Izuratarra da sortzez, eta herriko auzapeza da Daniel Olzomendi. Laborantza ikasketak egin zituen hastapenean. Pauen eta Poitiersen, berriz, irakasle izateko ikasketak. Irakaslea da Baionan. Ipar Euskal Herrira itzuli zelarik, Nafarroaz gaindiko autobide xedearen kontra borrokatu zen. Orduan mugimendu abertzalearekin bat egin zuen. "Horretan ikusi nuen zer zen engaiatzea herriarendako". Hautetsi gisa, Udalbiltzan sartu zen eta presidenteordea da egun. Hemen euskal hedabideek Ahoan Bilorik Gabe saioan egindako elkarrizketa.
Udalbiltza aktualitatean dugu. Udalbiltza zertan da gaur egun?
Instituzio bat da Udalbiltza, non elkarretaratzen diren herriak eta hautetsiak. 1999an egin zen lehen urratsa. Ontsa hasi zen, asmo eder batekin. Euskal Herria gauzatzea eta proiektua aurrera eramatea. Euskal Herria nazioa pentsatuz eta pragmatikoki, proiektuak eginez. Indar handia hartu zuen. Une hartan bazen dirua, eta denek dugu gogoan Zuberoa laguntzeko prestatu zen diru zama, 400.000 eurokoa, hango proiektuen sostengatzeko. Hastapenetik ez da ontsa ulertua izan irudiz. Hautetsiek, pentsatuz beti bertze nonbaitetik etortzen den tresna bat zela, bazterretik so egiten zuten. Ez zuten pilota punpan hartu. Domaia izan da. Badakigu nola den Espainian, ordea. Zerbait martxan delarik Euskal Herrian hura haustea dute gogoan. Eta lortu zuten, Espainiako Justiziaren bidez. Gero Udalbiltza zatikatu zen, eta legez kanpo ere utzi zuten 2003an. Hamar urte behar izan dira igurikatu zuritzeko. Egiten zuen lan interesgarria zuritu du Justiziak, baina mina egina zegoen. Badakigu nola den bizian. Hamar urtez galtzen delarik, zaila da berriz ere biltzea. 2013an beste fase bat hasi dugu, bigarrena, eta martxan gara. Hastapena da. Antolatzen ari gara, eta orain ditugu lehen proiektuak plantan ezartzen.
Hastapenean alderdi hautetsi abertzale guztiak biltzen zituen. Oraindik ez da horrela. Jinen dira?
Oraindik ez dira barne. Baina deialdia hor da, lanean aritzeko, biltzeko abertzale eskuindarrak, ezkertiarrak. Nik erran nezake, abertzale guztiak baino gehiago ere gomitatuak dira. Ikusten dugu gure lurraldeetan zerbait egin nahi badugu hurbil diren instituzioekin lanean aritu behar garela. Instituzio bat gara, eta haiekin lan egin dezakegu. Espero dut irudi hori, oztopo horiek desagertuko direla, eta emeki-emeki hautetsiek, gizarteak, denek, ikusiko dugula abantaila dugula guhaur antolatzen bagara. Udalbiltza tresna eder bat da.
Hautetsi anitzek ez zuten ulertu Udalbiltza. Nola alda daiteke hori?
Pedagogia egiten delarik, ez dakigu noiz etorriko diren emaitzak. Hasteko, hori egiten saiatu behar gara. Bistan da, entzun nahi ez duenak ez du sekula entzunen. Eskua luzatzen dugu, eta nahi duena sartzen da dinamika horretan. Badira anitz gauza aldatu direnak Euskal Herrian. Bake prozesu batean gaude, eta giro onean gaude gauzak antolatzeko. Gaineratekoak estakuruak dira.
Diru-emaile gisa ikusi dute anitzek. Irudi hori hautsi nahi duzue?
Bortxaz hautsiko dugu irudi hori. Lehen bazen diru gehiago, baina orain krisialdia da denetan, eta diru gutxiago. Baina ez da dirua garrantzitsuena proiektu horretan, baizik eta zer diren eta nola laguntzen diren xedeak. Diru zamak tipiagoak izanen dira, baina, proiektuak bultzatzeko, beharko da tokiko nahia. Udalbiltzak eginahalak eginen ditu herri txikietan edo baldintza txarretan dauden tokietan. Abian da.
Nazio ikuspegia du Udalbiltzak. Alta, behar dira lehentasunen zerrenda osatu eta xedea eraikitzeko prozedura. Nola hautatu xedeak?
Adibide konkretu bat hartuko dut erantzuteko. Hasten dugu proiektu bat: Pirinioetan Lan eta Bizi. Konkretuki, Udalbiltzak lan egin du behatoki batekin, Gaindegiarekin. Irizpide batzuk hartuz, Euskal Herri osoa ikertua izan da. Lurralde zabal horretan desorekak ageri dira. Ikusten ditugu baldintza gorrietan dauden guneak. Irizpideak izan daitezke biztanleak, zerbitzuak, problematikak, distantziak, adina… Irizpide sozioekonomikoak hartuz, agertzen da Pirinio inguruko lurralde horrek duela gehien sufritzen. 103 herri identifikatuak izan dira. Badira Nafarroa Garaian, Beherean eta Zuberoan. Nola ezarriko da plantan? Badaude bost proiektu. Lehena, Auzolan deitzen da. Herri Elkargo batek nahi badu lanean ari izan bertze auzo batzuekin xede bat plantan ezartzeko, ahalko du, eta sostengatua izanen da. Ekonomian, Eragina izeneko proiektua bada. Enpresaburua zara, baina ez dakizu hastapenean, ikerketa behar da abiatzeko, bihurgune bat hartzeko, edo elementuak eskas dituzu. Lagundua izan zaitezke programa batzuen bidez.
Programa zehatzak daude abian.
Bada Pirinioak Sendotzen xedea. Kolektibitate batzuendako da xede hori. Gizartean zerbait egin nahi bada, ikerketa bat… Udalbiltzak ez du programa osoa diruztatuko, baina laguntzen ahal du. Garapen sozialean ere. Badira anitz behar. Proiektu zehatz bat lagun daiteke. 120.000 euro baliatuko dira hogei xede laguntzeko. Adibide konkretuak hartuko ditu. Herri batek kultur zentro bat egin nahi badu baina aitzinetik ikerketa bat egin behar badu, jakiteko nola abiatu, zer egin behar den. Edota nahi badu sare batean sartu. Hegoaldean ere gauza anitz egin dira. Harremanetan sartzea posible da. Udalbiltzak lagunduko du eta kudeatuko du hori, behar bada ikerketa egin. Ontsa azpimarratu behar da ez direla proiektu potoloak izanen, baina bai anitz txikiak. Beste adibide bat emateko. Banka- Aldudeko ibarrean egin zuten estudio bat ikusteko zein izan litekeen egoera 2020an. Horren dinamizatzeko profesionalak behar dira. Ez da aski bilkura bat egitea. Udalbiltzak laguntzen ahal du. Ez dira xede potoloak, baina txikiak lagunduko ditugu, gauzak abiatu ahal izateko.
Ainhize-Monjolosen aurkeztuko duzue xedea. Zergatik?
Ainhize-Monjolosen EHLG Euskal Herriko Laborantza Ganberak onartu duelako parte hartzea Udalbiltzaren abenturan. Lehen sektoreko egitasmoak han pausatuko dira. EHLGk badu jakintasuna, badituzte baliabide teknikoak. Hegoaldean biziki ongi ikusia da EHLG, laguntza ekar dezakeen tresna gisa. Horregatik eginen da lehen agerraldi publikoa Ainhize- Monjolosen.
Kontseilu Nagusi, Akitania edo Nafarroako Gobernuaren aldetik?
Ikusten delarik gure lurraldearen egoera, gure zailtasunak, uste dut ez dela jarri behar bat bertzearen aitzinean. Denen indarra behar da. Udalbiltzan sartzea edo haiekin lanean aritzea ez da Kontseilu Nagusiari edo Frantziari bizkarra ematea. Bada lurralde bat kinka txarrean, zerbitzuak desagertzen ari dira. Bada dinamika bat, eta ikusten dugu. Iparraldean ere. Falta da laguntza txiki bat, teknika arloko tutoretza. Udalbiltzak zerbait ekartzen ahal badu, hautetsiek eta gizarte osoak onartuko duela uste dut.
Euskararen Erakunde Publikoak elkarlanerako ateak irekiak zirela esan zuen.Zer garrantzi du horrek? Udalbiltzak bere sail handietan euskararen problematika du, eta, bereziki, ofiziala ez den lurraldeetan. Naturalki, Iparraldean, aktore gisa biltzar bat egin zuen EEPrekin, eta atea irekia atzeman genuen. Teknikarien artean ere lana eginen da, ikusteko nola sar daitekeen Udalbiltza eta zer ekarpen egin dezakeen. Nahi genuen tenperatura hartu, eta badira gauza interesgarriak egiteko. Orain hasiko dira gauzak.
Hautetsi batek nahi badu Udalbiltzan sartu edo lan egin, behar ditu gutxieneko batzuk onartu?
Behar du onartu Euskal Herria badela. Naziotasuna onartu behar du. Oraingoz, abertzaleak dira barnean, abertzaleek dutelako gehien sentitzen naziotasun hori. Nik uste dut, hemengo hautetsi batek ulertzen ahal duela badela zerbait Euskal Herrian, badela naziotasun hori, abertzale ez bada ere. Hautetsi batek onar dezake Euskal Herria, abertzalea ez izan arren. Ari zarelarik herriarendako, normalki behar duzu onartu zuk bezala pentsatzen ez duten hautetsiekin lan egitea. Gu lanean ari gara Kontseilu Nagusiarekin, nahiz eta pentsatzen dugun Euskal Herriko departamendua behar dela. Lanean ari gara Paueko hautetsiekin. Berdin haiek gurekin.
Sartzen delarik, herri batek dirua eman behar dio Udalbiltzari? Zein dira ahalak?
Momentuko, ahalak txikiak dira. Herriek lukete diruztatu behar Udalbiltza. Zerbitzua ematen duen instituzio gisa, Udalbiltzak behar du dirua. Zerbitzua eskatzen delarik, normala da pentsatzea diruztatzea ere normala dela. Iparraldean ez gara oraindik hein horretan. Hegoaldean badira hori egiten duten herriak. Juridikoki, badakigu beharko dela kasu egin. Ez da tabu bat. Udalbiltzak hartzen badu indarra, badakigu nola den, Espainiako eta Frantziako gobernuek ez dutela aise onartuko Euskal Herria antolatzea eta gauzatzea. Juridikoki beharko ditugu gauzak ontsa finkatu. Eta ikerketa lanak badira, ikusteko nola egin daitekeen. Hauteskundeen ondotik.
Zenbat hautetsi eta herri daude gaur egun Udalbiltzan, eta zer toki du Iparraldeak?
Gutxi gorabehera 1.500 hautetsi daude Udalbiltzan. Ipar Euskal Herrian, erran dudan bezala, gauzak emekiago doaz. Hamar bat auzapez gara, eta 80 hautetsi. Lan hori ez da oraindik bukatua, hastapen bat baizik. Hauteskundeak pasatu eta, proposatuko zaie hautetsi guztiei jarrera hartzeko edo beren pentsatzeko moldea adierazteko Udalbiltzari buruz. Ez gara guztiak ber erritmoan. Hauteskundeak pasatzen direlarik, Iparraldean bederen, beharko da ontsa finkatu nor den dinamikan sartzen.
Lan horretan ari zarete?
Hautetsi guztiekin partekatuko dugu Udalbiltzaren xedea eta gure lanaren berri emanen.
