Gabonak labean egosten ari dira

Gozogile on baten formula haren labean dagoela diote esaera zaharrek. Eskulangilearen jakituriak zapore, forma eta usai berriak asma baditzake ere, eta haren eskuek ehunka urteko tradizioa ora dezaketen arren, labe on batek ematen omen die azken ukitua gozogile eta opilgileen maisulanei. Eta, noski, labe horien jarduera da etxe bakoitzeko arrakastaren adierazlea. Oraindik hilabete falta den arren, Euskal Herriko gozogile eta opilgile etxe askotako labeak jo eta ke ari dira lanean, eta Gabonak prestatzeari ekin diote dagoeneko. «Hasi da lasterketa», dio Tolosako Gorrotxategi etxeko (Gipuzkoa) langile batek.

Urria igaro ahala, txokolatea, azukre opilak eta pastelak egiten dituzten etxe asko Gabonetako gozoki tradizionalak ekoizten hasten dira, eta azaroa amaitu orduko, euren lantegiak turroiz, mazapanez eta errege opilez bete dituzte. Egunotako jarduna «bereziki bizia» dela onartu du Rafael Gorrotxategik, Gorrotxategi etxeko arduradunetako batek. Gainera, tolosarraren ustetan, Gabonak «geroz eta goizago» hasten dira euskal gozogileentzat: «Iraganean abenduan hasten ginen lanean, baina egun, hilabete lehenago». Gorrotxategiren arabera, eskaria handitu delako eta saltokietan Gabonak geroz eta goizago hasten direlako aldatu da hori.

Urriko bigarren astean hasten da Gabonetako lana Tolosako gozogile enpresa tradizionalean, eta mota guztietako produktu tipikoak prestatzen dituzte lehenengoz, gozoki batean sakondu baino lehen. «Ez dago lan egiteko gida zehatzik», dio Gorrotxategik, «bezeroen eskariaren arabera antolatzen dugu plangintza». Dena den, nahiz eta lanean hasiak egon lantegiko jarduna abenduko bigarren astean bizkortzen dela azaldu du gozogileak, eskaria orduan izaten baita handiena. «Egun gogorrak izan ohi dira, eta langileak behar baino ordu gehiago geratzen dira lantegian», dio.

Lantegian egonda bakarrik suma daiteke Gabonen eragina Gorrotxategi etxean. Turroi produkzioak guztiz aldatzen du eguneroko jarduna, eta lantegiko goiko solairuko langileak etengabe aritzen dira trufak lantzen, txokolatea prestatzen eta labean egositako turroiak ebakitzen. Bien bitartean, etxearen teila, zigarrotxo eta xaxu ezagunak prestatzen jarraitu behar du beste langile talde batek.

Tradizioa eta berrikuntza

Prozesua «guztiz tradizionala» dela dio Gorrotxategik, eta, ondorioz, funtsezkotzat jotzen du langileek euren egitekoa ongi betetzea, «norbaitek huts eginez gero, denak huts egiten duelako». Baina, bide batez, langileek Gabonetako lanaren filosofia barneratua dutela dio eskulangileak, eta, gainera, hala izanez gero, ordu gehiago geratzeko prest egon ohi direla. «Abenduko azken bi asteak erotzeko modukoak izaten dira», ziurtatu du Gorrotxategik, «eta denak egon ohi gara lantegian, jo eta ke».

Baina lantegia ez denez bereziki handia, denek ezagutzen dute elkar, eta giro ona izan ohi dutela diote denek. Lantegiko langile baten iritziz, nahitaezkoa da elkarrekin ongi eramatea, hala ez balitz, jarduna «askoz ere gogorragoa» izango litzatekeelako. Iritzi berekoa da Rafael Gorrotxategi ere. Haren ustetan, langileek, ezin profesionalagoak izateaz gain, esfortzu handia egiten dute, eskulana ez delako erraza: «Jendeak uste du zailena saltzea dela, baina ez da horrela, inondik inora ere».

Izan ere, nahiz eta eskaera handia izan, eta denbora urrian lan asko egin behar duten arren, etxeak ez du eskulana alde batera utzi. «Familia enpresa bat izaten jarraitzen dugu, eta gure lana artisautzazkoa eta tradizionala da oraindik», azaldu du Gorrotxategik. Ikuspegi hori Gabonetako produktuetan mantendu nahi izan du gozogileak: «Gure produktuetan gure aiton-amonengandik ikasitakoa islatu nahi izan dugu, baina proposamen berriak gehituz». Eskulangilearen ustetan, «berrikuntza eta tradizioa» ez dira aurkakoak, eta ikuspegi horri begira lan egiten dute.

Errege opilak, martxan

Baina turroiak ez dira halako lana eskatzen duten gozoki bakarrak. Gorrotxategiren lantegitik hamabost bat kilometrora, Donostiako Herrera auzoan, errege opilen usaina suma daiteke dagoeneko. Duela 87 urtetik, urtarrilaren 6ko gosarian dastatzen den opil klasiko hori ekoizten dabil Rich familia enpresa, Gipuzkoan banaketa sare handienetakoa duen etxea. Gorrotxategik egin bezala, eskariari erantzunez hasi dute denboraldia erroska lantegian, eta dagoeneko lehen txanda oso bat egin dute.

Errezeta klasikoari jarraituz egiten dituzte opilak, eta ez dute ezer berririk sortu nahi izan aurtengo denboraldirako, betiko opil tradizionalak eginez eskaria handitzen joan delako egunetik egunera.

Ekoizpenaren inguruan galdetzean, beste askoren antzera erantzun du Asun Urkiak, lantegiko arduradunak: «Eskariaren araberakoa izan ohi da». Baina esan du, halaber, Richek ez duela zertan kezkatu, bere errege opilak nonahi eskatzen dituztelako. «Urtetik urtera opil gehiago eskatzen dizkigute», dio Urkiak, «ez dakigu zergatik, baina jendeak Errege Eguna baino lehenago erosten ditu erroskak». Arrakasta horren adierazlea da azkenaldian Iparraldeko eta Frantziako zenbait tokitatik egin dizkiotela eskariak Rich etxeari.

Baina, lanean hasi diren arren, abendua izan ohi da hilabeterik gogorrena, bertako langileen esanetan, produkzioa etengabe hazten delako egunetik egunera. Hamahiru metroko luzera duen labe bat erabiltzen dute, eta azken egunetan etengabe jarduten da erroskak egosten. Gainera, eskaera bakoitzari erantzun ahal izateko, langile kopurua bikoiztu behar izaten dute. «Izugarria da», dio Urkiak, «jendeak ez luke sinetsiko zenbat errege opil jaten diren Euskal Herrian!».

Krisia, non?

Gabonak igarota, lana hasi besterik ez da egiten Richen, eta opor gutxi izan ohi dituzte garai horretan. Plangintza zorrotz bat definitzen dute urtero: San Sebastian egunerako opil bereziak prestatzen dituzte lehendabizi, eta San Blaseko opilak ondoren. «Opilgintza tradizionalaren munduan errespetu osoa zor zaion agenda bat dago», dio lantegiko arduradunak. «Gabonak ez badira, San Blas eguna delako, eta San Blas ez bada, Aste Santuko opilak direlako».

Baina eskari aurreikuspenak onak badira ere, gozogintzaren sektorea krisi bikoitz batean murgilduta dagoela diote bertako langile askok. Krisi ekonomikoaz gain, gizartearen ohitura aldaketetara egokitu behar izan dute etxe askok. Rafael Gorrotxategik aldaketa horiek azpimarratu nahi izan ditu: «Lehen, jendea gozotegi eta bestelako denda txikietara joaten zen turroi bila, baina egun, askoz merkeagoa da multinazionalek supermerkatuetan saltzen dituzten produktuak erostea». Egoera hori zaila den arren, Gorrotxategik dio jende askok Gorrotxategi turroien alde apustu egiten jarraitzen duela, eta oso bezero leialak dituela ziurtatu du: «Erosteko ohiturak aldatu badira ere, jendeak badaki nora jo kalitatea nahi izanez gero».

Turroien salmenta jaitsi ez den bezala, erritmo berean dihardu errege opilenak. «Krisia urteko edozein garaitan suma daiteke, baina ez Gabonetan», dio Rich etxeko Asun Urkiak. «Gutxiago ekoizteko asmotan ibili gara aurten, baina azkenean bezeroei gehiago ez dagoela esan behar izan diegu», dio Urkiak. Aitortu du jendearentzat garestiak izan daitezkeen produktuak direla, baina, era berean, esan du Gabon garaian tradizioek «pisu handiagoa» dutela ekonomiak baino. Iritzi berekoa da Rafael Gorrotxategi, eta egoera zaila bada ere, «etxe bakoitzean turroi bat egotea» gustatuko litzaiokeela aitortu du.

Ilusio horrek bultzatuta, datozen asteetan zeregina handitzen joango da Tolosa eta Donostiako gozotegi lantegietan. Haiek bezala, beste horrenbestek jardungo dute erlojuaren orratzen aurkako lasterketan barrena, datozen Gabonetan Euskal Herriko etxe bakoitzak garaiko gozoak jateko aukera izan dezan.