jakin batzuekin, baina finantzatuta dauden horietara jotzen dute, nahiz eta horiekin antisorgailu gisa ere ongi dauden.
Eta, bestalde, haurdunaldia eteteari begira, faktore ekonomikoa edo lan arlokoa garrantzitsua da hainbatetan, lan ezegonkorra edo prekarioa duten eta haurdun geratuta lanpostua galtzearen beldur diren hainbat emakumeren kasuan, adibidez. Hori ere presente dagoen faktore bat da.
Ez duzu uste maizegi emakumeen esku soilik uzten dela kontrazepzioaren ardura?
Tira, ni horretan banaiz... Beti esaten dut azkenean haurdun geratzen garenak gu garela, eta, hortaz, agerikoa da geu garela geure gain gehiago hartu beharra dugunak, kontrazepzioan adibidez, haurdunaldia gurea izango baita.
Kongresuan emandako datuen arabera, preserbatiboa da gehien erabiltzen den antisorgailua, baina ez da beti ongi erabiltzen. Zergatik?
Preserbatiboa metodo nahiko segurua da ongi erabiliz gero. Kontua da gazteek ez dutela beti, harreman guztietan erabiltzen; esaterako, une batean espero ez duten harreman bat sortzen delako eta ez dutelako eskura, edo gau batez ahaztu egiten zaielako... Gazteen testuinguruan erraz gerta daitezkeen egoerak dira, eta hainbatetan arrisku praktikak egitera eramaten dituztenak.
Datu bat eman zenuten, agian apur bat kezkagarria izan litekeena: gazteen %20k ez dutela inolako metodorik erabiltzen beren lehen sexu harremanean. Ez dakit horrek ez ote duen lehen aipatzen genuen sexu heziketarekin zerikusirik...
Noski, oso lotuta dago sexu heziketari. Oraindik badira hainbat kontzeptu, adibidez lehen aldian ez dela ezer gertatzen... Duten informazioarekin ere, oraindik indarrean dauden ideiak dira, eta, alde horretatik, gazte asko arrisku jarrerak hartzera eramaten dituzte, heziketa faltagatik.
Mito asko dituzte oraindik?
Baietz uste dut, eta atentzioa ematen dit, gainera, ia-ia geure belaunaldian genituen mitoak baitira batzuk. Batzuetan harritu egiten zara hainbat gauza entzunda, berrogei urte pasata oraindik zenbait gauzatan berdin jarraitzen baitugu...
Adibidez?
Bada behin egiteagatik ez dela ezer gertatzen, edo postura jakin batean egiteagatik ez dakit zer, edo preserbatiboa erabili bai baina ez hasieratik amaierara, jarri eta kendu ibiltzea, hilerokoaren arabera arriskurik ez dagoela... Oraindik badira halako ideiak.
Bestalde, abortuaren lege erreforma ate-joka ari da. 2010eko legea aldatzeko beharrik ikusten zenuen?
Ez, nire ustez ez zegoen inolako beharrik. Oraingo lege proiektuak oinarri ideologikoa du, eta ez du zerikusirik ez gizartearen eskaerarekin ez emakumeen beharrekin. Erabat ideologikoa da.
Zein ondorio ekarriko dizkie emakumeei?
Lege erreforma aurrera ateratzen bada, egiten diren abortuen %90 legez kanpokoak izango dira.
Horrek dakarren guztiarekin...
Hori da. Uste bada munduan urtero 500.000-600.000 ama inguru hiltzen direla haurdunaldiari eta erditzeari lotutako arazoengatik, heriotzen %13 segurtasunik gabeko abortuei dagozkie abortua legez kanpokoa den herrialdeetan. Horrek esan nahi du osasun baldintzarik gabeko abortuak amentzat hilkortasun eta morbilitate arrisku handia direla. Beraz, emakumeek berriro abortu klandestinoetara jo behar izatea arazo larria da emakumeen sexu eta ugalketa osasunari dagokionez. Gogoan dut ikasketak amaitu nituenean abortua legez kanpokoa zela hemen...
1985ekoa baitzen legea, ezta?
Hori da, eta abortua legez kanpokoa zen. Baliabide ekonomikoak zituzten emakumeak Londresera joaten ziren, eta ez zituztenek edo herrialdetik ateratzeko modurik ez zutenek abortu klandestinora jotzen zuten. Garai hartan ikusi ditugu emakume gazteak hiltzen abortu klandestinoengatik...
Egoera horietara itzultzeko arriskua ikusten duzu, beraz?
Noski. Horregatik, XXI. mendean, atzerapauso erabat onartezina iruditzen zait sexu eta ugalketa osasunari dagokionez.
Zeuen eguneroko praktikan, ginekologo gisa, aldaketa asko ekarriko lizkizueke lege erreformak...
Noski, aldaketa asko, haurdunaldia eteteko eskaera hor baitago, bai nahi izan gabe haurdun geratu eta aurrera jarraitu nahi ez duten emakumeena, baita, bestetik, malformazioengatik egiten diren abortuena. Legea aurrera ateratzen bada, malformazioengatik egun egiten diren abortuak ezingo dira egin. Kontraesan bat da: alde batetik, medikuntzak aurrerapauso itzelak eman ditu jaio aurretiko diagnostikoaren inguruan, eta emakumeen %99,9k eskatzen dizu diagnostikoa, baina sortuko den egoera izango da... Haurdun guztiei jaio aurretiko diagnostikoa egiten ariko gara, eta fetu arrisku nabarmen bat detektatuz gero emakume horri dagokionez, zer esango diogu? Ezin esango diogu erabakitzeko aukera duela haurdunaldi horrekin aurrera jarraitu edo ez; ezingo diogu aukera hori eman, duenaz informatu ahalko dugu, eta kito.
Gallardon ministroaren arabera, legeak jaio gabekoaren eskubideak babesten ditu, baina batez ere emakumearenak...
Ja, bueno... Nik emakumeen eskubideak ikusten ditut emakumeen erabakitzeko askatasunean. Horrek bermatzen ditu emakumeen eskubideak: aukeratzeko askatasunak. Eta lege honekin ez dago inolako erabakitzeko askatasunik; emakumea zokoratu egiten da, eta beste batzuek erabakiko dute harengatik.
Profesional askok, ginekologoek bereziki, legearen aurkako iritzia agertu duzue.
Geuk, adibidez, kontrazepzioaren kongresuan manifestu bat kaleratu genuen, eta 120 mediku elkartek bat egin dute. Baina argi dago, abortuarena osagai ideologiko bat duen gaia izanik, denetariko jarrerak izango direla profesionalen artean. Baina talde asko agertu dira aurka, kontrazepzioarenak, psikiatrenak, jaiotza aurretiko diagnostikoarenak...
Ezer egiteko aukera handirik ez duzuela dirudi, are gehiago kontuan izanda lege proiektuak medikuak zigortzea aurreikusten duela...
Bai, hala da, zeren lehen abortatzen zuen emakumea ere zigortu eta espetxera joan zitekeen, baita profesionala ere. Orain, lege erreforma honekin, emakumea ez da zigortuko, baina bai abortua praktikatzen duen profesionala.
Nahi gabeko haurdunaldiak saihesteko, adibidez, hezkuntzari begirako neurri gehiago proposatzen ditu, gutxienez, lege berriak?
Ez. 2010eko legeak lehen aldiz aitortzen du emakumearen eskubidea, 85ekoan ez baitzuen aitortzen, soilik despenalizatu egiten zuen hainbat baldintzatan, baina beti egon behar zuen profesional bat baieztatuko zuena emakumeak gaitzen bat zuen edo... beste batek beti egon behar zuen andrearen egoera baloratu eta txosten bat sinatzeko, emakume hori despenalizazioaren baldintzetan sartzeko, abortua zigortua baitzegoen. 2010eko legean lehen aldiz aitortzen da emakumearen erabakitzeko eskubidea lehen 14 asteetan; ez zen behar beste baten inolako txostenik. Hori desagertu egiten da berriro ere. Eta, horrez gain, 2010eko legeak jasotzen zituen hezkuntza sistemaren barruan hainbat sexu heziketarako programa; esparru hori guztia aintzat hartzen zuen, nahi gabeko haurdunaldiak saihesteko bide bakarra dena. Honek, aldiz, ez.
Gizartean erantzun nahiko zabala izaten ari da legea, emakume taldeak ere mobilizazio indartsuak ari dira egiten... Ikusten duzu aukerarik erreforma geldiarazteko?
Nahiko ezkor nago. PPk presio handia du guztiok ezagutzen ditugun taldeen aldetik, eta gehiengo absolutua du, beraz... Nire iritzia da agian zerbait moldatuko dutela, adibidez, malformazioen inguruan, baina ezer gutxiago.
Gai baikorrago batekin amaitzearren... 1999tik zara Medicus Mundi elkarteko kide. Zer ematen dizu boluntario lan horrek?
Beti pentsatu izan dut osasuna guztion eskubidea dela, eta ikustean zein osasun sistema dugun mendebaldean eta zein eskubide urraketa dauden mundu zabalean, pentsatzen duzu konpromiso pertsonal bat ere baduzula borrokatzeko osasun sarbidea mundu osoan eman dadin. Hemen Abortuaren Legeaz-eta ari gara, baina hainbat herrialdetara begiratuta, emakumeen eskubideen urraketak ikaragarriak dira, osasun sarbidean, bizitzako esparruez ezin erabakitzean... Halere, askotan pentsatzen dut andreen arazoak unibertsalak direla; guk, mendebaldeko munduan, pentsa dezakegu osasun eskubidean eta abarretan berdintasuna badugula, baina bestelako eskubide urraketak hor daude, genero indarkeria, esaterako. Hemen eskubide urraketa ugari dugu oraindik.
