Bidaiari haran ezezagunean

Odieta, izkutuko altxorraren aztarrikan liburua sortu du Iñigo Ibarra bertsolariak (Iruñea, 1974). Nafarroako haran horretako eguneroko bizitza eta historiako pasarteak bertsotan kontatu ditu Ibarrak. Bertsoekin batera, haranaren argazki ugari ageri dira. Lan hori Iñaki Bergara argazkilari iruindarrak egin du.

Odieta Nafarroako Ultzama ibarraren ondoan dagoen zortzi herriko beste haran txiki bat da; jendea askok, oker bada ere, Ultzamatzat jotzen du. Ostitz, Ziaurritz, Anotzibar, Erripa, Gendulain, Latasa, Gaskue eta Gelbentzu herriek osatzen dute Odieta harana. Larehun lagun eskas bizi dira han; tartean, Iñigo Ibarra bertsolaria. Duela lau urte joan zen haraneko Anotzibar herrira bizitzera. «Iruindar izateari utzi gabe nire ezkutuko baserritar sena uztartzeko modua dut Anotzibarren», dio. Horren lekuko dira liburuan kaleratu dituen bertsoak.

Haraneko historian, eguneroko bizitzan eta paisaian bidaiatzeko aukera ematen dio irakurleari argitalpenak. Egile berrientzako Iruñeko Udalaren bertso lehiaketara Odietari buruz aurkeztutako bertso batzuk izan ziren liburua kaleratzeko lehen aitzakia. Bazter asko harrotu ditu egileak liburua egiteko, eta informazioa ere bildu du han eta hemen, zokomiran orduak eta orduak eman eta gero: Euskaltzaindiaren Azkue liburutegia, Odietako udal artxiboa, Labrit Multimedia enpresak herritarren artean egindako hogeita sei orduko elkarrizketak eta herritarrekin izandako solasaldiak izan ditu dokumentazio eta inspirazio iturri.

Ibarrak uste du Odieta ahaztutako haran bat dela, eta horregatik ere egin nahi izan du liburua. «Ohartua naiz Ostitz herritik sartu eta hortik aurrerako guztia Ultzama ibarra dela uste dutela askok. Bertako jendeak badu Ultzama ez dela adierazteko gogoa eta beharra». Herrietako nortasuna gordetzen duen haran gisa ikusten du Ibarrak, eta hori ere islatu nahi izan du liburuan modu nabarmenean.

Historiaren lekuko

Liburuan Iñigo Ibarra bertsolariak, Odieta haraneko historiatik hasita, ohitura eta inguruetatik jarraituta, gaur arteko bizimodurainoko bertsozko bidaia egin du. Iñaki Bergara argazkilariak, berriz, bertso horiei irudia jarri die, eta haraneko toki esanguratsuenak harrapatu ditu argazkietan.Udalak horrela eskatua, luzeago azaltzen dira liburuan ibarrean gertatutako eta bertsoz aipatutako bi gertaera garrantzitsu. Azalpena Arantxa Izurdiagak egin du gaztelaniaz. Batetik, Euskal Herrian euskaraz idatzitako bigarren liburua, alerik topatu ez den eliz dotrina bat, Santxo Elsok idatzi zuen, Latasa herriko apaizak, eta haren bizitzaren historia kontatzen da.Bestetik, Inkisizio garaian sorginkeria leporatuta ibarreko hainbat emakumek jasandako bortizkeria. Zugarramurdikoarekin batera gogorrena izan zelako. Bortizki torturatu zituzten emakumeak,hil arte.

Bi gertakizun horietaz gain, Odietako leku eta herrietako gertaerak eta ohiturak ere kontatu ditu bertsotan Ibarrak. Aurten askoren ahotan dagoen 1512ko Nafarroaren konkistako Belateko segada, Belateko gainean ez, baina haraneko Garranaga parajean gertatu zela esaten da, adibidez. Gaueko lanaz eta makiez ere idatzi du. «Kontrabandoaz asko entzun dut, baina deus gutxi kontatzen du jendeak. Ganadua pasatzen zela esaten da, batez ere behorrak, baina badago susmoa portugaldarrak ere pasatzen zituztela. Baina kontu ilunak dira horiek,eta jendeak ez du hitz egin nahi».

Haraneko tradizioak ere izan ditu mintzagai. Urtetsak aipatzen ditu Ibarrak bertsotan. Urtezaharrean egunean haurrak saskia hartuta etxez etxe eskean ibiltzen diren ohitura, alegia.

Gaztelaniaz behartuta

Ibarrak, liburua euskara hutsean kaleratu nahi izan duen arren, gaztelania ere sartu behar izan du. Liburua Odietako Udalaren eta Iñigo Ibarraren arteko elkarlenetik sortutako eta ekoitzitako proiektu bat dela aintzat hartuz, udalak gaztelania erabiltzera behartu du. «Alkatearen derrigorrezko baldintza izan da gaztelaniazko hitzak azaltzea. Euskara hutsean egin nahi genuen, baina udalak ere dirua jarri du».Bertsoak euskaraz diren arren, bertsoen izenburuak gaztelaniaz daude eta haraneko historiaren pasarte garrantzitsuenak ere liburuaren bukaeran ageri den gaztelaniazko testu batean sartu dituzte. «Haur guztiak D ereduan dauden arren, Odieta oro har erdalduna dela esan zigun alkateak, eta bertsoak itzultzeko edo erdarazko testuak sartzeko eskatu zigun».

Liburuaren jendaurreko aurkezpenik ez du egin oraindik egileak, baina haranean jada ezagutzen dute liburua. Udalak, haraneko zortzi herrietan eta etxez etxe doan banatu du liburua, eta Cenlit-Denon Artean argitaletxeak banatu du liburu dendetan. Ekainaren lehendabiziko astean Iruñean egiten den liburu azokara begira, maiatzaren bukaeran aurkezpena egiteko asmoa du egileak Iruñean.