Dena kolokan jartzen duen ideologia

Ehun urte beteko ditu aurten Martxoaren 8ak, emakumeen borrokaren ikur nagusietako batek. Urtero bezala, emakumeen eskubideen eta berdintasunaren aldeko mezu andana zabalduko dute egunotan instituzioek, komunikabideek eta eragile nagusiek. Zaparrada handi horretan, ordea, emakumeen borrokaren egiazko ardatza, feminismoa eta mugimendu feminista, galduta geratzen dira sarri. Horrekin ohartuta, Berria.info-k haien gogoeta ekarri nahi izan du plazaren erdira, eta Miren Aranguren Bilgune Feministako koordinatzailea eta Josebe Iturrioz Medeak taldeko kide eta Tolosako (Gipuzkoa) berdintasun teknikaria hartu ditu bidelagun, Berria TBko Esan ahala saioan, feminismoaz, mugimendu feministaz eta, oro har, emakumeen egoeraz hausnarketa egiteko.

Ibilbide luzea osatu du jada mugimendu feministak, azken 40-50 urteetan aldarrikapen askoren sustatzaile izan da. Areago, ingurura azaleko begiratu bat botata eman dezake aurrerapauso handiak egin direla emakumeen eskubide berdintasunean. Horrela al da?

Miren Aranguren: Egia esan guk ez dugu ikusten inondik inora berdintasun egoera batean bizi garenik. Ikusten dugu aurrerapauso handiak egin direla, eta aurrerapauso horiek guztiak nik esango nuke borroka feministari esker eman direla. Dena den, borroka feministak aldarrikatu izan dituen gauza horiek guztiak ez dut uste instituzioek betetzen eta bermatzen dituztenik. Uste dut pixkanaka urtzen joan direla. Esaterako, garai batean aldarrikatzen zuten lan edo enplegurako eskubidea, eta gaur egun daukaguna da lanaldi bikoitza, edo areago, lanaldi hirukoitza, zaintzarekin-eta lotuta. Edo abortatzeko eskubidea aldarrikatzen zen, eta gaur egun oraindik ez daukagu lege bat aldarrikapen horretara egokituta. Aurrerapausoak? Bai, eman dira, baina benetan egituretan eragina izaterainokoak, ez dut uste.

Josebe Iturrioz: Ni Mirenekin bat nator. Egia da aldaketa asko gertatu direla, baina aldaketa horiek hain ziren beharrezkoak... Orain dela 40 edo 50 urte Espainiako Estatuan emakumeek ezin zuten kontu korronte bat eduki, edo ezin zuten banatu beren senarrengandik.

Aranguren: Gizon baten baimena behar zuten gauza guztietarako.

Iturrioz: Hori da, aldaketak gertatu dira, baina aurretik geneukan egoerarekin alderatuta. Mirenekin bat nator ez direla oso aldaketa sakonak, sexismoa gure eguneroko bizitzan erabat errotuta baitago. Mirenek beste klabe bat eman du instituzioei begira: instituzioak mugituko dira mugimenduek hala eskatzen badiete, mugimenduek ez badute lo hartzen eta hor baldin badaude exijentzia hori egiteko. Hori da mugimendu feministaren historia. Ildo horretan, garrantzitsua da mugimenduari ondo begiratzea eta aintzakotzat hartzea. Hori ez badute egiten, akabo.

Aranguren: Nik uste dut hori ez dela egin 40 urte hauetan. Hau da, mugimendu feministari esker egin dira aurrerapauso asko, baina mugimendu feminista kontuan hartu gabe.

Aitortza falta sumatzen duzu? Feminismoari ez zaio aitortu aldaketa horien ardatz izatea?

Aranguren: Ez, eta, horrez gain, ez zaio aitortu izaera politikoa, alderdiek edo sindikatuek aitortzea lortu duten izaera politikoa. Sindikatuek bezala, mugimendu feministak egin du borroka ibilbide bat; ideologia bat da, egitura politiko, ekonomiko eta sozialak auzitan jartzen dituen mugimendu bat. Ondorioz, izaera politikoa ez aitortzea eta arlo teorikoan egindako ekarpenak eta, oro har, jendarteari egindakoak ez onartzea iruditzen zait oker larri bat.

Hala ere, botereguneei erreparatuta badago nolabaiteko berdintasunaren diskurtso bat. Ematen du badagoela kontsentsu bat gizartean esaten duena berdintasunez bizitzeko eskubidea dugula eta horretarako jokalekua prest dagoela. Hutsala iruditzen zaizue diskurtso hori?

Iturrioz: Horrek izen bat dauka: berdintasun formala. Horrek zer esan nahi du? Eskema hartu dugula, gauza batzuk egiten ditugula, baina geratzen direla azaleko maila batean benetan erroetara iritsi gabe. Orain 13 urte dauzkaten gaztetxoei esaten zaie berdintasunean bizi direla, baina hazten doazen heinean, ikusiko dute—batez ere emakumeek— noraino den gezurretakoa egoera hori: gutxiago kobratzen dugu, indarkeria bizitzen dugu... Egia da aurreapausoak eman direla, baina kontuz, informazio kontraesankor hori jasotzen ari baikara etengabe eta berdintasuna ez baita egia.

Indarkeria aipatu du Josebek. Irudipena daukat diskurtso nagusi horretan emakumeen kontrako indarkeria ez ote den azaltzen ustezko berdintasuna urratzen duen arazo ia bakar moduan, beste zapalkuntza mota batzuk ezkutatzeko.

Aranguren: Nik uste dut badagoela berdintasun diskurtso orokor bat, eta diskurtso horren barruan onartzen da oraindik huts batzuk badaudela, oraindik gainditzeko dauden arazoak badirela. Eta badira iheserako bide batzuk ere; hau da, patriarkatuak baditu iheserako bide horiek oreka bat mantentzeko mugimenduaren, jendarteko aldarrikapenen eta indarrean dauden berdintasun edo genero politiken artean, eta horietako bat da indarkeriaren auzia. Baina kontuz, indarkeria mota batzuk bakarrik! Beste asko ez dira kontuan hartzen.

Adibidez?

Aranguren: Tortura kasuak, esaterako, ez dira ikuspegi horretatik aztertzen; kaleko bortxaketak oso-oso gutxi hartzen dira kontuan; prostitutei eta transexualei egiten zaizkien erasoak ez dira indarkeria sexistaren barruan hartzen... Bikote harremanetatik kanpo geratzen diren ia eraso guztiak ez dira arazo horren barruan ikusten. Hor dago laneko jazarpena ere. Baina aipatu ditugun botereguneetatik ez da indarkeriaren dimentsio guztia aintzat hartzen, kasu bakan batzuk baino ez. Horiek hartzen dira aintzat, eta horiei begirako neurriak jartzen dira martxan erroetara joan gabe.

Zer litzateke erroetara jotzea? Ematen baitu politika publikoek huts egiten dutela, lege eta neurriak hartu arren indarkeriaren arazoa behin eta berriz sortzen dela eta, gainera, gazteek jokabide hori errepikatzen dutela.

Iturrioz: Kontuan izan behar dugu indarkeria oso errotuta dagoela gure gizartean, eta, gainera, gizarteak bere burua banatzen duela biktima eta erasotzaileen artean. Hau da, bi alde bakarrik ikusten dira: erasotzaileak eta biktimak, eta gizonezkoak izango dira beti aukera daukatenak indarkeria hori aurrera eramateko, norbaiti jazartzeko, eta emakumeak, aldiz, beti gaude definituta objektu gisa, pasibo gisa, biktima moduan.

Aranguren: Eta, estatua, berriz, salbatzaile gisa, eta hor sortzen da indarkeriaren hirukia.

Egiturazko hiruki bat ikusten duzue beraz: emakumeak biktima, gizonak erasotzaile eta estatua salbatzaile.

Iturrioz: Erabat. Estatuak ezin du onartu berak ezin duenik kontrolatu indarkeria; berak kontrolatu behar du biolentzia guztia. Orduan egiten duena da lege bat atera, eta lege horrek, batetik, ez ditu indarkeria guztiak jasotzen. Eta, horrez gain, nik ez dut uste estatuak botere hori izan behar duenik; hau da, estatuak ezin ditu kudeatu indarkeria guztiak, berak ez baitu indarkeriarekin apurtzen, baizik eta kudeatu egiten du. Biktimario-biktima logikarekin jarraitzen du, ez die bueltarik ematen rol horiei. Lehengo galderara itzuliz, hau da, erroetara nola jo, hor dago gakoa: momentu honetan legeak egiten ditugu, baina telebistan daukagu Supermodelos eta dauzkagu futbolariak. Eta 15 urteko mutilak dira mutil baino mutilagoak, eta neskak neska baino neskagoak. Orduan, zeintzuk dira ereduak? Elsa Pataky eta Cristiano Ronaldo. Momentu honetan modan dagoena da maskulinitate hegemonikoko rol puru bat, eta 15 urterekin hori guztia jaten dute. Maskulinitate eta feminitate estereotipo horiek daude modan, mass-media guztiek hori saltzen dute…Gizartearen egitura jakin bat daukagu, eta aldatu behar dena da egitura bera. Horrek zer esan nahi du? Aldatu beharko genukeela gure mundu ikuskera.

Eta horrek oso lan handia ematen du. Baina nola has gaitezke? Zuek horretan ari zarete, ezta?

Aranguren: Hasiera bat planteatzeko itzuli nahi nuke lehenagoko biktima eta erasotzailearen auzi horretara. Nik uste dut badela garaia emakumeak biktimatzat ez hartzeko. Bai, eraso egiten digute, zapalduta gaude, baina subjektu politikoak gara, eta gure aldaketaren protagonista izan behar dugu. Gu, Bilgune Feministakook, hori egiten saiatzen gara. Uste dut hori dela hasierako bidea, kontzientziatze hori sustatzea.

Beraz, pertsonetatik abiatuta ikusten duzue aldaketa?

Aranguren: Pertsonetatik... Nik beti subjektu politikoa ikusten dut kolektiboarekin lotuta. Kolektiboarekin, mugimendu feministarekin eta borroka feministarekin. Eta kolektiboa diodanean ez dauka zertan izan masa mugimendu bat, eta oso adierazpen edo espresio desberdinak har ditzake, baina beti kolektiboari lotuta.

Iturrioz: Bada beste puntu bat, Medeak taldekook-eta planteatzen duguna: beldurra sozializatzea. Hau da, ezinezkoa da emakumeek bakarrik bizitzea beldurra kaleetan. Virginie Despentes eta Beatriz Preciado pentsalarien ildotik egindako proposamena da. Ez dut esan nahi denok pistolekin atera behar dugunik kalera, baina bai iruditzen zait gure gorputza dagoela ahulduta, ahultasunetik eraikita, eta ez da egia,emakumeak oso indartsuak gara.Izan gaitezke indartsuak, izan gaitezke karatekak... Baina emakumeak beldurrean gaude sozializatuta, eta hori orekatzea oso garrantzitsua iruditzen zait. Hala ere, hor badago tranpa, feminismoak fama txarra baitauka, garelako hiltzaile batzuk, gaiztoak... eta historikoki ez dugu inor hil, oso mugimendu baketsua gara...

Aranguren: Bai, uste dut feminismoari beldur handia zaiola jendarte honetan. Feminismoari oro har, eta feministoi neurri batean. Eta uste dut beldur hori zaiola dena jartzen duelako auzitan: ezkerrak egiten duena, eskuinak egiten duena, botereak egiten duena, amak, aitak, amonak, nik neuk egiten dudana... dena jartzen du auzitan.

Eremu intimoeneko kontuak.

Aranguren: Hori izan zen feminismoa abiatu zeneko lelo nagusietako bat: kontu pertsonalak politikoak dira. Eta, azkenean, lehenago Josebek esan duen bezala, eragiten digu gauza guzti-guztietan, baita txikienetan ere.Nik beti adibide bat jartzen dut: ume batengana joaten zarenean, behar bat sentitzen duzu neska edo mutila den jakiteko, asko aldatzen da norberaren jarrera pertsona batekiko gizon edo emakume gisa identifikatu. Hortik hasita, gerora sortzen diren egitura guzti-guztiak kutsatuta daude.

Medeak-en, hain justu, identitateen arlo hori asko lantzen duzue…

Iturrioz: Bai, nik uste dut egungo erronketako bat nortasunaren birplanteamendu horretatik datorrela. XXI. mendeko politiketan nortasunak hartu du funtsezko garrantzia. Guk zalantzan jartzen dugu bi sexu existitzen direla, eta esaten dugu horiek bortizkeriaz inskribatzen direla gorputzetan eta umeak behartu egiten ditugula neska edo mutil izatera. Umeak berdintasunean hezteko eskema hauek apurtu behar ditugu, adibidez, sexua izenetatik kendu behar dugu: Miren, Josebe, neska izenak, mutil izenak... Josebetik Josebara zer salto dago ba?

@Mahai-ingurua osorik BERRIA TBko 'Esan ahala' saioan:www.berria.info