Erlijioa eremu publikoan

Berriro ere hizpide dugu aspaldiko auzia: erlijioa eskoletan irakatsi behar al da? Eztabaida berrasi beharra dagoela adierazi du Isabel Celaá Hezkuntza sailburuak.

Laikotasuna da modernitatearen ekarpen handienetako bat: erlijioa plaza publikotik atera eta pertsona bakoitzaren barrenera mugatu du. Sekularizazioaren ondorioz, banandu egin dira moral pribatua eta publikoa, fededuna eta hiritarra, bekatua eta delitua. Erlijioa arazo pribatu bihurtu da, hautu pertsonala, alegia.

Estatu laikoa neutrala da eta ez du inolako hauturik egiten, ez sineste erlijiosoen kontra ez alde. Laikotasunak estatu neutraltasuna defenditzen du («larderia ala jazarkunderik gabe», gure JeanEtcheparek esango zukeen bezala). Hiritar erlijiosoek, beren aldetik, errespetatu egin behar dute politikaren autonomia eta bazterrera utzi ordenamendu juridikoa eliztartzeko ahalegin oro. Legearen eta moralaren artean bereizten ikasi behar dute batzuek eta besteek.

Estatua erlijiorik gabeko plaza publikoa da; gizartea, berriz, ez da ez laikoa ez erlijiosoa, askotarikoa da. Zuzenbideko Estatu konstituzionala, ikuspegi kognitiboaren aldetik, autonomoa da, tradizio erlijioso zein kulturaletik askea. Estatu liberalek oinarri sekularrak dituzte. Gizarte demokratikoetan, erlijioa arazo pribatua da, eskubide bat, inoiz ez obligaziorik. Gaurko gizarteak kultura, hizkuntza eta erlijio askotarikoak dituzten gizarte konplexuak dira. Estatu laikoaren eginkizuna da gizarte moralki pluralistak kudeatzea.

Zilegi al da sineste erlijiosoek eztabaida publikoetan parte har dezaten? Duela bi urte debate publiko bat izan zen New Yorken erlijioak esfera publikoan duen eginkizunaz. Han ziren, besteak beste, J. Habermas eta Ch. Taylor pentsalari ezagunak. Gazteleraz argitaratu dira orain mintzaldi haiek (El poder de la religión en la esfera pública, Trotta, 2011). Guztiz aldekoa da haien bien jarrera. Habermasek bere azken idatzietan alde batera utzi du pentsamendu politiko liberalaren printzipio nagusietako bat, hots, hiritar sinestunek alde batera utzi behar dituztela euren konbikzio erlijiosoak eremu publikoko eztabaidetan.

Intelektual frankfurtiarraren arabera, foro politiko publikoan bere ahotsa entzunarazteko eskubidea du erlijioak. «Arrazoiaren erabilera publikoa» egiteko eskubide berbera dute hiritar erlijiosoek zein sekularrek. Eztabaida publikoan guztiek adieraz ditzakete euren iritziak. Hiritar erlijiosoei ezin dakieke euren «egiei» uko egiteko exijitu. Harrigarria ere bada Habermasen iritzia: sekularpena eta zientismoa berdinak bide dira, funtsean.

Garai batean positibismo baldarra kritikatu zuen bezala, sekularismoa salatzen du orain Habermasek. Hala eta guztiz ere, Estatuak ideologikoki neutrala izaten jarraitu behar duelakoan dago. Paolo Flores d'Arcais italiar filosofo ateoa ez dago batere ados Habermasen argudio «erlijiozaleekin». Habermasek zirkuluaren koadratura proposatzen duela uste du pentsalari italiarrak: demokrazia liberalaren oinarri laikoei irmo eutsi eta, aldi berean, «arrazoi» erlijiosoak beharrezkotzat jo eta aintzat hartu eztabaida publikoetan. Ez da koherentea. Arrazoi publikoa ez da «postsekularra»; sekularra da lañoki: laikoa, alegia.

Aro post-sekularrean sartu garela dio Charles Taylor filosofo kanadarrak. Sekularizazioaren garaia amaitu egin omen da. Gizarte post-sekularrean bizi garela esanez datorkigu Habermas ere. Erlijioa gutxiestetik berau nabarmentzera pasatu da orain, hasierako laikotasun erradikaletik erlijio sentimenduaren goresmenera, alegia. Bere burua Ilustrazioaren semetzat daukan intelektual batengan bitxia badirudi ere, filosofia eta teologia —argudiatze era desberdinak— elkar osagarriak izan daitezkeela deritzo.

John Rawls estatubatuarrarenjarrera murriztaileagoa da erlijioaren agerpen publikoari dagokionez: Estatuak «asmoen neutraltasuna» bermatu behar du, ez du «doktrina orohartzaile» jakin baten alde egin behar. Rawlsek dioenez, ongiaren edo bizitzaren kontzepzio pertsonalek espazio publikoan parte har dezakete, baina ez «arrazoi publikoaren» espazioan (jendaurrean bai, baina ez erakunde publikoen esparruan).

Gero eta mundu sekularragoan bizi gara, baina Estatu batzuk ez dira laikoak. Espainiako Estatua akonfesionala —erlijiorik gabekoa— da Konstituzioak dioenez. Baina Eliza katolikoak pribilegio handiak ditu oraindik. Eskoletan kristau erlijioa erakusten dute Elizak izendatutako irakasleek. Herritarrak gero eta sekularragoak dira, baina erakundeak ez dira gero eta laikoagoak. Elizak oraindik Luis XIV.aren mendean bezala funtzionatzen duela adierazi du Taylorrek berak (eta sinestuna da!).

Pio Barojak Sekularizazioa izeneko artikulua argitaratu zuen 1894ko urtarrilaren 22an La Justicia egunkarian, baieztapen borobil honekin hasten zena: «Zibilizazio modernoaren ezaugarri bereizlea, oinarrizko berezitasuna, laizismoa da.» Baina —gaineratu zuen—, gure artean ez da halakorik gertatu. Barojaren hitzek ez dute gaurkotasunik galdu. Erlijioak gehiegizko lekua du eremu publikoan.

Bi printzipio hartu behar dira kontuan: Estatuaren neutraltasuna eta guztien eskubide berdintasuna. Eskolak, Estatuaren aparatua den aldetik, neutrala behar du izan. Laikoa, alegia. Estatu ez-konfesionalak ez du inolako erlijio zehatzik babesten. Estatu aginteak ideologikoki neutralak dira. Laikotasunak sineskera guztiekiko tolerantzia ahalbidetzen du, ongiaren ideia guztiak errespetatzen ditu.

Akonfesionala den Estatuari eskola laikoa dagokio. Horregatik, erlijioa eskolako curriculumetik kanpo uztea da zuzenena.