Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategi Gaindegiaren arabera, Euskal Herriak 1.504.271 bizitegi ditu; %84,4 nagusiak dira, eta %7,2 bigarren etxebizitzak (108.490 bizitegi), eta etxe hutsak, berriz, % 8,3 (124.060 etxebizitza). Konparazio lanari esker, ikusi dute hazkunderik handiena etxebizitza nagusien eremuan gertatu dela (+%20,7; 217.631 etxebizitza gehiago), Ipar Euskal Herrian salbu, bigarren etxebizitzen hazkundea nagusitzen baita (+%34,3; +9.275 etxebizitza), Nafarroa Beherean batez ere (+45,4%), 1999- 2001 urte arteko epea ikertuz eta Insee Estatistika eta Ekonomia Ikerketaren Institutu Nazionala erakundearen datuak baliaturik. Funtsean, hamar urtez, Euskal Herri osoan bigarren etxebizitzak %1,4 emendatu dira, baina Ipar Euskal Herrian %34,3 gehiago.
«Etxebizitza ez da merkantzia bat, errendimendurako izan baino lehen, inbestimendu bat izan aitzin, lehen mailako beharra da. Oroitarazi behar ote dut jabe eta arranda-emaileen ondarea edozein familiarena baino hiru aldiz handiagoa den? Gure lege proiektuak, oroz gainetik, justizia sozialaren beharrari erantzun nahi dio». Cecile Duflot Frantziako Etxebizitza ministro ohiaren 2013ko erranak dira, Alur legeari buruzko parlamentuko bilaldiari hasiera emateko.
Alur edo Duflot legea etxebizitzaren eta hirigintza berrituaren sarbidearen legea da. Alokatzaileen etxebizitza gastuen apaltzea, alokagai diren bizitegien eskaintza garatzea eta jabekideen kudeaketa berritzea ditu helburuak. Geroztik, legeak ontzen segitu du gobernuan, ministroak aldatu badira ere.
Hala, 2014ko abenduaren 29ko finantza legearen 31. artikuluari zuzenketak egin zizkioten, Zerga Kode Orokorrean (ZKO) tinki deitu guneetako bizitegien eskaintza eta galdearen arteka murrizteko. Kanbiamenduek izen berria ere eman zioten: Pinel legea, etxebizitzaren ministro berriaren izenpea. Hala, ZKOri 1407 ter deitu artikulua gehitu diote. Hutsak diren bizitegien gaineko urteroko zergak ordaintzen diren herrietan, %20 emendatzen ahalko dute bizitegi zerga; nagusia ez den etxebizitza moblatuen kasuan betiere.
Zirt edo zart
Herriko etxeek hauta dezakete bai ala ez aplikatu. Emendatzearen zenbatekoa, aldiz, %20koa, ezin da aldatu. Bihar arteko epea dute bozaren berri emateko, aurten berean legea betearazi nahi izanez gero. Dataz harago, ezin izanen dute zerga emendatu aurtengo. Bai, ordea, heldu den urteko, urriaren 1a izanen baita deliberatzeko azken epea, ondoko urtean, 2016an, plantan ezarri ahal izateko.
2013ko maiatzaren 10eko 2013- 392. dekretuak ditu herrien zerrendak finkatu, hutsak diren bizitegien gaineko zergari dagokionez; beraz, bigarren etxebizitzen gaineko bizitegi zergaren emendatze hori egiteko ere balio duena.
Hala ere, bigarren etxebizitza guziak ez dira barne hartuak, salbuespenak badira. Lana dela kausa, zahar edo artatze egoitza batean luzerako diren eta diru sartze xumeak dituztenen kasuan, bai eta nahiaren kontra egoitza nagusi gisa ezin balia dezaketenen kasuan ere, zergak arinduak izanen zaizkie.
Eskualde tinkoak Frantziako estatuan 28 dira, Baionako hirigunea barne, 50.000 biztanlez gorako gunea baita. Hala, Lapurdiko 24 herrik dute parada zergaren emendatzeko. Bizitegien eskaintza eskaera baino apalagoa diren gune tinkoak deitu dituzte. Haietan, alokairua mekanikoki emendatzen da. Ez dira zenbaki ttipiak, sustut bigarren etxebizitza kopurua handia dutenentzat.
Badirudi herriko etxeek ez dutela hauturik, ikusirik Parisek DGF edo Funtzionamendu Hornidura Orokorra (FHO) %1,9 apalduko diela herri guziei, jakinez iaz ere ttipitua zuela laguntza. Hendaiak, konparazio, aurten 406.124 euro ments ukanen ditu, eta iaz, 173.048 euro.
Hala ere, bigarren etxebizitzaren gaineko zergak ekarriko duen dirua «hutsik diren etxebizitzen berritzeko baliatu beharko litzateke, eta lur erreserben gauzatzeko », proposatu du Iker Elizalde axuantak. Izan ere, etxe hutsak Hendaian etxebizitza parkearen %5 dira. Logikak uzten baitu pentsatzera Frantziako Gobernuak alde batetik kendu dirua zerga berri honen bidez estaliko lukeela.
Capture d’écran 2015-02-27 à 07.53.07Nicolas Descamps Cote Ouest etxe agentziako zuzendariak begi onez ikusten du lege berri hau: «lilurazkoa da, horrela presentatua izan da. Ene bezeroek 1.000 edo 2.000 euroko bizitegi zergak ordaintzen dituzte, eta lege honek 400 euroko emendatzea ekarriko du, baina horrek ez du kanbiaraziko maila horretako jendeak duen proiektua. Zerga hori enetako mozorrotua da, baina herriei emanen die parada arlo soziala lantzeko». Bere burua kokatu du kostaldean, ezin erosi dutenen artean, baina dio leku hoberenen prezioak, euskal kostaldean nola Parisen ere, merkatuak dituela finkatzen, eskaintza eta eskariaren arteko legea dela, eta ezin dela horren kontra deus egin.
«Erraten dugu ezin dugula etxebizitzarik atzeman; egia da. Lehen lerroko leku horietan ezin da ordaindu, baina norberaren diru sartzeen arabera, Baiona, Miarritze edo Donibanetik 10 minutu baino gutiagora atzematen ahal dira etxeak; badira aterabideak ». Bigarren etxebizitzetako «jende horiek» dutela eskualde puska handi bat biziarazten, turismoan, baratzezaintzan… Funtsean, horiek dutela jendea biziarazten. «Ez genuke halako kontsumoa ukanen 800 euroko soldatadunei esker; gordina da, badakit, baina oreka horretan datza. Gaur egun lan gehiago dago populazio horri esker»
Etxe ttipia, bake handia
Denek ez dute berdin ikusten. Xabier Tubal Abrisketa Lurra eta Etxebizitza kolektiboko kidea da. Haren ustez, «tamalgarria» da kostaldean baizik ez dela legea aplikatzen, etxebizitzaren arazoa barnealdean ere gertatzen baita. «Gangrena» leku askotara hedatu dela dio. «Donibane Lohizune eta Hendaiako jende gabetzea ikusirik, neurri bat da, baina Itsasun gero eta zailagoa da bertan bizitzea; alta, hor ez da aplikatuko».
Hala ere, neurri honek erakusten du gauzak egin daitezkeela. Aspalditik lantzen du gaia kolektiboak, eta bigarren etxebizitzen gaineko bizitegi zerga %20 emendatzea ere ongi ikertua dute. Miarritze ematen du adibide gisa: «25.900 biztanle 25.130 etxebizitzentzat. Iduriz, etxebizitza kopurua eskaerari egokia litzateke. Baina, horietarik %40 bigarren etxebizitzak dira! Egoera horren oztopatzeko, neurriak hartzeko garaia da!».
Kolektiboa, aldi huntan, Descampsekin bat heldu da, neurriak ez dituela bigarren bizitegien jabeak salaraziko. «Jabeen arteko tartea areagotu baizik ez du eginen », diru sartze xumeak dituztenak baitira «hunkiak» izanen.
Gainera, zerga hori «opari pozoitsua » dela diote, herriko etxeen gain utzi baitu gobernuak deliberatzeko erabakia; horrek ekarriko lituzkeen hauteskundeetako ondorio guziekin.
Gakoa, erabilera
Kolektiboaren iritziz, zerga horrek ekarriko duen diru sartzea «berri on bat da». Haatik, erabilera on bati esker; etxebizitza edo lurraren arloan. Adibidez, lurrak eta etxebizitzak erosteko, alokairuak kudeatzeko, edota eraikuntza berrien kopurua mugatzeko asmoz etxebizitza hutsak zaharberritzeko, laborantza lurren erosteko, horien erabilera mantentzeko eta laborantza sustatzeko asmoz. Baina azpimarratu duenez, «ez litzateke herrien zorra ordaintzeko baliatu behar. Hala, kasu horretan, xedea, maltzurra izateaz gain, zigorra ere bada».
Preseski, bigarren etxebizitza horiek euskal ekonomia elikatzen dutela babesten dutenei hara zer ihardesten dien: «Etxe agentziek argi eta garbi diote euskal kostaldea ez dela bertakoentzat eta turismoak ekonomian laguntzen duela. Tranpa bat da! Ados, laguntzen dute beharbada Ezpeletako biperra eta Baionako urdaiazpikoa ezaguna egiten, baina ez badute gehiago lurrik, nola eginen dute?!».
Ororen buru, ez dirudi bizitegi zerga honek oinarrizko deus ere aldatuko duenik, «arazoa» askoz sakonagoa baita. «Dependentziazko harremana» ikusten du euskal ekonomian, bigarren etxebizitzen meneko ari baita jendea lanean. «Argiak aldatzen dizkiegu, haurrak zaintzen ditugu jende horientzat… Ez dut uste gizarte bat ongi garatzen ahal denik bata bestearen meneko bada. Berdintasunetik partitu behar da». Aterabidea ez du sakelan, baina badira segi daitezkeen adibideak. «Europan berean, leku batzuetan, bertakoa ez bazara, ezin duzu erosi ez baduzu lekuko jendeak bezalako soldatarik». Badirudi soldata handiaz ari dela, baina ez, nonbait, bertakoek baino soldata goragoa dutenek ezin dute bertan erosi, desorekarik ez dadin gerta.
Egoera latza bada ere, Abrisketak ez du oro beltz ikusten: «Gauzak egiten ahal dira, baina errealitatearekin gehiago egin dezatela bat. Bada manera gauzen aitzinarazteko».
Jabeak, kexu
Gilbert Gouatarbes Miarritzen bigarren bizitegi baten jabea da. Hara doaz udan eta tarteka, erregularki, ez baitute etxebizitza nagusia urrun: Pauen. Miarritzen da familia juntatzen, alaba ere baitu Paristik jiten dena, baina haren bigarren etxera.
Elkarrizketa honen bidez hartu du emendatzearen berri. Ez zuen halakorik batere espero. Usaian, kasik 1.000 euro ordaintzen du. Ez zaio batere normala iduritzen neurri hau, hain goititze «bortitza » tanpez ezartzea, ikusirik hiriko gastuak ez direla berdin igan. «Gehiegizkoa» deritzo. Kalkulua aiseta du, 200 euro gehiago pagatu beharko dizkio herriko etxeari.
Neurria inposatzen dietela salatu du, eta uste du haizu dutela zerbaiten erratea. Baina, aldi berean, ez du etxea utziko, eta ez du uste horrek bertakoek dituzten arazoak konponduko dituenik. Alderantziz: «Uste dut alokairuak oraino eta gehiago emendatuko direla, alokatzailea baita bizitegi zergaren pagatzaile». Haren ustez, FHOren murrizketak konpentsatzeko ezarritako neurria den. «Hola segitzen badute, etengabe iganez, ez dakit jendeak onartuko duen. Min ematen du!».
Arazoa badenik nehork ez dezake uka, zenbakiek salatzen baitute. Aterabideak badira, ordea, ez dira denen gustukoak. Lurra eta Etxebizitza kolektiboak hausnarketa ez du atzo goizekoa. Neurri hau ez du askitzat jotzen, baina «guttieneko neurri bat izan beharko luke». Baikortzat du problema plazarat ekartzea, bai, «baina arazoa bere osotasunean landu behar da eta neurri ezberdinak plantan eman. Alokairuen prezioak mugatzen dituen lege bat beharrezkoa da, usu etxebizitza eskaintza nahikoa delako, baina prezioak herritarren ahalmenei begira goregiak direlako!» Lurren desagertzea saihesteko eta eraikuntza berriak mugatzeko, jadanik eraikiak diren etxebizitzen erabilpena sustatuko lukeen beste neurri bat beharrezkotzat dauka: «Lurren xuhurtzeak, besteak beste, kalte ekologiko katastrofikoak eragiten dituelako». Azkenik, bidezkoa iduritzen zaio bertan lan eta bizi nahi dutenek etxebizitza bat eskuratzeko laguntzea eta lehentasuna ematea, «haiek dutelako bereziki lekuko ekonomian parte hartzen».
