Donostiako Bakearen Etxean jarri du hitzordua Martin Garitano Gipuzkoako diputatu nagusiak (Bergara, 1963). Bidean zetorrela duela 30 urte Joxean Lasa eta Joxi Zabala torturatu zituzten La Cumbre jauregitik pasatu eta sentipen bereziak izan dituela aitortu du, baita Aietera iritsita aldartea aldatu zaiola ere. "Duela 30 urteko oroitzapen eta sentimenduak bizirik genituela Aietera iritsi gara orain, eta Aietera etorri ginen duela bi urte. Begira nolako aurrerapausoak emateko gai garen herri honetan", azpimarratu du.
Kontuan hartuta Espainiako Estatuak ez dituela epe ertain eta luzera begira desaktibatuko gaur egun indarrean dauden mekanismoak, estrategia berriro aztertu behar al da?
Egoerak ez du estrategia aldaketarik eskatzen. Duela bi urte jauzi kualitatibo bat eman zen, eta ordutik gauzak ondo joan dira. Hori da bidea. Orain, blokeo egoera batean gaude, espainiar agintariek ez baitute inteligentziarik izan aurrerapauso horiei erantzuteko. Horrek zailago jarriko ditu gauzak, eta sufrimendua luzatuko du.
Horrek ez du nekea eragingo? Konfiantzarik eza estrategia horrekiko?
Nekea, bai, dudarik gabe. Baina gure herriak badaki zer den sufrimendua, eta une honetan erabakita dauka hori amaitu behar dela. Espainiak luzatu nahiko du egoera, baina astelehenean [bihar] sufrimendu horren atal txiki bat eten egingo da, Europak Parot doktrina bertan behera uzten duenean.
Presoen egoera desblokeatzeko, beraiei dagokie urratsa egitea?
Ez da arazo tekniko bat, politikoa baizik. Arazoa da borondaterik ba ote dagoen espainiar eta frantziar agintarien aldetik horri behar bezala aurre egiteko. Erabaki komuna hartzen badute presoek, teknikoki edo juridikoki Espainiako edo Frantziako legediaren arabera norberak eskatu behar badu edo ez dakit zer paper sinatu behar badu, hori ez da arazoa.
Asteon justizia trantsizionalari buruz mintzatu zarete hemen, Aieten: biktima guztiak antzat hartzea eta erreparazioa lortzeko mekanismoak aztertu dituzue, besteak beste. Eusko Jaurlaritzaren Bake eta Bizikidetza Planak gogobetetzen zaitu?
Hori plan bat da, eta gu beste plan batekin ari gara lanean Gipuzkoan. Baina hor konpetentzia politiko gutxi egingo nuke. Biktimak ez dira sailkatu edo mailakatu behar. Errespetu guztia agertu behar diegu biktima guztiei. Eztabaida politikotik kanpo landu behar dugu gai hori, eta uste dut, zoritxarrez, hemen interes politikoak daudela.
Batzar Nagusietako bake lantaldea aipatu duzu. Azalpenik ez ematea erabaki duzue. Diskrezioagatik edo ezer gutxi egin duzuelako?
Ez. Batzarrak dauzkagu eta diskrezioa ez da gutxi egiten dugulako, baizik eta beharrezkoa delako aurrera egiteko. Horrelako batzorde baten lana komunikabideetara ateratzen denean, kutsatu egiten da. Hori gertatu da Gasteizen; usteldu egin da.
Eta borondatea ba al dago alderdi guztien aldetik alor horretan urratsak egiteko eta autokritikarako?
Bai. Aitortu behar dut Gipuzkoan sozialisten eta jeltzaleen aldetik badagoela borondatea. Zintzotasunez ari dira, gu ari garen moduan. Eta PPn ere sentsibilitate hori ikusten dut batzuetan; batzuk gusturago leudeke hor parte hartzen ez hartzen baino. Baina, tira, politika horrelakoa omen da.
EAJk dio PSE eta PPrekin eginiko akordioa ez dela alor ekonomikorako bakarrik. Haiek prozesura ekartzeko ere badela. Hala uste duzu?
Ez. Erabakiak hartzeko orduan, EAJ beti lerrokatu da Espainia zalantzan ez jartzearen aldeko indarrekin. Esaten zuten borroka armatua amaitzean posible izango zela pausoak ematea estatuek Euskal Herria aitor dezaten. Baina atzera egin dute, eta sozialistekin egin dute akordioa; sozialisten atal espainolistarekin. Hori da EAJren sena. Bidean aurrera jo beharrean, etengabeko biribilgune batean dabiltza bueltaka, eta ez dira sekula iristen mendira.
EH Bilduren aldetik benetako borondatea zegoen akordioa lortzeko? Irabazien eta galeren balantza kontuan izango zenuten, ezta?
Ez. Gehiegi sufritu dugu eta sufritzen ari gara kalkulu horiek egiteko. Nik ez nuke horrelako erabaki bat hartuko hauteskundeei begira edo inkesta baten arabera. Uste dut jeltzaleek guk baino kalkulu gehiago egiten dituztela. Euskal Herriaren etorkizuna bermatu nahi badugu, guztion artean hartu behar ditugu erabakiak. Nik nahiago nuke Euskal Herria independente bat Europan EAJk, PSEk edo PPk gobernatuta, Euskal Herri menderatu bat ezker abertzaleak gobernatua baino.
Kanpoan geratze horrekin ez al zarete zentralitatetik urruntzen?
Nik ez dut hori nahi, nik nahi dut nire egitasmoa aurkeztu eta herritarrak konbentzitu. Hauteskundeetara aurkeztu ginen beste guztiek bultzatzen zituzten proiektuen kontra. Ez ginen erdian jarri, jarri ginen gure lekuan, eta gipuzkoarrek gurea hautatu zuten. Zentralitatea zentralitatea bilatzeagatik bilatzeak eramaten zaitu izaerarik gabeko gorputz politiko bat izatera, eta, horretarako, maniki bat behar da, ez politikari bat.
Akordio horren bezperan egin zenioten proposamena EAJri euskal bidea hasteko. Zergatik ez zenioten aurretik egin? Kasualitatea al da?
Ezin dira proposamenak konparatu. Gu politikan ez gaude boterea edonola lortzeko asmoarekin. Gipuzkoan zerga sistemaren alorrean sozialistekin egin genuen akordioa, ona zela ikusten genuelako. Eta EAJri proposamena egin diogu, independentzia lortzeko ona dela uste dugulako.
Olanok esan zuen ez dela sinesgarria eta ez dela fronteak osatzeko garaia.
Ez dela fronteak osatzeko garaia dio, baina hemen egia santua da alderdi sozialistarekin itun bat egin dutela. Sinetsi nahi ez badu, ni ez naiz inor Olanok zer sinetsi behar duen esateko.
Horrelako bide bat abiatzeko ez duzu uste gatazkaren ondorioak konpondu behar direla aurretik?
Bizikidetza arazoak ez dira dekretu batekin konpontzen. Gatazka oso luzea da, eta, agian, beste belaunaldi bat beharko da. Gure ardura da zauriak ixten hastea. Gure seme-alabek ez dute gatazka guk bezala ezagutu, eta beste era batera bizi ahal izango dute elkarbizitza. Dena dela, uste dut aurrerapauso galantak eman ditugula.
Baina horrek ez du politika desitxuratzen?
Bai, baina baikorra naiz, eta uste dut, hori hor egonda ere, euskal bidea egin behar dugula.
2014ko aurrekontuei begira, aurtengo aurrekontuak luzatzeko aukera ez dute baztertzen EAJk eta PSEk. Zer iruditzen zaizu egingo dutela?
Ez nau kezkatzen batere. Aurrekontu proiektua amaitzen ari gara, eta uste dut onena dela. Badakigu beste talde baten babesa edo abstentzioa behar dugula, eta hasi gara guztiekin negoziatzen. Prest gaude ekarpenak eransteko, eta uste dut egin dezakegula akordioa baldin eta besteek ez badute aurreiritzi finkorik.
Baina hala dela dirudi.
Ez dakit hala den edo ez. Baina Gipuzkoako EAJk eta PSEk badakite guk akordioak betetzen ditugula. Duela gutxi Gipuzkoako sozialistek, kanpotik bultzatuta, esan zuten Jon Peli Uriguen [Berrikuntza, Landa Garapena eta Turismoko diputatuaren] aurkako erreprobazioa aurkeztuko zutela, ez genuelako akordioa bete, eta guk kontuak eman ondoren, erretiratu egin zuten. Gu hitzak betetzearen aldeko pertsonak garelako. Beraz, nik esperantza badaukat negoziatuko dutela.
2015eko foru eta udal hauteskundeak ate joka daude.
Horrek beti eragiten du teatralizazioa, baina guk zorte handi bat daukagu: ez gara urduri jartzen, ez garelako politikari profesionalak. Gure lana hartu genuen konpromisoa betetzea da, eta ahalik eta ondoen utzi.
Utzi? Etsipen hitzak dirudite.
Ez. Nik esan dut ondo amaituko dugula lau urterako hartutako konpromisoa. Arriskua diputazioa galtzeko? Ni seguru nago EH Bilduk hurrengo hauteskundeak aise irabaziko dituela. Nik uste dut Gipuzkoan badagoela sentsazioa gauzak txukun egiten ari direla. Beste kontu bat da komunikabideak ez ditugula alde. Baina etsipena ez. Ni lasai nago.
Bidegik pilatu duen zorra kitatzeko eta errepideak mantentzeko modu bakarra al da errepideak erabiltzeagatik kobratzea?
Ez badiegu erabiltzaileei kobratzen, gipuzkoar guztiok ordaindu beharko dugu aurrekontuetatik, Bizkaian bezala. Laguntza sozialak murriztuko ditugu? Hori ez da justua. Hilero 25 euro ordaintzea bai, Gipuzkoan, gaur egun, erabiltzaile guztiek ez dutelako berdin ordaintzen.
Orain hobarien proposamena egin duzue. Nola daude negoziazioak, bereziki, garraiolariekin?
Garraiolariek jakin behar dute espainiar eta europar legeen artean gaudela. Europar legeak ez digu uzten administrazio gisa garraiolariak laguntzen, tarifak jaisten... Eta espainiar legeak garraiolariei ez die uzten bidesarien zama hori kargaren jabeari egozten; beraiek pagatu behar dute. Ari gara sektorearekin lanean, zer bide bilatu dezakegun arintzeko. Baina ez daukagu karta magikorik.
Hitzeman zenuen zabortegiak 2014aren amaierarako itxiko zenituztela.
Hori da gure asmoa.
Baina Gipuzkoako Hondakinen Partzuergoak dirurik ez du horretarako beharrezkoak diren birziklatze plantak-eta egiteko.
Ez da diru kontua. Gipuzkoan gero eta zabor gutxiago produzitzen ari da, krisiagatik izango da, baina baita ere hainbat herritan bilketa selektiboa, atez atekoa dagoelako, eta horrek ere eragiten du. Beraz, itxi egingo ditugu. Baina egia da gero eta presa gutxiago dagoela, gero eta zabor gutxiago sortzen dugulako.
Errauste plantari dagokionez, negoziazioetan ari al zarete enpresekin kontratua etetearen kalte-ordainak ordaintzeko?
Alderdi batzuek bultzatu dituzte enpresak gure kontra. Baina negoziatzen ari gara eta alde bietan jarrera ona eta akordioa iristeko borondatea dago.
Eta zeintzuk dira mahai gainean dauden zifrak?
Kontuan hartzen badugu zer gastu duen errauste plantak, oso-oso gutxi. Huskeria bat.
Zerga sozietatearen eraberritzea proposatuko duzue, baina, EAJ, PSE eta PPren arteko akordioa dela eta, zaila dirudi aurrera egitea.
Bai, baina azalpenak besteek eman behar dituzte, sozialistek bereziki. Gipuzkoatik kanpo hartutako erabaki globalago batengatik behartu dituzte. Zigiluak kenduta oso antzekoak dira haiena eta Adegik proposatutakoa. Oso zaila egiten zait folio batean hiru alderdi horien ikuspegia biltzea. Beste interes eta hitzarmen batzuk egongo dira.
Aldea huskeria bat dela diote
Eta zergatik egin dute alde?
Zergatik?
Segur aski beste hitzarmen batzuk erraztearren. Baina aldea ez da huskeria bat.
Fagorren kasuan zer egin dezake Gipuzkoako Diputazioak?
Jaurlaritzarekin kontaktuan gaude, MCCrekin, udalekin... Uste dut instituzioek badaukagula zer esan, eta badirela formulak esku hartzeko, nahiz eta laguntza zuzena debekatuta egon. Denon artean bilatu behar dugu nola lagundu. Laguntzea ez da lidergoa eramatea, laguntzea da. Legea eta Fagorren nortasuna errespetatzea.
Baina gertatutakoak emango zizun zer pentsatua eredu horri buruz.
Kooperatibismoak ez du porrot egin, porrot egin du kooperatibismoa era batera aplikatu duen enpresa batek, krisi garaian, eta kudeatzaile batzuekin. Haiek aztertu beharko dituzte elementu horiek, ez guk. Baina horrek ez du esan nahi kooperatibismoak kale egin duenik. Egungo egoeran argi izpi bat da kooperatibismoa.
