Hego Lapurdiko herri elkargoan uraren kudeaketa eta garbiketa bere gain hartuko duen egiturari buruzko eztabaida izan da azken hilabeteetan, eta joan den astean egin den bozketa bikoitzarekin bukatu da: uraren garbitzean elkargo osoa batuko duen SEMOP bakar bat arituko da lurraldeko araztegietan (helburu bakarreko sozietate ekonomiko misto bat, alegia, %51 pribatua); edateko uraren ekoizpena eta banaketa bi eremutan zatituko da (mendebaldea/ekialdea), eta, beraz, kudeaketa pribatuaren hautua eginez, bi eskaintza deialdi egingo dira. Lehen bozketaren kasuan, gehiengo zabalak Peyuco Duhart Hego Lapurdi elkargoko presidenteak eginiko proposamena bozkatu du. Bigarren erabakiari dagokionez, berriz, 27 hautetsi alde agertu dira, hamabi kontra, eta bost abstentzio izan dira.
Notre legea plantan ezarri arte, herriko etxe bakoitzak erabakitzen zuen zer motatako egiturari uzten zion uraren kudeaketa. Baina, lurralde erreforma dela eta, hautu hori egin den lurraldeetan elkargoek hartu dute uraren kudeaketaren eskuduntza. Jakina den bezala, Ipar Euskal Herrian heldu den urtarriletik goiti, HELEP egitura juridiko berriko Euskal Elkargoa martxan jarriko da, eta azken horrek hiru urte izango ditu uraren kudeaketa osoa harmonizatzeko Ipa Euskal Herriko hiru probintzietan barna. 2020. urtea aitzin, beraz, eskuduntza bere gain hartu beharko du. Are gehiago, Pirinio Atlantikoetako prefetaren gomendioak jarraikitzen baditu, lehenbailehen hartu beharreko eskuduntza du urarena; hots, 2017an bertan.
Hala eta guztiz ere, Hego Lapurdiko herri elkargoak, besteak beste Hendaia, Getaria, Senpere eta Ainhoa hartzen dituen eremuak, uraren inguruko erabakiak hartzea erabaki du, lurraldea bitan banatuz eta edateko uraren ekoizpena eta banaketa enpresei bideraturiko eskaintza deialdien menpe utziz. Bide batez, hamabi urteko kontratuak proposatuko ditu, ziurrenik gaur egun Lapurdiko eremu horretan lanean ari diren Lyonnaise des Eaux eta Agur sozietateek eginen dituzten proposamenak balioetsiz.
Nivelle-Bidassoa elkarteko eta CADE kolektiboko kidea da Pantxo Tellier, eta mesfidantza handiz ikusten du harturiko erabakia: “Iruditzen zaigu badirela gauza batzuk maingu direnak. Euskal Elkargoak hartuko du berantenik eskuduntza 2020ko urtarrilaren 1ean. Kontratuak 2017 bukaeran amaituko dira; beraz, bi urtez soilik eta gehienik egoera zalantzan egongo da. Agian gutxiago ere bai, kontuan harturik prefetak Euskal Elkargoari gomendatzen diola segidan hartzea uraren konpetentzia, hau da, 2017ko urtarrilaren 1etik aitzina”.
Tempo arazo horrez gain, herri elkargoen funtsa bera zalantzan jartzen duen erabaki mota dela deitoratu du ekologistak: “Herri elkargoak sortu dira zerbitzuak lotzeko eta elkartzeko, mutualizazioa egiteko. Hemengo kasuan, kontrako zentzuan ari gara”; eta biharko Euskal Elkargoak izango duen uraren kudeaketa trabatuko duten kontratuak salatu ditu: “HELEPak eskuduntza hartzerakoan erabakitzen badu beste kudeaketa forma bat, hemen izango ditu oraindik hamar urteko kontratu pribatuak, eta kontratu horiek hautsi nahi balitu, zerga ordaintzaileek oso garesti pagatuko lukete”.
Tellierrek esplikatu du duela 30 urte konpainia publikoak arduratzen zirela ura garbitzeaz, edangarri egiteaz eta banatzeaz, izan Donibane Lohizunen, Hendaian edo Ziburun. Baina 80ko hamarkadan konpetentzia sozietate pribatuei delegatzea erabaki zuten. Kostaldeko zenbait herritan, 30 urteko kontratuak egin ziren enpresekin, eta gehienak heldu den urtean edo hurrengoan bukatzear dira. Eskumena herrietatik elkargora pasatu izanak aukera berriak sortu dituela adierazi du militanteak: “Kudeaketa batua izateko aukera izan da, eta baita herri guztietan prezio bakarra lortzeko ere, kontsumitzaile guziak maila berean emanez. Baina banatzea erabaki dute”.
Ikuskatze bat deusentzat
Lapurdiko hautetsiek erabakia bozketara eraman aitzin, “milaka euro” kostatu den kontu ikuskatzea egitea manatu zion herri elkargoak Tolosako (Okzitania) COGITE enpresari. Txostena aurtengo bigarren hiruhilekoan egina eta apirilean aurkeztua izan zaie hautetsiei Urruñan, elkargoaren egoitzan. Lanak argi uzten du, alde batetik, lurraldea bere osotasunean kontuan hartzea gomendagarriagoa dela, zatiketa ezkorra dela azpimarratuz. Bestetik, gaur egungo egoerari buruzko kritikak plazaratzen ditu: denboran errealitate falta aipatzen du, hau da, erakunde publikoak urte bukaeran eskuratzen dituela enpresen berri urte osoan izandako arazoei buruz. Horrek arazoei erantzuteko erreaktibitate falta ekartzen du, txostenaren arabera. Horrez gain, enpresen gardentasun eta komunikazio eskasa aipatzen ditu. Bukatzeko, eskualdearen zatiketa berriz ere gaitzesten du, Euskal Elkargo berriaren aukera nabarmenduz.
Nivelle-Bidassoa elkartearen izenean, Tellierrek berri eman dio HITZAri: “Erabaki dugu prefetari gutun bat idaztea”. Eskutitzaren bitartez, erabakiaren legezkotasuna emango duen deliberamendu denboran erne egoteko eskatuko diote naturaren zaintzaileek departamenduko prefeta berriari, Eric Morvani.
Izan ere, eredu pribatura jotzekotan konkurrentzia joko arazoak nabarmendu ditu Tellierrek: “Konkurrentzia egiten bada, prezio ezberdinak izango dira, konkurrentziaren funtsa da. Duhartek dio guztiontzat balioko duen prezio bakarra eta berdina finkatuko duela. Prezio bakarra baldin bada, ez da gehiago konkurrentziarik… Eta legala da hori egitea? Dudak ditugu. Horrez gain, konkurrentzia antolatzen badugu prezioa finkatuz —elkargoak kasu honetan—, erran nahi du aurkeztuko diren bi enpresen artean elkar-aditze bat badela; ilegala da. Inkoherentzia bat bada hemen”.
Bestalde, merkatuan ezberdintasuna prezioan egiten ez bada zerbitzuan egiten dela argudiatu du urruñarrak: “Horrek erran nahi du kontsumitzaile gisa ez garela denak pareko izango eskuratutako zerbitzuarekiko”.
Ikuspegi zabalago bati begira, CADE kolektiboak herritarren alde egindako apustua azaldu du Tellierrek: “CADEn betidanik kudeaketa publikoa gomendatu dugu. Eredu hori hartu duten lurraldeak begiratuz, uraren prezioak batez besteko %30ez behera egin du, eskainitako zerbitzu berarekin. COGITEk egindako txostenean zehazten dute izan pribatu, erdi publiko erdi pribatu, edo eredu publikoarekin uraren prezioa berdintsua egoten dela. Esperientziak erakusten digu, nahiz eta egun batetik bestera aldaketarik ez egon, kontsumitzailearentzat bilakaera baikorra izan daitekeela”.
Berehalako prezioa aipatzeaz gain, eredu publikoaren hautua justifikagarria dela erran daiteke soilik inbertsioei begiratuz. Hego Lapurdi elkargoan, adibidez, azken bost urteko plan batean 71 milioi euro inbertitu dira urarekin lotura duten hainbat azpiegituratan: “Kontsumitzaile gisa ez genituzke enpresa handien etekinak pagatuko; diru hori uraren kudeaketan egongo litzateke. Orain, Duhartek dio ezin dugula inbertitu, ahalik ez dugula. Ez dakigu zertan oinarritzen den; ez da nehoiz estudiorik izan”.
Euskal Elkargoaren aukerak
Ipar Euskal Herrian plantan jarriko den HELEP egitura juridiko berriak uraren inguruko kudeaketa ezberdinak aplikatzeko aukera izango du. Jakina da departamenduko prefetak hasieratik lantzeko problematika dela erran diola eta eskuduntza ahal bezain goiz hartzeko dela.
Baina egitura berriko hautetsiak egoera konplexu batean izango dira. Izan ere, Lapurdiko, Baxenafarreko eta Zuberoako egoerak ez dira berdinak. Erran bezala, Hego Lapurdik bere gain harturiko eskuduntza du urarena, eta horri buruzko hautuak hartzeko nahia erakutsi du, bere lurraldeko kudeaketa pribatu bat sustatuz.
Ipar Euskal Herriko beste toki anitzetan, uraren eskuduntza ez da herri elkargoetara eraman, eta herri anitzek sindikatuen bitartez lan egitea erabaki dute. URA sindikatuak, adibidez, 23 herri barneratzen ditu edateko uraren ekoizpenean eta banaketan, baita Landetako hiru herri ere. Zuberoan, SAEP sindikatua ari da, probintziako herri guztiak barneratuz baina enpresa pribatu bati lana delegatuz. Bidaxunerria elkargoak ere konpetentzia bere gain hartua du 2015etik, eta kudeaketa pribatizatu du. Euskal Kostalde Aturri Hirigunean bost hiriek haien esku atxiki dute uraren banaketa, eta modu desberdinetan kudeatzen dute: Angelu, Bidarte eta Miarritzek Suez Eau France enpresa pribatuari hiru delegazio pribatu egin dituzte; Bokalek Landetan kokaturik den sindikatu bati delegatu du; eta Baionak, berriz, eredu publikoa balioetsi du bertako langileak herri langile gisa kontsideratuz.
Euskal Elkargoak ez du erraza izanen uraren kudeaketa harmonizatu bat lortzea, hasiera batean behintzat. Litekeena da eskumen ezberdindua gauzatzea elkargo osoan, eta errealitateari egokitzea. Pentsa daiteke, adibidez, sindikatu misto bakar bat sortzea, behar izanez gero Landetako hegoaldeko zenbait herri barneratuz, edo delegazio pribatu handi bat kontratatzea.
