Frontoietan lanean jarduten dutenek sobera ezagutuko dute Reyes Azkoitia (Azkoitia, 1952). Pilotak erabat lotzen du jende asko, eta horietako bat da azkoitiarra. Azken hamarkadetako lana erakusgarri ona da, ordea, pilota ez dela frontoikoa bakarrik erakusteko.
Azkoitiko Martirieta auzoan jaioa, zazpi anai-arrebaren artean seigarrena eta emakume bakarra. Baserrian hazia zara?
Asko ez nintzen hazi, baina bai.
Heldu, orduan, baserri munduan heldu al zinen?
Bai.
Bertako lanetik bizi zineten?
Ni jaio nintzenean, bai; aita eta ama, bai. Anaiak, gero, haziz joan ziren heinean, tailerretan hasi ziren lanean.
Emakumeak sarri ez dira lotzen baserriko lanarekin. Aurreiritzia al da hori?
Jendeak esaten zidan majo mimatuta biziko nintzela etxean, beste sei mutilekin. Mimatuta? Bai zera! Baserriko lan dena egin behar izan dut nik. 11 urterekin bidali ninduten kalera, esnea banatzera. Goizez, lanera joaten nintzen, eta, arratsaldez, eskolara. Gogorra da hori. Hamar litroko esne marmitarekin ibiltzen nintzen; hartu eta laugarren solairuraino igotzen nintzen.
Egunerokoan igartzen al da baserri mundu horretan heldu izana? Goiz jaiki, lanean hasi…
Ezkondu eta gero, hiru seme-alaba izan nituen lau urteren buruan. Gogorra zen batzuentzat, baina lana baserrian egiten genuena zela esaten nien nik, hura ez zela lana.
Baserriko lanetik kanpo, erraza izan al da orduan beste dena?
Esaten dute tarteka gaizki bizitzea ona dela gero hobeto bizitzea zer den baloratzeko.
Martirieta auzoko frontoiak esanahi berezia dauka zuretzat, bertan ikasi baitzenuen pilotan.
Jolastokira ateratzen ginenean, sokadantza edo pilota aukera genezakeen. Neskak sokadantzara joaten ziren, eta mutilak, pilotara. Ni pilotara joaten nintzen, ordea, eta bazen pilotan asko jokatzen zuen beste neska bat ere.
Nondik datorkizu frontoirako afizio hori?
Etxean, atariko atean edo edonon jokatzen genuen guk pilotan. Lehen, auzo txikietan, askok jokatzen zuten pilotan; gehienek. Afizionatu mailan aritzen zen anaietako bat; nahiko ondo, gainera. Anaia gazteena, berriz, profesionaletara iritsi zen.
Anaia gazteenari, umetan, ez omen zenion uzten irabazten, ezta?
Hala da. Baina hark kontatzen du nik neuk pena hartzen nuela irabazten uzten ez niolako. Lagunek adarra jotzen zioten, eta pena ematen zidan horrek. Baina orain ere, ilobekin, ez pentsa kartetan irabazten uzten diedanik.
Profesionaletara iritsi zela ikusita, hobetzeko aitzakia izan zen harentzat, akaso, arrebari irabazi behar hura?
Beti irabazi egiten niola gogoratzeko esaten diot nik. Hiru urte zaharragoa naiz, eta aldea dago 10 urte izan edo 13 izan. Adin berekoak izan bagina, indarrez gehiago izango zen bera.
Frontoian ondo zenekien zuk pilota nora bota behar zen, ezta?
Trinketean jokatzearen parekoa zen. Pareta bat eta leiho bat dauzka eskuinean, pareta motz bat ezkerrean, ganbara goian… Oso toki polita da jolasean ibiltzeko.
Kontu bat da denbora librean pilotan aritzea, baina lehian ere ibili al zineten?
Ez, kaletik aparte dauden auzoetan bizi ginenok auzoan bertan ibili ginelako eskolan. Kalean ibili bagina, lehian ariko ginatekeen agian.
Bergarako Elosua auzora joan zinen 20 urteren bueltan, ezkondu berritan. Bergaran Azkoitian adinako afizioa al dago pilotarako?
Pilota utzita neukan eskola amaitzean, baina Elosura joan, eta hango frontoian hasi nintzen berriz. Orain Elosura bazkaltzera joaten garenean, familia guztia aritzen da pilotan; baita alabak eta bilobak ere.
Sinbolikoki bada ere, Elosuko frontoiak tokia kendu al dio Martirietakoari?
Frontoi normala da Elosukoa, txikiagoa. Oso-oso estimatua izan da guretzat, eta hala da oraindik ere. Ordu asko pasatu ditugu bertan. Frontoirako tradizio handia egon da, baina, urteekin, galdu egin da arratsalde-pasa frontoira joateko tradizio hori. Zahartuz goaz gu, eta ondorengo belaunaldiak ez dio eman jarraipenik. Apurtu egin da kate hori.
Elkartzeko leku gisa ulertu behar al da frontoia?
Bai. Elosua ez zen izango hain erakargarria frontoirik gabe.
Pilotan jardun zara 45 urte bete arte. Nola egin zenuen saltoa frontoira?
Semeak 6-7 urte zituenetik toki guztietara joaten nintzen partidak ikustera. Errebotean aritzen ginen orduan. Jendeak ikusi egiten ninduen, eta horrela gonbidatu ninduten jokatzera.
Zer-nolako plazak eskaintzen zizkizuten?
Ongintzako partidak izaten ziren batzuk: Aspaceren aldekoak, Gurutze Gorriaren aldekoak… Festetan ere jokatuta nago Arrasaten, Ermuan zein Berrizen. Eta baita Nafarroan ere.
Interesa piztu al zuen emakume bat pilotan jokatzen ikusteak? Frontoiak betetzen ziren?
Arrasaten, adibidez, frontoia erabat betetzen zen festetan. Gogorra izaten zen niretzat. Kalejira egiten genuen udaletxetik frontoira, eta gaizki pasatzen nuen.
Elkarrizketa osoa, Gipuzkoako Hitza-n.
