Katerik gabe, idazten libre

«Zertarako balio dute emakumeek?» galdera egin zion bost alaben aita batek zutabegile bati Pittsburg Dispatch egunkariko gutun batean. 1885. urtea zen, AEBetako ekialdean. «Mundura haurrak ekartzeko eta etxeko lanetarako», idatzi zuen zutabegileak. Erantzun zorrotza eman zien Elizabeth Jane Cochranek (Pennsylvania, AEB, 1864) gutun batean. Buruaskiak ziren andreez eta bera moduko gazteez aritu zen testu hartan. XIX. mendeko estereotipoen aurka jo zuen, Umezurtz bakartia ezizenarekin. Kalitatezko testua izaki, egunkariak berriemaile lanetan hasteko eskaintza egin zion Cochrani. Horrela hasi zen kazetari. Nellie Bly ezizena hartu, eta gerora kazetaritza gonzo-aren aitzindaria bilakatu zen —istorioen barnean murgildu eta kazetaria erreportajeen parte bihurtzen denean—.

Aipatutako lehen gutuna eta Blyren artikulu onenak antologia batean bildu ditu Capitan Swing argitaletxeak. La vuelta al mundo en 72 días y otros escritos (Munduari itzulia 72 egunetan eta beste idatzi batzuk) izena du liburuak.

Pittsburg Dispatch egunkariko lehen editoreak emakume aberatsen gosari eta hitzaldi arinen berri jasotzera bidaltzen zuen. Baina Bly gazteak bestelako erreportajeak nahiago zituen. Eskualdeko fabriketan lan egiten zuten andreek zituzten baldintzez eta garai hartako dibortzio legeak zituen genero desberdintasunez idatzi zuen, sakon. Ez zuen asko iraun Pittsburghen. Han hasi eta bi urtera ohar bat utzi zion editoreari: «Q.O. jaun begikoa: New Yorkera noa. Adi egon. Bly».

Adi egoteko modukoak izan ziren Blyk New Yorken egin zituen lanak, nahiz eta aurreneko lau hilabeteetan ez zuen lanik aurkitu. Joseph Pulitzerrek —haren omenez ematen dituzte izen bereko kazetaritza sariak— sortutako New York World egunkaritik egindako enkargu arriskutsu bat onartu zuen: Blackwell's Islandeko emakumeentzako eroetxean hamar egun pasatzea, gaixo bat balitz moduan. Han topatu zituen burutik sano zeuden hainbat andre etorkin —ingelesez ez jakitea zen han sartzeko justifikazioa—. Ur hotz eta zikineko bainuak pairatu zituen, eta tratu txarren mehatxuak. Ahul atera zen egonalditik, baina idatzitako erreportajeak oihartzun handia izan zuen. Eta postu finko bat eman zioten.

Munduari bira, 72 egunetan

Jules Verne idazle frantziarrak Le Tour du monde en quatre-vingts jours (Munduari bira 80 egunetan) liburua argitaratu zuen: lehenbizi atalka Le Temps egunkarian, 1872an; eleberria osorik, 1873an. New York World egunkariak gizonezko kazetari bat bidali nahi zuen Verneren fikziozko erronka gainditzera. Ideia Bly berarena zen, ordea. Eta 1889ko azaroaren 14an Erresuma Batura zihoan itsasontzi batera igo zen—bi egun lehenago esan zion kazetako zuzendaritzak bidaia hasiko zuela—. Barneko arropa, garbitzeko tresnak, 200 libera eta urre pixka bat baino ez zituen gainean eraman. Londrestik Pariserako bidean, Amiensen (Frantzia) gelditu zen. Han zen Verne, eta hala esan zion: «Bidaia 79 egunetan egiteko kapaz bazara, publikoki zorionduko zaitut».

Bidaiarekin jarraitu zuen, bakarrik. Emakumea eta bakarrik itsasoak zeharkatzen, XIX. mendean; mendebaldeko gizartean aitzindari izan zen horretan. Italiako hegoaldetik Mediterraneoa zeharkatu, Suezko kanala, Itsaso Gorria, Arabiako itsasoa eta Yemeneraino. Itsasoz Sri Lankara, handik Malaysiara. Singapur, Hong Kong eta Yokohama. Japoniako hiri horretan itsasontzi bat hartu eta San Frantziskoraino. Trenez egin zuen San Frantziskotik New Yorkerako bidea. Munduari bira 72 egunean amaitu zuen. Aldi berean, Elisabeth Bisland kazetaria kontrako bidean ari zen munduari bira ematen, Cosmopolitan aldizkariarentzat —76 egunean bukatu zuenbidea—. Blyk jarri zuen marka, eta nazioarteko prentsan hautsak harrotu zituen.

Artikuluen antologian, Maureen Corrigan kazetari, irakasle eta literatur kritikariak modu honetan definitzen du Bly: «Erreformista bat izan zen, interpretea, aktibista, eta ikuskizun bat bere horretan». Posta elektronikora gazte askoren mezuak iristen zaizkio Corrigani —«beti emakumeenak»—, Blyren inguruko informazioa eskatuz. Corriganek nabarmentzen du Blyk «lotsagabeki» erantzuten ziela botere karguetan zeuden gizonei.

1913an, emakumeak bozkatzearen aldeko biltzarraren berri eman zuen. Lehen Mundu Gerran, Europan aritu zen kazetari; aurreneko gerrako emakumezko berriemaileetako bat izan zen. 1922. urtean hil zen, New Yorken, pneumonia baten eraginez.

Ehun urte joan dira. Eta Corriganen iritziz, Blyren testuek estereotipo sexistak gezurtatzen jarraitzen dute. «Blyren lanek espiritu abenturazalea transmititzen dute. Sentipen bat sortzen dute: Dena posible izan daitekeela».