Traturako oso hertsiak omen dira japoniarrak. Baina hango negoziokideentzat Mr. Beldarrain zena Iñaki-san (Iñaki laguna) bihurtu zen urte batzuen ondoren. Joxe Mari Korta zenak «hau baserriko astoa bezalakoa da» esaten omen zuen Iñaki Beldarrain (Bilbo, 1947) lagunari buruz, etengabe lan egiten zuelako, aireportuan jada txostenak egiten hasten zelako. Erretiroa hartuta, besteak beste, idazteari ekin zion, eta hala jarraitzen du.
Euskara da lanerako hizkuntza Goizperren. Zu izan zinen bultzatzaileetako bat?
Ez. Lehen aldiz horri buruz hitz egin genuenean nik esan nuen: "Partidu honetan sakerik ez dut egingo, baina pilota guztiak bueltatu bai". Eta beste batzuk izan ziren bultzatzaileak. Eta ikusirik kooperatibaren mesederako zela, batasuna indartzeko eta... Ni euskalduna izanik, gainera...
2007an hartu zenuen erretiroa. Faltan sumatzen duzu?
Gauza batzuetan bai, besteetan ez. Esate baterako, giza harremanetan, hainbat herrialdetako jende desberdinarekin egotea, noizean behin Japoniara joatea... Hori bai, ordura arte lanerako bizi izan nintzen, eta bazen ordua bizi honetan beste zerbait egiteko.
Txikitatik negozio mundua zuzenean ezagutu zenuen.
Nire aita zena, Tomas Beldarrain, tornularia zen ofizioz. Bilboko Euskaldunan lan egin zuen, baina gerratean garaile izan beharrean garaitua izan zen. Santoñan preso hartu zuten, eta hiru bat urtez egon zen trabajadoreetan , eta Burgosko presondegian azkenik. Handik irten zenean, ez zuten onartu Euskaldunan. Eta gerratean hildako beste anaia baten janari dendatxoa zegoen zabalik. Erretiroa hartu arte han jardun zen. Burgosko kartzela aipatu dut, ze nik, mutiko koskortua nintzela, Pirinioetara-edo joateko egun batzuk libre eskatzen nizkionean, esaten zidan bere azken oporraldiak Burgosen hartutakoak izan zirela. Aitarekin ikasi eta, esaterako, prezioak salmenta marjinaren gainean kalkulatzen banekien 8 urterekin.
Ingeniaritza ikasi, eta lanean hasi zinen, Bilbon aurrena, Elgoibarren gero eta Legazpin ondoren, Patricio Echeverrian. Euskal Herrian eduki dugun enpresa mota jakin bateko eredua zen hura. Eta zuk, hain zuzen, Patricio Etxeberriari buruzko liburua duzu idatzia.
Liburu mardula bai.
Aztarna handia utzi zuen, herria (Legazpi) ikusi besterik ez.
Batzuentzat aztarna txarra da; niretzat ez, niretzat aztarna onak dira. Gaur egungo Urretxutik Legazpirako bidegorria dena hiru karrileko trenbidea zen, Zumarragako geltokitik fabrikara etortzekoa. Mirandaolakoa haren ekimena izan zen; egun ikastola hartzen duen eraikina hark egindako kolegioa zen; institutua ere hark neskatilentzako egindako beste eskola bat zen. Zaharren egoitza ere hark egin zuen; Urtatzako urtegia, hark fabrikarako egindakoa... Kalitate horretako azpiegiturak txapela kentzeko moduko aztarnak dira, niretzat behinik behin.
Eta zein aztarna txar aipatzen dira bada?
Badakizu... Esplotatzaile baten aztarnak direla.
Garai bateko jokamoldeak ere baziren harenak, agian.
Zaila da laburtzea. Baina Patriciok egin zituen beste enpresaburu askok egin ez zituzten hainbat gauza. Esaterako, etxebizitza arazoa zegoela-eta mila inguru etxebizitza egin zituen herrian, eta oso era egokian gainera; lehenengo errentan jarri, eta gero haren ondorengoek saldu zizkieten langileei. Gero, legeak agintzen zuenez, ekonomatu bat ipini zuen, baina beste enpresetakoa baino askoz hobea zen. Paternalismoa zela? Baina besteek ez zituzten halako gauzak egin, orduan...
Zergatik utzi zenuen Patricio Echeverria eta Goizper kooperatibara pasatu?
Berrogeiko krisia zen alde batetik. 42 urterekin balantzea egiten hasi nintzen... Erreminta eta nezakaritzako zuzendariorde teknikoa nintzen, eta nik ez nuen aitzurgintzan hil nahi. Eta gero, handik lasterrera enpresak sufritu zuen krisialdia bazetorrela ere oso garbi ikusten nuen. Eta enpresaburu gabeko enpresarik ez dagoela pentsatuz...
Zu Goizperren sartu zinenean, 1990ean, Arizmendiarrietaren eredua jarraituz hura sortu zuen belaunaldia erretiroa hartzen ari zen. Kooperatiba modernoetarako bide hori urratu duzu. Bitarte horretan balioak aldatu direnik sumatu duzu?
Ez dut uste balioak aldatu direnik. Aldatu dira beste gauza asko. Alde batetik, lehiakortasunaren gakoak aldatu dira. Garai batean gakoa eskuaren trebetasuna, eskulana zen, ofizioa; gero gakoa kapitala zen; kapital metaketatik etortzen ziren baliabide onak, eta hortik lehiakortasuna. Eta, gaur egun, lehiakortasuneko gakoa ezagutza da, pilatutako ezagutza.
Bigarrenik, aldatu da lehiarako esparrua. Duela ehun urte ofizioduna bazinen, nahikoa zenuen Legazpiko errementari edo okinik onena izatea bizimodua ziurtatua izateko. Duela hirurogei urte nahikoa zen Goierriko edo Urola Garaiko soldatzaile onenetakoa izatea bizi guztirako lan segurua izateko. Gero, lehiarako esparrua probintzia batzuetara zabaldu zen, gero Espainiara, gero Europara... Eta gaur egun esparrua globala da. Eta zenbat eta esparru zabalagoa izan, lehiakortasuna zailagoa bihurtzen da.
Alfontso Gorroñogoitiari [Fagorren sortzaileetako bat] entzun nion kooperatibak sortu zirenean gazteak Elizara joaten zirela, lana besterik ez zutela egiten... Hori ere aldatu da.
Gizartea aldatu da, bai. Orain 70 urteko gizarteko balioetako bat zen erlijioa. Gehiago esango nuke, kooperatibismoaren balio nagusia elkartasuna da, eta Arrasateko kooperatibismoaren sortzaileek elkartasunerako motibazioa erlijiotik ateratzen zuten. Orain, erlijioaren balioak desagertzen diren heinean, nondik irtengo da motibazio hori?
Fagorri buruz galdetu behar dizut...
Ez. Outsider bat naiz kontu horretan, eta ez dut behar den sakontasunean ezagutzen gaia. Sentitzen dut, baina errespetuz ezin naiteke horretan sartu.
Baina kooperatibismoa arriskuan dago?
Arizmendiarretak aurrena kooperatibistak prestatu zituen, eta haiek egonda egin ziren kooperatibak. Kooperatiba arriskuan egon daiteke baldin eta kooperatibistarik ez badago. Eta ez da nahikoa kooperatibistak egotea, kooperatibista talde batek enpresaburuek dituzten trebetasunak eta ezagutza eduki behar ditu. Eta hori Arizmendiarretak esaten zuen. [Arizmendiarrietaren Pensamientos liburua atera du]. Azken batean, kooperatibak, sozietate anonimoak, sozietate mugatuak... enpresak dira, eta arazo berberei erantzun behar diete.
Askotan irakurtzen dituzu Arizmendiarretaren idatziak?
Kooperatibismoaz hitz egiteko jo behar da iturrietara, ezta? Ni, gainera, sozietate anonimo batetik nentorren, eta kooperatiba bateko kudeatzaile izateko behar nuen nolabait sakondu, eta ez bakarrik eguneroko praktikarekin, baizik eta printzipioetara joz.
Enpresaburu edo kooperatiba bateko buru batek lider bat izan behar du.
A, noski. Eta batzuk hobeto bat baino. Eta esatera noa zergatik: kooperatibisten lehen belaunaldia joanda, hor egon ziren lider pila bat kooperatiba denetan, urte mordoa lanean aritutakoak, haien maila profesionala etengabe erakutsiz etsenplu ezin hobea emandakoak. Pertsona horiek, bakoitza bere kolektiboan, bihurtu ziren nolabaiteko erreferente. Eta erreferente onak izatea oso garrantzitsua da enpresetan, baina kooperatibetan gehiago. Ze, kooperatiba oso handia egiten denean, nazioartekotzen denean, arazoak oso zailak dira. Sortzen dira komunikatzeko zailtasuna eta gaiak ezagutzeko eta irizpide bat izateko zailtasunak. Eta orduan, bazkide xehearentzat, erreferente batzuen irizpideak ezagutzea...
Enpresaburuak Euskal Herrian erreferente izan dira urte askotan, baina haien irudia askotan... Gutxiagotu...
Gutxiagotu bakarrik ez. Oso gaizki ikusiak izan dira, eta ez orain urte asko. Gure herrietako hormetan ipini izan dute Obrero despedido, patron colgado [langile kaleratua, ugazaba urkatua]; ez dakit non dauden hori egin izan dutenak, baina hor egongo dira. Eta horrelakoak denok ikusi ditugu, denok. Ez da zuzena izango hori esatea, baina egia da. Eta egon ziren enpresaburu pila, eta desagertu dira. Gizartearen oniritzirik ez izateagatik, gaizki ikusita egoteagatik, nik uste dut jende askok jo duela aurrezki kutxa batean lan egitera edo enpresa batean zuzendari izatera edo diputazioetan funtzionario izatera. Urte asko ez dela hor zeuden Orbegozo, Patricio Etxeberria, Aristrain, Arregi Gasteizen, Arbulu Nervaceron, Luzuriaga Pasaian...
Gatazkaren arazoa ere hor izango zen. ETAk Joxe Mari Korta hil zuen egunean, zu harekin bazkaltzekoa zinen.
Bai. [Besoak gurutzatu, eta behera begira gelditu da. Isilik, luze].
Hamairu urte pasatu dira...
Eta zer? [Desafioa eta etsipena, aldi berean, eta gero, isiltasuna].
...Gauzak aldatu direla, behintzat?
Bai, zalantzarik ez, gauzak aldatu dira asko, eta onera, zalantzarik ez.
Korta aireportuetan ezagutu omen zenuen.
Bai, hegaldiak itxaroten. Sarritan ikusten genuen elkar, Alemanian edo Parisen edo hemen Sondikan. Lagunak egin ginen; haren enpresak, Goizperrek eta Azpeitiko beste enpresa batek bulego bat osatu genuen Alemaniara esportatzeko, Espainiako Estatuko esportaziorako lehen partzuergoa. Esaten da lagunak batxillerrean egiten direla, behin heldutasunera iritsita eta batez ere negozioetan zaila dela lagunak egitea. Gure kasuan, hiru bazkideak lagunak ginen, eta hori gauza handia da.
Eta behar dira halako enpresaburuak krisi garaiotan?
Noski. Eta beste herrialdeetan egon badaude. Japonian, AEBetan, Alemanian...
Zein herrialdetako ereduari jarraitu beharko genioke?
Ez da herrialdeen kontua. Lehen esan dugu: lehiakortasunerako gakoa ezagutza da, baina ezagutza pilatua. Hau da, jo dezagun Alemaniara eta Japoniara. Ikusten dugu enpresa lider askok ehunka urte dituztela, Sumitomok adibidez, edo Siemensek... Jarduera batean 100, 200, 300 urte lanean, esperientzia izugarria pilatzen da, eta horrek zenbat balio duen inork ez daki. Hemen enpresa bat desagertzean esan ohi da "galdu dira hainbeste lanpostu, ze tamala". Bai, tamal handia da, baina lanpostuez gain, zenbat ezagutza galtzen den betiko? Hori zaindu egin behar da. Lehiakortasunerako esperientzia hori ez da unibertsitateetan egoten, enpresetan baizik.
Atzerrira jotzean, Euskal Herriko enpresa moduan aurkezten zineten edo Espainiako bezala?
Euskal Herrikoa.
Ez zuen bidea errazten Espainiaren izenak?
Guk geure burua beti euskaldun bezala aurkeztu dugu. Ez dugu esan zer ez garen eta zer garen... Euskaldunak garela eta Euskal Herrikoak garela eta kito, nahikoa izan da. Estatu Espainiarrak dituen azpiegiturak erabilgarriak izan balira, tira, baina ez da hori gertatu.
Nola zabaltzen da merkatu bat atzerrian, demagun... Kamerunen?
Kamerunen egonak ginen, eta egongo garelakoan nago. Goizperren bazen formula bat, ibiltzea: herrialdea, lehiakideak ezagutu, nor den nor, kontaktuak egin, banatzaileak ondo hautatu... eta handik urte batzuetara salmentak hastea. Horrek denbora mordoa, lan mordoa eta diru mordoa eskatzen du. Nazioartekotzea epe luzeko kontua da, apustua mantentzea eskatzen duena.
Aizu... Oporrik hartzen al zenuen?
Bai. Ez beti, eta ez osoak.
Egunean zortzi ordu lan eginez?
Bai, zortzietatik zortziak arte.
Orain zertan zabiltza? Idazten?
Nire umeen ume idatzi dut. Aitita-amamen etxean biltzen ginenean, kantatzen genuen "Nire semeen seme, neure iloba laztana, ez ahaztu aitonak erakusten dautzuna, lehenen maiterik maite gure Jaungoikoa eta hurrengo Euskadi gure ama". Nik ezin izango dut nire bilobekin heldutasun maila bateko elkarrizketarik izan. Haiei nire bizitzako irizpideak, hanka sartzeak, bidegurutzeak utzi nahi izan dizkiet.
Euskal balioei buruz idatzi duzu inoiz. Garrantzitsuak dira zuretzat?
Noski.
Eta zein dira?
Lan egitea. Bizi guztian horrela ibili gara, mendez mende. Guk ez daukagu beste baliabiderik ez lurpean ez lur gainean. Bizkai aldean egon zen burdin meategi izugarria, baina hura joan zen.
Euskaldunaren hitzak balio du munduan zehar?
Balio du. Begira: Goizperren izan genuen eta badaukagu urte luzetan banatzaile bat Japonian, arlo mekanikorako, Japan Fawick Company Limited. Eta orduko lehendakaria zen Mr. Tsurumi, Kunio Tsurumi. Niretzat Kunio laguna zen, eta hark ere Iñaki-san (Iñaki laguna), esaten zidan. Bada, enpresa bien artean ez dugu sekula idatziriko kontraturik izan. Kontratu bakarra izan da elkarrizketa bakoitzaren ondoren eskua eman, besarkatu eta begietara begira batak besteari esaten geniona, "be my friend", izan zaitez nire laguna.
