Filipe Bidart 1953an sortu zen, Baigorrin. Iparretarrak erakunde armatuko kide izateagatik, hemeretzi urtez egon zen preso. Orain, Euskal Herrira itzultzeko baimena eman dio Frantziak. Ipar Euskal Herriaren onarpen instituzionala, bake prozesua eta hainbat gai jorratu ditu Ahoan bilorik gabe saioan, Kazeta.info, Herria, Euskal Irratiak, Kanaldude eta Ipar Euskal Herriko Hitza-k antolaturik.
Nola izan da itzultzea, presondegian hemeretzi urte pasatu ondoren?
Itzultzea ez da bakarrik presondegiarekin mugatu. Zazpi urtez izan naiz sasian. Gero, hemeretzi urtez izan naiz preso, eta gero beste bost urte atzerrian, ez hain urrun hemendik, baina hala ere Bezierseko aldean. Itzuli horrek iraun du, kontuak egiten badira, 31 urte, eta ondoren berriz itzuli naiz etxerat eta Euskal Herrirat, agerian eta ofizialki, trabarik gabe. Itzultzeak, lehenik, sekulako atsegina ekartzen du, eta, bestaldetik, aldaketa franko izan dira Euskal Herrian, baita ene baitan ere. Adina ere hor da; 31 urtez aldaketa franko bizi eta jasan ditugu, eta berriz itzultzean bada lan bat egiteko, Euskal Herria berriz ezagutzeko, izan diren aldaketak eta harremanak berriz lotzeko lehengo ezagunekin, familiarekin eta gero belaunaldi berriekin, eta ene herrian ene tokia atzeman. Ez da zaila, baina egin behar den lan bat da, eta denbora galdegiten du lan horrek. Hori banekien hastapenetik.
Gero eta gehiago dira kondena luzeak dituzten pertsonak; hor dira Parot, Esnal eta Txistorren kasuak. Badira berrikitan bizi osorako eman dituzten zigorrak ere. Kezkatzen zaitu?
Bistan da kezkatzen nauela, ez da dudarik. Hori da ene arrangura handiena gaur egun, euskal presoen egoera eta ene nahikari eta amets handiena hori da, euskal preso guztiak kanpoan izatea. Gaur egun, oraino segitzen dute militanteak arrestatzen, kondenatzen eta kondena dorpeak ematen. Hori kezkagarria da, zeren eta horrek urruntzen du gero eta gehiago aterabidea eta zailtzen du bake bidea. Ez dut nik gakorik egoera horren desblokeatzeko; ikusten da frantses estatuak dena blokeatua duela, ez duela deus negoziatu nahi, ez duela neurririk hartzen presoen alde, kontrakoa baizik. Segitzen dute errepresioaren politikarekin, eta hori biziki kezkagarria da, jakinik biziko kondena zer den. Frantzian, betiko kondenak erran nahi du muga gabeko kondena dela, eta ateratzeko manera bakarra da baldintzapean askatzea galde egitea. Printzipioz kondena horrek ez du mugarik. Izan dira presoak 40 urtez pasatuta presondegian gelditu direnak.
Familiei inposatzen zaien zigorra ere bada; presoak urrunduak dira Euskal Herritik. Ekonomikoki badira xahutzeak, badira istripuak, bada beste karga bat. Sekulako pisua da mugimenduarentzat. Lehenik, presoentzat, hain luzaz, herritik hain urrun, etorkizunik ikusi gabe eta aterabiderik ikusi gabe. Presoak militanteak dira; badakite zertarako engaiatu diren eta preso izatea zela engaiamenduaren ondorio bat; beraz jasaten dute militante gisa, baina eguneroko zaila da bizitzea hori. Ez da ahantzi behar gizon-emazteak direla, haien indar eta ahultasunekin.
Mugimenduarentzat ere, bistan da kezka hori badela, eta pentsatzen dut frantses estatuak —eta espainolak ere— blokeatzeko arrazoia eta bidea presoetan dutela. Segitzen duteno errepresioarekin, presoak atxikiz eta kondenak gero eta luzeago emanez eta errepresioa emanez, saihesten dute funtsezko arazoa. Entseatzen dira mugatzera euskal arazoa euskal presoen arazora, eta euskal presoen arazoa deno ez dituzte funtsezko arazoak aipatzen. Gaur egun, aipatzen ditugu borrokaren ondorioak eta presoen egoera, baina funtsezko arazoa eta borrokaren arrazoia eta egoera politikoa ez dira aipatzen. Presoak ematen dira aitzinean; egia da gure arrangura dela, baina hori badakite, eta horri emanen diogula lehentasuna, eta, hori aitzinean deno, funtsezko arazoa baztertzen dute. Hori da, alde batetik, atzematea aterabide bat presoentzat, eta ahantzi gabe funtsezko arazoa, Euskal Herriaren egoera, eta egoera politikoa eta aterabide politikoa.
Zure ustez, balio zuen memento batean borroka armatuaren alde egitea, jakinez zer sufrikario, zein ondorio pairatzen den, zuk erran duzun bezala, bai familiek, bai presoek. Zertarako balio zuen?
Balio zuen, horretan ez da dudarik. Ez dut sekula dudarik horretan beharrezkoa zela engaiatzea. Borroka armatua abiatzea eta garatzea, baita Iparraldean ere, beharrezkoa zen Euskal Herriaren irauteko. Eta jakinez horrelako ondorioak izanen zirela, nahiz eta Iparraldean maila apaleko borroka eraman, bagenekien ondorio latzak izanen zirela, bai militantearentzat, bai mugimenduarentzat, bai Euskal Herriarentzat.
Guk bereziki borroka eraman dugu frantses estatuari buruz; beharrezkoa iruditzen zitzaigun borroka hori eramatea kontzientziak iratzartzeko eta Euskal Herriko arazo politikoa mahai gainean emateko, aterabide batzuk proposatzeko eta, denbora berean, Iparraldeko mugimendu abertzalea indartzeko. Nahiz eta jakin zein ondorio izanen zen, beharrezkoa iruditzen zitzaigun, eta horretan sinesten dut beti. Iruditzen zait gaur egun hautu hori egin beharra zela; egin dugu eta ondorioak izan dira. Emaitzak ere izan dira: Iparraldean euskal kontzientzia indartu da; abertzaletasuna indartu da; egitura batzuk, azpiegitura batzuk ere gauzatu ahal izan dira; borrokaren inguruan dinamika bat piztu da; eta dinamika horri esker garatu da mugimendua Iparraldean. Garai batez beharrezkoa zen estrategia hori eramatea Iparraldean, eta, ene irudiko, emaitza onak ekarri ditu, eta, orokorki, egoera aitzinarazi du Iparraldean. Mugimenduak baditu beste tresna batzuk orain. 2000z geroztik, borroka armatuaren estrategia baztertu dugu eta beste estrategia batean sartu. Berrogei urtez beharrezkoa zen Euskal Herriko arazoa aipatzea eta aldarrikapenak mahai gainean ematea. Gaur egun, aldarrikapen horien inguruan bada kontzientzia bat indartu dena; geroz eta jende gehiagok aldarrikapen horiek sostengatzen dituzte Iparraldean, eta gaur egun behar dugu beste etapa batera pasatu. Gauzatu eta eraiki behar ditugu gure eskakizun horiek.
Bake prozesua eta konponbidearen gaiari lotua.
Armen uztea aipatu duzu. Zer aldatu da hori gertatzeko?
Euskal kontzientziaren garatzea, hedatzea. Euskal kontzientziak hartu du sekulako indarra, lehengo egoeraren aldean. Konkretuki, parte hartu dut abertzaleen bilkuretan, eta baita abertzale mugimendutik haratagoko biltzarretan eta Iparraldeko arduradun politiko guztiak biltzen dituen bilkuretan ere. Harritu naiz, entzutearekin edozein alderdikoak izanik ere, nola mintzatzen diren Euskal Herriaren alde, Euskal Herriko instituzioaren alde, salatuz Pariseko jakobinismoa, eta galdeginez herri kontsulta bat, herria bere gain jar dadin, eginez mobilizazioak Parisi galdegiteko erakunde berezi bat. Horrek erakusten du funtsezko aldaketa bat izan dela azken hamarkada honetan. Kontzientzia hartze bat izan da, eta horregatik beharrezkoa izan da abertzaleen aldetik ere jokamoldea aldatzea. Horrek ekarri du estrategia aldaketa. Gaur egun, ez gara joaten gehiago enfrentatzerat, borrokarat, hausturaren egiterat, baizik eta entseatzen gara indarrak biltzerat eta geroz eta mobilizazio handiagoak egiterat, eta herritar gero eta gehiago mobilizatuz, parte harraraziz mugimenduan, gure eskakizun horiek erdiesteko.
Prozesua abiatu da alde baten deliberoarekin; presondegietan ere gogoeta sakona da. Nola egin da eztabaida preso kolektiboan, bake prozesu horri buruz abiatzeko? Bake prozesuan zein ekarpen egin behar dute presoek?
Presoek ekarpen handia egin dute; bereziki, sostengatu dutelarik estrategia aldaketa eta bake bide hau. Ez da gauza berria: ni oroitzen naiz preso nintzelarik bagenituela horrelako eztabaidak gure. Iparraldean, Iparretarrak taldeak borroka armatuaren estrategia utzi zuen duela hamar urte baino gehiago, 2000. urte inguruan. Baina beti gelditzen zen Hegoaldeko estrategia edo borroka armatua, eta eztabaida horren inguruan zen. Presondegian izan Iparraldekoak edo Hegoaldekoak, denak euskaldunak gara eta elkarrekin borrokatzen gara; etsai bera dugu parean. Elkarrekin mintzatzen gara Euskal Herriaz. Parte hartu dut eztabaida horietan beste euskal presoekilan. Eztabaida horiek aspaldikoak dira; badu hamar urte baino gehiago horretaz hitz egiten dugula mugimenduan, militanteen artean eta presoen artean. Presoek nahi ez dutena da, eta hori argi da, bake hori izatea presoen askatzearen truk. Ez dira borrokatu gero preso izateko eta galdegiteko presondegitik ateratzea. Helburua ez da presondegitik ateratzea: helburua da Euskal Herria. Presoek nahi dute funtsezko arazo politikoa mahai gainean pausatua izan dadin. Haien kezka gure kezka da, helburu politiko horiek ez direla utzi behar erortzera; ez dira ahantzi behar. Behar dira helburu politiko horiek beti atxiki, eta estatus politikoa aldatuta ere helburu politiko horiek beti hor dira: helburu horiei buruz behar dugu segitu borrokan. Borroka armaturik gabe, baina beti borrokatuz, behar da mobilizatu, behar da segitu barnean borroka politikoa eramanez. Zeren ez da uste behar Madrilek eta Parisek horrela egiten utziko dutela. Nahiko lukete beti helburu politikoak ahantzi eta bakarrik ondorioetara joan, eta presoak askatu banazka-banazka.
Estrategia aldaketa onartzen dugu; Hegoaldean ere egoera aldatu da, eta borroka armatuak ez du gehiago tokirik. Erran dute: "Ados gara abiatu den bide horrekilan, nahiz eta gu preso izan, baina ez ditzagun ahantz helburu politikoak, segi dezagun helburu politikoei buruz beste bideekilan".
Nahiz eta ikusi preso gehiago badela, arrestatzeek segitzen dutela, kondenek segitzen dutela, ez dutela deus egiten presoak hurbiltzeko, ezta eri diren presoak askatzeko ere, ezta kondena bete duten presoak askatzeko ere, hala ere presoek segitzen dute estrategia berria sostengatzen. Kanpoan egin behar da indarra; ez zaie galdegin behar presoei; eguneroko borroka eramaten dute horiek. Ez zaie gehiago galdegin behar; aski da galdegitea gose grebak egitea! Han eguneroko borroka da. Lana kanpoan egin behar da, hemen Euskal Herrian, eta entseatu behar da hedatzera, Euskal Herritik kanpo ere gure borroka eta gaurko gure nahi hori, bake bide hori, ezagutarazi nazioartean eta Europan, Paris eta Madril pixka bat bortxarazteko neurri batzuen hartzera.
Badira desobedientzia zibileko mugimendu batzuk, hala nola Donostian eta Ondarroan izan diren herri harresi eta Aske Guneak. Zer diozu ekinmolde berriaz?
Hori arrunt baikorki ikusten dut; hori da bidea. Borroka armatua baztertua izan da, eta ez da gibelerat egiterik. Baina borrokak segitu behar du, mobilizazioek segitu behar dute, manifestazioek segitu behar dute. Lanean segitu behar dugu, eta desobedientzia zibila bide egokia iruditzen zait. Bide berriak asmatu behar ditugu. Eginmoldeak asmatu, gero eta jende gehiago mobilizatzeko. Nola jokatu hemengo egoera ezagutarazteko, aiparazteko komunikabideetan, eta ez bakarrik Euskal Herrian. Europan ere ezagutarazi behar dugu egoera hau, eta, nire ustez, ez dugu aski indar egiten. Euskal Herria ezagutua bada, errespetatua bada, egoera anitz hobea izanen da. Euskaldunek behar dituzte bilatu harremanak besteekilan; ez dugu hetsi behar gure herrian.
Aipatzen duzuna izan zen Baionan Aurore Martinen sostenguz ere, eta defendatzeko horrelako mobilizazio sendo bat izan zen. Horrelako egitateak emendatzea bide egokia da. Hor uste dut mugimenduak, militanteek eta euskaldunek behar dugula irudimena landu pixka bat, bide berriak urratu; atzeman bide berri batzuk elkartasuna handitzen dutenak, bortizkeria baztertuz. Baina, kasu, desobedientzia zibila bide zaila da. Egin duten bezala, karrikan jartzea eta kaskak hartzea arraposturik eman gabe, horretarako indartsua izan behar da. Prest izan behar da, eta jakin behar da ondorioak nolakoak izanen diren, hor ere.
Estrategia aldaketa aipatu duzu. Ez ote da jin ahultasun baten ondorioz eta berant?
Ene ustez, ez. Gure herria gai izan da borroka armatuaren eramateko; bi borroka armatu eramateko ere gai izan da. Memento batez pausatu da bai Iparraldean, bai Hegoaldean, ea bide hori segitu behar zen edo ez. Betiko galdera da hori mugimenduan, militanteen artean. Hamar, hogei, berrogei urteko mugimenduaren ondoan, argi dago baldintzak aldatu direla. Egoera aldatu baita, egia da galdera horiek gero eta zorrotzagoak direla, gero eta gehiago pausatu dela, eta, eztabaida hori gero eta azkarragoa izan delarik, memento batez deliberatu da hobe zela borroka armatua uztea, ados ematea.
Ez ote da estatuen garaipen bat?
Ez, ez da errepresioarengatik. Borroka armatua hasi dugularik, eta hasi dutelarik Hegoaldean, zentzuk ziren baldintzak? Hamar pelatu ginen armarik gabe eta bi estaturen kontra. Bagenekien zein ondorio izanen zen, eta baziren tortura eta tiroketak. Zenbat hil izan dira militanteen artean? Errepresioarengatik borroka armatua garatu da; beraz, ez da errepresioarengatik borroka armatua gelditu.
Gelditu baldin bada, izan da egoera aldaketagatik, eta militanteen artean eta mugimendu barnean eztabaida hori geroz eta gehiago pausatu delakotz. Ez da jin ahultasun batengatik; izan da gogoeta eta hausnarketa baten ondorioa. Gaur egun, Euskal Herrian baldintzak aldatu dira; gero eta gehiago borroka armatuaren beharra zalantzan da, eta une batez gehiengo batek erran du hobe zela uztea.
Guk askatzeko erabiltzen dugun borroka armatua arrunt ziblatua da, jomuga bereziekin, eta kasu eginez ez dadila bazterreko inor hunkia izan; horrek ez du deus ikustekorik terrorismoarekin. Bada nahasketa bat hor, eta hastapenetik gu zikindu nahi izan gaituzte. Hori estatuen jokoa da, ukatu nahi baitute hor badela arazo politiko bat, borroka bat eramaten dela hor funtsezko arazoekin, eta hori saihesteko erraten dute: "Horiek terroristak dira, kasu egizue". Jendeari sinetsarazten diote borroka armatua egiten dutenak terroristak direla eta gizartearen kontra direla eta nornahi hiltzeko kapazak direla.
Fenomeno hori izan da azken hamar urteetan eta gehiago dorre bikien kontrako ekintza horren ondotik. Munduan zaku berean emanak izan dira borroka armatua eta terrorismoa. Horrek ondorioak izan ditu Euskal Herrian ere, baita mugimenduan ere. Memento batez horrek elementu bat gehiago ekarri du dudan emateko borroka armatuan segitu behar zen edo ez. Azkenean erabakia hartua izan da, estrategia aldatzea.
Aieteko Adierazpenaren ondoren jin dira Baionako eta Hegoaldeko Bake Foroa. Zein da bake foro horien ekarpena eta garrantzia?
Bake Foroaren helburua da bake prozesua ezagutaraztea Euskal Herrian berean eta kanpoan ere. Manera bat da ere ezagutarazteko euskaldunei beste tokietan izan diren bake bideak, eta nolako desmartxak izan diren, zer baldintzetan eramanak izan diren, eta nola hortik atera ondorioak ikusteko Euskal Herrian nola eraman daitekeen.
Manera bat da ere sostengua bilatzeko Euskal Herritik kanpo, nazioartean ezagunak diren pertsona batzuen sostengua biltzeko, ezagutzeko eta erakusteko. Foroaren helburu nagusia hori da.
Politikariek behin eta berriro galdetzen dute ETA desagertzea, baina IK ez da ofizialki desagertua. Zure ustez, ETAk desagertu beharko luke?
Uste dut ETAk gauza anitz egin dituela bake bide hori abiarazteko eta aitzinatzeko. ETAk orain, ETA bezala, ez du desagertzerik. Erabaki du borroka armaturik ez egitea, eta ez du egiten. Frogatua da erabaki horri atxikia dela eta itzulezina dela, iraunkorra dela. Hortik harat zer eskatzen ahal zaio? ETAri geroz eta gauza gehiago eskatzen zaizkio, armak itzultzea, desagertzea… Baina, ene ustez, ETAk egin ditu aski urrats orain arte, eta orain gizarteak eta estatuek urrats batzuk egin behar dituzte.
Beste urrats batzuk eginak izanen direlarik, edo egiteko prest agertzen badira, orduan negoziatzen ahalko da ETAren partetik beste urrats batzuk. Baina ez zait bidezkoa iruditzen ETAri galdetzea gero eta gauza gehiago estatuek beren aldetik deus egiten ez dutelarik, eta kontrakoa, errepresioan segitzen duteno. Hori ez zait ez egokia eta ez zuzena iruditzen.
Estatuak goxo dira egoera honetan, ala ez?
Nahi dute sinetsarazi ETA horretara ailegatu baldin bada errepresioarengatik izan dela. Hori, ene irudiko, ez da batere horrela. Sinetsarazi nahi dute errepresioarekin segitu behar dela, baina hori sinetsaraztea interesatzen zaie, justu funtsezko arazoa ez aipatzeko. Bide horretan segitzen dute, itxura hori eman nahi dutelako, saihesteko egiazko eta funtsezko arazo politikoa.
Goxo dira mementoan, baina estrategia berri hau garatzen badugu, frantses eta espainol estatuak ez dira gehiago goxo izanen. Zeren eta Euskal Herriko arazoa, eta frantses eta espainol estatuek Euskal Herrian pausatzen duten arazoa, gero eta ezagutuagoa izanen da. Europan ezagutarazi behar dugu, eta horrela estatuak ez dira gehiago goxo izanen, eta beharko dute aterabide bat atzeman, eta beharko dituzte beren aldetik ere urrats batzuk egin, eta bide batzuk hartu.
Lurralde Elkargoa, aitorpen instituzionala
Aipatu duzun bezala, hautetsien ikuspegia aldatu egin da azken 30 urteetan; gizarte zibilean ere gehienek horren alde egiten dute. Uste duzu abertzaleek ekarpen bat egin dutela horretan?
Bai, ez da dudarik, aldarrikapen horiek abertzaleek dituzte lehenik mahai gainean ezarri. Eta orain gizarte zibilak gero eta gehiago hartzen ditu eskakizun horiek, ohartu baita abertzaleek proposatzen dituzten aterabide horiek egokiak direla, eta ekarriko dituela gauza franko Euskal Herriarentzat, eta Euskal Herriaren interesak defenditzen dituztela. Uste dut abertzaleek izan dutela hor iniziatiba, sustatu dituztela desmartxak. Desmartxa horietan parte hartzen dute; Batera eta horrelako kolektiboetan abertzaleak motorrak dira. Gaur egun, gehiengo batek eskakizun horiek bere gain hartzen ditu, eta uste dut abertzaleentzat gauza baikorra dela, eta horregatik dituzte abertzaleek sostengatzen halako desmartxak. Nahiz eta abertzaleek gehiago galdegin.
Abertzaleek galdegiten duguna da Euskal Herria izatea eta Euskal Herriak bere gain hartu behar duela. Horretarako, Iparraldean pausatu genuen autonomiaren eskakizuna, iruditzen zaigulako Iparraldeari egokitua dela eta autonomiak ekar dezakeela, eta eman ditzakeela ahalmen franko bere gain jartzeko. Baina autonomia ez da gaur egun Ipar Euskal Herriaren eskakizun lehena; gaur egun pausatzen den eskakizuna da lurralde kolektibitatea, lurralde elkargo berezi bat. Eskakizun hori urrats biziki inportanta da. Iruditzen zait horrek ekar dezakeela Ipar Euskal Herriaren ezagupena. Frantses estatuan, funtsezko eskakizuna da, eta, ene irudiko, hori biziki zaila izanen da erdiesteko. Printzipiozko erabaki politiko bat da. Frantses estatuak onar dezake Ipar Euskal Herria badela, instituzio propio bat plantan emanez.
Lehen urratsa, biziki premiatsua. Horrelako instituzio bat erdiesten badugu, gero atea zabalik da autonomiara joateko eta autodeterminazio eskubidea gauzatzeko. Horregatik, abertzaleek sostengatzen dugu, arrunt, orain gizarteak bere gain hartu duen eskakizuna.
Frantses estatuak ez balu onartuko, agerian geldituko litzateke defizit demokratikoa. Baina bada beste alde bat: zer gerta liteke gizartean Parisek ezezko borobila ematen badu?
Ez dakigu jendeak nola erreakzionatuko duen eta nolako ihardokitzea ukanen duen, baina badugu esperientzia txar bat jadanik. Ez da ahantzi behar euskal departamendua galdegin zelarik sekulako mobilizazioa izan zela, sekulako manifestazioa egin zela Baionan. Delegazio bat joan zen ondoren Pariserat, eta ez zen errezibitua izan ere, eta sekulako mespretxua erakutsi zuten Parisen, eta horretan gelditu zen.
Gero hainbat urtez entseatu zen eskakizun horren inguruan zerbait egitera, izenpetze batzuk biltzera erreferendum baten galdegiteko eta horrelakoak. Baina zenbait urtez hor gelditu zen. Hori eztabaidatzekoa da, eta hausnartzekoa da. Gaur egun, mobilizazioa handiagoa da, eta jende gehiagok sostengatzen du eskakizun hori; hautetsi gehienak horren alde dira.
Parisek printzipiozko ezadostasuna erakuts dezake. Prestatu behar dugu horri. Agian tronpatuko naiz, baina uste dut Parisek ezetz erranen duela. Eta orduan zein segida emanen dugu? Arestian aipatzen genuen desobedientzia zibila da bidea, eta beharko ditugu bide batzuk asmatu eskakizun hori mahai gainean ezartzeko, eta gero eta jende gehiago ohartaraziz. Parisek ezetz erraten badu, demokrazia defizita agertuko du, eta jendea ohartuko da; orain arte ohartuak ez direnak ohartuko dira. Beti ezetza, ez da posible. Mobilizazio gero eta handiagoak antolatu beharko dira, eta errazago izanen da, Parisen ezetzaren gainean oinarrituz. Arrazoi gehiago, argumentu gehiago izanen ditugu jendeari errateko: "Parisen bost axola hemen gertatzen denari eta eta zuek pentsatzen duzuenari".
Beraz, gero eta gehiago behar dugu mobilizatu eta hasi gure egiturak eraikitzen orain arte egin dugun bezala. Ez dute nahi euskarazko irakaskuntzarik; ba, guhaurrek antolatzen dugu. Ez dute nahi laborantza ganberarik; ba, guk eginen dugu. Beraz, ez dute nahi euskara sartu irratietan; ba, eginen ditugu gure euskal irratiak, ulertzen?
Horrelako desmartxak behar ditugu. Desobedientzia zibila, alde batetik, eta, denbora berean, orain arte beti funtzionatu dugun bezala, guhaurrek eraiki galdegiten ditugun egiturak. Emeki-emeki horretarat joan beharko dugu, zeren ez dut sinesten Parisek oparirik eginen digunik.
Parisek ezetz erranen digula aipatu duzu, baina aldarrikapena karriketan da. Ekainaren 1ean manifestazioa antolatua da Baionan Lurralde Elkargoaren alde. Parisek ezetz erraten badu, zertarako joan behar da manifestaziora?
Joan behar da, arrazoi gehiagorekin. Jakinez ezetz erranen dutela, behar da erakutsi hemen zenbat jendek sostengatzen duten eskakizun hori, eta erakusteko ere Parisen kontradikzioa. Salatzeko justuki demokrazia defizita hori, eta nola ez duten errespetatzen herriaren hitza, horretarako behar da mobilizatu. Ekainaren 1ean izan behar dugu mundu bat, baina jakinez beharbada hori ez dela aski izanen. Hori gutienezkoa da; hortik hasi behar da. Ez da hastapena; bada denbora anitz manifestatzen garela, baina behar dugu segitu horretan.
Ekainaren 1ean izanen da etapa inportant bat; hor kontatuko dugu zenbat garen, eta sekula baino gehiago izan behar dugu, eta Parisek beti ezetzarekin segitzen badu, guk segitu behar dugu beti mobilizatuz.
Abertzaletasunaren erronkak gaur egun
EH Bai baliagarria izanen da abertzaleek duten indar politikoa erakundeetara eramateko?
Bai, hori da helburua; horretarako hartua izan da erabakia, EH Bai hauteskundeetarako elkartetik abertzale mugimendu batera pasatzea. Helburua hori da, abertzale mugimendu indartsu bat eraikitzea, eragin handiagoa izateko Iparraldean, eta ahal bezainbat hautetsi izateko herriko etxeetan eta instituzio guztietan. Baina hor erran behar dut, ahoan bilorik gabe, gaur egun ez ditugula gure betiko zatiketak eta kalapitak oraino gaindituak. Denak ados gaude errateko beharrezkoa iruditzen zaigula elkartzea. Ezker abertzale guztiak, alderdi guztietakoak, eta ez bakarrik alderdietakoak, baizik eta baita alderdietan ez direnak ere.
Iparraldean badugu berezitasun bat: Iparraldeko ezker abertzaleko militante gehienak ez dira alderdietan. Horretarako nahi izan dugu, eta denak ados gara, justuki ezker abertzaleko alderdiak elkarrekin emateko eta bereziki alderdietan ez direnak erakartzeko eta parte harrarazteko mugimenduan. Horretarako, alderdikerietarik at joan behar da, eta gaur egun alderdikeria horiek ez ditugu arras gaindituak. Horrek blokeatzen du mugimenduaren eraikitzea eta dinamika baten piztea.
Ez al du abertzaletasunak autokritika bat egin behar azken urteetako konponezinengatik?
Bistan da. Ez dut uste egina izan den, edo ez aski. Gaur egungo debatea EH Bairen inguruan, esaterako, EH Baik segitu behar duen hiru alderdi horien koalizioa, ala behar duen izan egiazko mugimendu bat. Nik uste dut ez dela mugatu behar koalizio batera; izan behar da benetako mugimendua, irekia eta denen parte hartzearekin. Ez dugu beldurrik izan behar alderdietan ez diren militanteak gomitatzeko eta batzuen eta bertzeen iniziatibak hartzeko. Lehen erraten nuena: irudimena landu behar dugu, eta alderdiak blokeatuak gelditu dira betiko eskemetan eta egiteko maneretan. Hortik atera behar dugu, eta belaunaldi berriek parte hartu behar dute; gazteei utzi behar zaie atea zabalik, eta hitza, erabakiak, ideia berriak eta irudimena behar dugu landu estrategia berri horren indartzeko.
Justuki ez liteke muga bat Iparraldera soilik mugatzea, eta ez ikustea Euskal Herri guztian nola eraikiko den biharko mugimendu abertzalea, guztien elkarlanaz?
Ez dut horrela ikusten; Euskal Herria eraiki nahi badugu, eraikiko dugu Iparraldearekin, baina Iparraldeak, parte hartzeko Euskal Herrian, Iparraldea izan behar du. Gaur egun, Iparraldea ez da. Ez du instituziorik, ez du ezagupenik, eta abertzale mugimenduan ere berdin da. Nolako Euskal Herria nahi dugu? Guk sostengatzen dugu Euskal Herri federala edo konfederala, erran nahi baita, herrialdeak kontuan hartzen dituena. Herrialdeen berezitasunak, herrialdeen erritmoak, egoera ezberdinak eta herrialdeen ikuspegiak eta erabakiak kontuan hartzen dituena. Ni ez naiz Euskal Herri zentralizatu baten aldekoa, monolito baten aldekoa. Euskal Herria betidanik plurala izan da, eta gaur egun baditu hiru herrialde ontsa markatuak: Nafarroa Garaia, Erkidegoa eta Iparraldea. Iparraldeko abertzaleek ere Iparraldean antolatu behar dugu; gure artean adostu behar dugu, gure borroka eraman behar dugu eta lotu behar dugu Hegoaldearekin, eta harreman sendoagoak eta argiagoak izanen ditugu Iparralde bezala mintzatzen bagara, erranez: "Iparraldean horretan gaude, hori pentsatzen dugu eta Euskal Herriaren etorkizuna horrela ikusten dugu, eta gure parte hartzea horrela ikusten dugu". Euskal Herria ez dugu eraikiko Bilbotik edo Donostiatik edo Goierritik: Euskal Herria eraikiko dugu alde guztietarik.
Iparraldekoek beren iritzia emanen dute; Nafarroa Garaikoek beren iritzia eman beharko dute, eta kontuan hartu beharko da nafartarrek ematen duten ikuspegia; Erkidegokoek emanen dute berea, baina erritmo ezberdinak dira, eta Euskal Herria eraikitzeko manera gisa horretan ikusten dut, Euskal Herri federal bat edo konfederal bat muntatuz, non herrialde bakoitzaren erritmoak kontuan hartzen diren. Horrek ez du erran nahi bakoitza bere xokoan egoten dela: erran nahi du herrialde bakoitza den bezala onartzen dela eta elkarrekin ari garela. Eztabaida hori aspaldi-aspalditik izan dugu; borroka armatuaren garaian ere izan genuen. ETAk nahi gintuen absolutuki bereganatu, eta borroka eraman lehenik han, eta, hango borroka bururatu eta gero, hemengo borroka eginen zela dena bat eginez. Eta guk ezetz erran genuen; ez ginen ados ikuspegi horrekilan: guk pentsatzen genuen borroka hemen ere eraman behar zela. Elkarrekin eta elkar lagunduz aitzina egin behar dugu. Horrela dugu, ene ustez, Euskal Herria eraikiko, elkarren errespetuan eta elkar lagunduz.
