Elvira Errasti - June Ballesteros: Naizena izango zara

Eguzkierripa auzoan, Aramaioren (Araba) bihotzean elkartu dira Elvira Errasti eta June Ballesteros; bi emakume, bi belaunaldi, baina bizitzaren hari berak lotuak. Ez dira ospetsuak, ez dira eszenatoki handietara igo, eta ez dute liburu ezagunik idatzi. Baina haien arteko elkarrizketa intimo eta sotilak badu lilura berezi bat; denboraren joanean isilpean hazitako konplizitatearen isla da, maitasunez eta errespetuz ehundua. «Beti izan zara nire maitea», esan dio bat-batean Errastik, eta laztan goxo batez erantzun dio Ballesterosek; konplizitatea eta maitasuna agerikoak dira, baina paradoxikoki, inoiz ez dute bizitzaz luze hitz egin. Spoilerra: elkarrizketa amaitzean, Errastik besotik hartu du Ballesteros, eta biak elkarrekin jaitsi dira herrira; solasean jarraitu dute.

Bizitza ona izan duzu, Errasti?

ELVIRA ERRASTI: Nik bai, zoriontsu izan naiz, nahiz eta gaizki ere pasatu dudan. 17 urte nituela Bilbora joan nintzen, eta, ondoren, Kanaria uharteetara [Espainia], ospitalean lan egitera. Handik Peru, Bolivia eta Ekuadorrera joan nintzen, lepra zutenei laguntzeko, Amazonian. Narkotrafikoaren aurkako borroka ere egin nuen. Beldurra pasatu nuen, baina zoriontsu izan nintzen, eta orain ere zoriontsu naiz.

Errastiren gaztaroa ez da ohikoena izan, beharbada, baina bestelako abentura eta bizipen batzuk bizitzen ari zara zu, Ballesteros. Zoriontsu zara?

JUNE BALLESTEROS: Bai, zoriontsu naiz, eta espero dut gerora ere Elvira bezain zoriontsu izatea.

Zentzurik ba al du bizitzak?

ERRASTI: Bai, beti.

BALLESTEROS: Nik esango nuke baietz, eta poliki-poliki ikasten ari gara.

ERRASTI: Zuek beti ikasi; nik pentsatzen dut garrantzitsuena hori dela; gero besteei emateko.

BALLESTEROS: Hori da, eta esperientzietatik ere ikasten da.

ERRASTI: Asko; niri pila bat erakutsi dit jendeak.

Beldurrak ere bizitzaren parte dira, eta beldur horiek askotan itotzen dute pertsona... Beldurrez bizi dira gazteak?

ERRASTI: Beldurrez ez, baina sentitzen dut gaur egungo gazteek dena eginda aurkitu dutela, gure garaian genuen gosea falta dela. Orain ez dago besteak laguntzeko gogorik, baina nik, zure adinean, laguntzeko gogoa nuen.

BALLESTEROS: Nik esango nuke gero eta gehiago dagoela.

ERRASTI: Bai?

BALLESTEROS: Nire inguruan, behintzat, esango nuke kritikotasunez egiten ditugula gauzak.

ERRASTI: Hori garrantzitsua da.

BALLESTEROS: Niri pertsonalki etorkizunak kristoren beldurra ematen dit.

ERRASTI: Bai? Ez da beldurrik eduki behar; pausoz pauso joan behar da, pentsatuz eta egunerokoa biziz.

Zuen artean adin arrakala handia dago, baina biak emakumeak zarete. Errasti, nola aldatu da emakumeen egoera zu gazte zinenetik gaur egunera?

ERRASTI: Hobeto gaude. Nik gauza gogorrak ikusi ditut, baina orain hobeto gaude; hemen, behintzat, bai.

Hala uste duzu, Ballesteros?

BALLESTEROS: Txarrera doaz gauzak. Askotan ematen du jendea nekatuta dagoela horrelako berriak entzuteaz: «Emakume bat bortxatua izan da Bilbon». Beste bat. Txarrera goaz alde horretatik, eta ez da normala gaur egun horrela egotea. Ikusten dugu nola emakume langileok gero eta zapalduago gauden, batez ere lanaren bitartez. Nik aurten ikasi dut atzera begiratu behar dugula.

ERRASTI: Orain entzun egiten dugu: badakigu zer gertatzen den.

BALLESTEROS: Egia da, informazio gehiago dugu.

ERRASTI: Lehen, ez zen jakiten ezer, eta kristoren arazoak zeuden. Ez zen errespeturik. Oraindik ere badaude arazoak leku askotan. Nik ikusi dut Latinoamerikan, Indian... emakumeak ez duela baliorik. Ama Teresa Kalkutakoa ezagutzeko aukera izan nuen, eta zera esan zidan: «Indian emakumeak ez du baliorik; ez ahotsik, ez botorik, ez ezer». Latinoamerikan ere, Perun, Huascarango oihanean, ikusi nuen gizon bat haurdun zegoen emakume bati sekulako jipoia ematen. Mozkor zegoen, baina berdin dio horrek. Emakumearengana gerturatu nintzen, eta esan nion: «Zergatik ez zara defendatu?». Eta erantzun zidan: «Nire gizona da; asko maite nau, eta jo ahal nau. Maitasunaren adierazle da hori». Zer esan behar diot nik? Egunerokoa zen hori.

BALLESTEROS: Marka utziko zizun horrek...

ERRASTI: Ikusten nuen nola espainiar edo estatubatuar batzuk joaten ziren, eta emakume guztiak haietaz maitemintzen ziren. Uste zuten ondo zaintzen zituztela emakumeak. «Haiek ez dute jotzen», esaten zuten. Eta nik pentsatzen nuen: «Ez, zera, jo barik!».

Mendebaldean, indarkeria matxista fisikoa ez ezik, psikologikoa ere gero eta ohikoagoa da...

BALLESTEROS: Ez dauka fisikoa izan beharrik. Gaur egun sare sozialen bidez ere gertatzen da: iruzkin batean, edozein gauza esanda... Ez gara beti kontziente.

ERRASTI: Indarkeria psikologikoa, nire ustez, are mingarriagoa izan daiteke. Nik ikusi nuena, ordea, ez zen psikologikoa bakarrik, fisikoa ere bazen. Eta emakumeek uste zuten hori maitasunaren sinonimo zela.

Biok zatozte landa eremuko herrixka txiki batetik. Garai batean, ohikoa zen baserrietan 4-6 umeko familiak ikustea; emakumea etxean gelditzen zen, eta gizona joaten zen lanera. Aldatu da familia eredua...

BALLESTEROS: Lehen, gizonek bakarrik egiten zuten soldatapeko lana.

ERRASTI: Orain, denek egiten dute lan. Ni baserrikoa naiz, eta oso zoriontsu izan naiz beti, baina beti zegoen lana. Ez genuen ohera joateko ordurik ere. Lan asko, eta fruitu gutxi. Zazpi ginen gu, dirurik ez genuen, baina ez genuen asko behar; zoriontsu ginen.

BALLESTEROS: Ez zen gehiago behar. Nik ere gauza bera uste dut.

ERRASTI: Aste Santuan estreinatzen genituen urte osoan erabiliko genituen zapatak eta soinekoak.

Gaur egun, gero eta ohikoagoa da familia txikiagoak izatea, umerik ez izatea edo batez beste 1-2 izatea.

BALLESTEROS: Baserriak handiak zirenez, lehen normala zen ume gehiago izatea. Gaur egun, etxeak txikiagoak dira, jende gutxiago sartzen da, eta horrek ere eragiten du familia kopurua murriztean. Gaur egun ezin dira hamabi ume hazi: ekonomiak ez du ematen.

ERRASTI: Nire aurrean bizi diren bizilagunek hiru ume dituzte, eta bi gurasoak langabezian daude. Hala ere, umeak zoriontsu daudela dirudi. Sarritan uste dugu gehiago izatea dela gakoa, baina, haiek ikusita, zalantza sortzen zait: agian gutxiagorekin ere ondo bizi daiteke.

Orokorrean, gizartea bera aldatu da. Gerraostean jaio zinen zu, Errasti, Francoren diktaduraren garaian; zu, berriz, Ballesteros, beste testuinguru batean hazi zara.

ERRASTI: Oroitzen naiz amonarekin trolebusean nindoala guardia zibil batek esan zidanaz: «¡Habla en cristiano!». Nik ulertu nuen, baina amonak galdetu zidan: «Zer esan du?». Erantzun nion: «Isilik egoteko esan du».

Zer dago oraindik borrokatzeko?

BALLESTEROS: Gizartea bera aldatu behar da. Lehen, jateko egiten zen lan; gaur egun, bizirauteko. Prezioak gora doaz, eta etxebizitza bat eskuratzea izugarrizko esfortzua da. Gizarte kapitalista hau aldatu beharra dago: dena bihurtu da kontsumismo hutsa...

ERRASTI: Gu hor barruan gaude, baina hortik atera behar dugu. Ni bizi naiteke gutxiagorekin. Zergatik behar dut hainbeste?

BALLESTEROS: Badaukanak gehiago nahi duelako, eta ez daukanak, berriz, ez daukalako bizirauteko ere.

ERRASTI: Lehen, ez zegoen garbigailurik ere. Errekara joaten ginen arropa garbitzera. Igandean, arroz apur bat jaten genuen —paella esaten genion—. Txokolatea ere jaten genuen, baina soilik igandeetan. Eta pribilegio bat zen hori.

BALLESTEROS: Gaur egun, ez dakigu bereizten zer den pribilegioa eta zer eskubidea. Etxebizitza, adibidez, pribilegio bihurtu da, baina eskubidea izan beharko luke. Guztiok izan beharko genuke etxebizitza duin bat.

ERRASTI: Bizitzeko, bai. Orain, etxe onena nahi du jendeak, eta alokairuek merkeago egon beharko lukete. 600-700 euro hilean? Hori ezin du edonork ordaindu.

Gazte batentzat zaila da gurasoen etxetik alde egitea...

ERRASTI: Beti esaten diet gazteei: Aramaion etxebizitza defendatu behar da. Hartu zartagina eta lapikoa, eta joan udaletxearen aurrera protestara. Ezin da onartu gazteek emantzipatzeko aukerarik ez izatea. Daukatena ez da nahikoa duintasunez bizitzeko.

BALLESTEROS: Beste arazo bat ere badago: turistentzat etxeak daudela. Jende gutxi bizi da benetan herrietan.

ERRASTI: 15 edo 16 urte daramatzate ezer berririk eraiki gabe, eta, bitartean, gazte guztiak kanpora joan dira. Horrela, urte gutxian ez dugu izango ez harategirik, ez okindegirik, ez ezer.

Errasti, lehen kontatu duzu euskararekin diktadura garaian bizi izandako pasarte bat. Baina nolakoa da euskararen egungo egoera?

BALLESTEROS: Uste dut oraindik maiz gertatzen dela: euskara gutxi entzuten denez, sarritan guk egokitu behar izaten dugu euskara ez dakitenengana. Adibidez, zergatik ez dira hitzaldiak euskaraz egiten, eta itzulpena entzungailu bidez eskaintzen? Euskara ahulago dago, eta babes handiagoa behar du.

ERRASTI: Katalunian ez da hori gertatzen. Han, katalana jakin behar da, bai eskolan, bai unibertsitatean... edonon. Eta, ikasi nahi ez duenak, hor konpon!

«Beti izan dugu marka bat gainean: euskaraz hitz egiten baduzu, ETAkoa zarela pentsatzen dute batzuek»

ELVIRA ERRASTIMemoriaren ahotsa

Dakitenek euskaraz egiten al dute?

BALLESTEROS: Aramaion egiten dugu euskaraz, baina Arrasateko [Gipuzkoa] institutura joaten garenean, gaztelaniaz egitea guay-a iruditzen zaigu. Gero, DBHko 3. mailan konturatzen gara horrek ez duela zentzurik, eta berriz euskaraz hasten gara. Ni, behintzat, euskaraz aritzen naiz nire inguruan: kuadrillan, familian...

ERRASTI: Nik etxean ez dut hori ikusi. Hiru bilobak euskaldunak dira; hanketatik burura. Baina badaude kasuak non gurasoek ez dakiten ondo gaztelaniaz eta seme-alabek gaztelaniaz bakarrik hitz egiten duten. Oso arraroa da.

Eta erakundeetan, komunikabideetan, atzerrian... errespetatzen al da euskara?

ERRASTI: Beti izan dugu marka bat gainean: euskaraz hitz egiten baduzu, ETAkoa zarela pentsatzen dute batzuek. Nik, adibidez, Latinoamerikan ez nuen esaten euskalduna nintzela. «Arabako Errioxakoa naiz», esaten nien. Araba bera ere ez zekiten zer zen. Enpresariei bai, haiei esaten nien euskalduna nintzela, langileak ginela uste zutelako.

BALLESTEROS: Gaur egun ere antzera jarraitzen du horrek zenbait arlotan.

Ballesteros, zu iraultza teknologikoaren garaian jaio zara; Errasti, zuk, aldiz, gauza asko erabiltzen ikasi behar izan duzu. Nola eragiten dizue eguneroko bizitzan teknologiak?

BALLESTEROS: «Ez bazaude sare sozialetan, ez zara inor», esaten da sarri. Egia da alde onak ere badituela: ni, adibidez, herriko Gazte Asanbladako kidea naiz, eta sare sozialen bidez ematen dugu gure ekintzen berri. Baina nekagarria da etengabe konektatuta egotea.

ERRASTI: Nik ez dut balio horretarako. Ez dut nahi ezer jakin teknologiari buruz. Beti esaten diet bilobei: «Utzi bakean, amonak liburu bat hartuko du». Ni denbora luzez bizi izan nintzen garbigailurik gabe; luxua zen niretzat!

Ez zara moldatzen teknologia berriekin?

ERRASTI: Ez, eta ez dut moldatu nahi. Ikusten dut jendea depresioarekin, antsietatearekin... sare sozialen erruz. Eta neure buruari esaten diot: «Uf, ederra libratu duzu, Elvira!». Lasai bizi naiz, egia esan.

Gazteok adikzioa duzue?

BALLESTEROS: Lagunekin etengabe erabiltzen dugu. Unibertsitatean ere, une oro teknologiarekin ibiltzen gara. Gure parte da; agian, zoritxarrez. Baina, bestetik, baliagarria da: nire iritziei ikusgaitasuna emateko, adibidez. Dena ez da txarra.

Mundua konektatu du teknologiak?

ERRASTI: Bai; alde horretatik, bai. Nik, kanpoan nengoenean, urtean behin edo birritan deitzen nuen etxera. Orain, momentuan bertan hitz egin dezakezu edonorekin.

Mundua gero eta konektatuago dago, eta, horren ondorioz, Euskal Herrira ere etorri da jendea beste herrialdeetatik. Harrera herria da, ala arrazakeria zantzuak nabari dira oraindik?

ERRASTI: Uste dut oraindik badaudela arrazakeria arrastoak. Nolanahi ere, uste dut garrantzitsua dela bertako ohiturak errespetatzea. Batzuetan, ordea, jendea ghettoetan bizi da, eta ez da erraza elkarren artean nahastea.

BALLESTEROS: Askotan, euskaldunok geuk ere arrazistak izaten jarraitzen dugu, aurreiritzien ondorioz, eta besteei ez diegu uzten zabaltzen. Baina guri ere egokitu dakiguke kanpora joatea, eta hori kontuan hartzeak laguntzen du. Aniztasuna gero eta presenteago dago, eta horretara ohitu beharra dago; Irakasle Ikasketetan, lehen lezioa hori da: aniztasuna onartu, eta bizikidetza landu.

Enpatiaz?

BALLESTEROS: Horrela ikusi behar da dena. Baina ez dira gajo-gixajo bezala tratatu behar, horrela ematen baitu gu haiek baino gehiago garela, eta ez da horrela. Lagundu behar zaie, baina ez haiek baino gehiago garela sentiaraziz.

ERRASTI: Gauza guztien gainetik, guztiok gara berdinak.

Ballesteros, unibertsitatearen hasieran zaude; Errasti, zu, bizitzaren etapa lasaiago batean. Bi momentu horiek desberdinak izan arren, bakardadearekin lotuta egon daitezke. Zuek sentitu al duzue inoiz halakorik?

BALLESTEROS: Niri kosta egiten zait bakarrik egotea. Gaur egungo gazteok ez dakigu ondo bereizten zer den bakarrik egotea eta zer bakarrik sentitzea. Talde batean egon arren, bakarrik sentitu naiteke; beste gauza bat da bakarrik egotea eta ondo sentitzea. Sare sozialen eragina ere bada; sakelakoan laurehun lagun ditugu, baina hori ez da erreala. Faktore hori arazo bat izan daiteke: askotan ez dakigu bakarrik egoten, pentsatzen, hausnartzen... eta aspertzen ere ez. Dena dela, niri ere beldur apur bat ematen dit zahartzaroan bakarrik egoteak. Oraindik ez dut hori bizi izan, eta amona ere beti egoten da norbaitekin; badakit bakarrik egoten badakiela, baina, askotan, guk beragatik egiten diogu konpainia.

ERRASTI: Nik uste dut garrantzitsua dela independentea izatea.

BALLESTEROS: Niri beldurra ematen dit pentsatzeak ea 80 urterekin bakarrik egon beharko dudan... Espero dut ezetz.

ERRASTI: Zahar etxeak beteta daude, baina horren kontra nago ni; lehen, baserri berean bizi ziren amona, aitona, eta hiru edo lau belaunaldi, zoriontsu ziren, eta ezbehar bat zen norbait beste nonbaitera eramatea. Orain, aldiz, guztia aldatu da, eta izkin egiten zaie.

BALLESTEROS: Gaur egun, indibidualistak gara. Ni familia handi batetik nator, gauza asko familian egiten ditugu, eta hori asko eskertzen dut. Baina egia da 2025eko gizartean gero eta indibidualistagoak garela, eta geure buruarengan bakarrik pentsatzen dugula.

ERRASTI: Ikusten dut nola aitona edo amona zahar etxera eramaten dituzten, eta senideak asteburuan edo hilean behin bakarrik bisitatzen dituzten. Bihotza apurtzen dit zahar etxeetan ikusten dudan tristura horrek.

Alboratu egiten dituzte?

BALLESTEROS: Elkarren zaintza galdu egin da.

ERRASTI: Eta haiengandik ikasteko aukera ere bai. Niretzat, beti izan dira bizitzaren eta jakinduriaren maisuak. Oso garrantzitsuak dira gure memoriarako eta balioetarako.

BALLESTEROS: Bai, baina ez da soilik gazteen eta nagusien arteko kontua. Oro har, guztiok elkar zaintzeko gaitasuna galdu da.

Sexuaz, ordea, gehiago hitz egiten da gaur egun. Nola aldatu dira sexualitatearen ikuspegiak, eta zer eragin daukate aldaketa horiek pertsonen arteko loturetan?

ERRASTI: Ameriketara joan nintzenean, benetako kultura talka izan zen niretzat. Han bizitza askoz libreagoa zen. Lehenengo aldiz errekan bainatzen ikusi nituen denak biluzik, eta asko harritu ninduen. Erreka beltza zen, eta denak biluzik. Pentsatu nuen: «Hau bai bizitza sanoa!». Esaten zuten: «Zulo bat dagoen lekuan, dena da librea». Hasieran trauma moduan bizi izan nuen, baina gero ulertu nuen beste kultura bat zela, beste balio batzuekin.

Sexua tabu izango zen hemen...

ERRASTI: Bai, tabu handia zen, baina han askoz irekiagoa zen dena; horregatik harritu ninduen hainbeste hasieran.

BALLESTEROS: Nire belaunaldian sexua ez da tabu bat, eta positiboa da hori. Baina egia da beste muturreko ikuspegi batera ere joan garela: pornografiaren eragina handiegia bihurtu da, eta kalte handia egiten ari da. 10 urteko umeek ikusten dute, eta askok normaltzat jotzen dute hori. Baina pornografia horretan gizona askotan emakumearen gainetik agertzen da, zapaltzaile gisa, eta eredu kaltegarriak sortzen ditu horrek. Aurrerapausoa da sexua tabu ez izatea, baina kezkagarria da nola normalizatzen ari den normala ez den jokabide hori.

Beraz, tabua izan ordez, distortsio bilakatu da sexua?

ERRASTI: Bai, eta muturreko jarrerak beti dira kaltegarriak. Ume batek ez dauka heldutasunik sare sozialetan pornografia ikusteko, eta horrek ondorio psikologiko larriak eragin ditzake. Izugarria da 6-8 urteko haurrak eduki horien ikusle bihurtzea, eta trauma eragiten die.

BALLESTEROS: Horregatik da garrantzitsua gaia eskolan lantzea. Zorionez, gero eta gehiago lantzen da. Nik neuk eskolan jorratu nuen gaia, eta herrian hitzaldi bat antolatzea erabaki zuen ikastetxeak, gaia argi azalduz eta gaiari ikusgaitasuna emanez. Ekimen horrek asko lagundu zuen.

ERRASTI: Hezkuntza eta formakuntza funtsezkoak dira. Gaur irratian entzun dut Araban sexu transmisiozko gaitzak nabarmen ari direla zabaltzen: hiesa, gonorrea... Iaztik gorakada handia izan da. Ez dago behar adina informazio eta prestakuntza, eta 14 urteko nerabe batek bizitza osoa zapuztu dezake...

«Nire senide batzuk hil direnean, nire lehen erreakzioa haserrea izan da: medikuekin, egoerarekin, zerbaitekin edo norbaitekin... Eta hori da arazoa, ez dugula ulertzen zer gertatzen den»

JUNE BALLESTEROSEtorkizunaren ahotsa

Eta, konturatu orduko, zahartzaroa iristen da... Zahartzen ikasten al da?

BALLESTEROS: Inoiz ez da ikasten.

ERRASTI: Bai, heldutasunean normaltasunez bizitzen ikasten duzu; gorabeherak eta muga berriak agertzen dira. Nik mentalitate ona daukat, eta prestatzen ari naiz zahartzaroa ondo bizitzeko, nahiz eta minbizia eta bestelako oztopoak agertu. Gauzak pasatzen dira, baina lasai hartzen eta onartzen ditut.

Eta gazteok, horretan pentsatzen al duzue?

BALLESTEROS: Biharkoan pentsatzen dut asko, eta oraina bizitzen ikasten ari naiz. Ez dut inoiz gehiegi pentsatu, eta ez dut gehiegi pentsatu nahi. Etorriko da... noizbait.

ERRASTI: Pentsatu gabe etortzen da hori, bat-batean.

BALLESTEROS: Etapa batetik bestera pasatzen gara, eta bat-batean ohartzen zara zahartzen ari zarela.

ERRASTI: Asko ez dira prestatzen; uste dute kirurgiak eta halakoak eginda zahartzarotik ihes egingo dutela, baina hori ez da horrela.

Zahartzaroaren ostean dator heriotza. Ez dago normalizatua horretaz hitz egitea, nahiz eta ziurrak diren gauza bakarrenetakoa den.

ERRASTI: Geroz eta gutxiago hitz egiten da heriotzaz.

BALLESTEROS: Niri ez zait gustatzen horretaz hitz egitea.

ERRASTI: Niri bai. Gaizki pasatzen dut, eta kolpea da askotan, baina bizitzaren legea da. Nik bakarrik nahi dut gogorra ez izatea, eta sufrimendua saihestea. Bestela, ez dakit zer etorriko den gero.

BALLESTEROS: Ni neu ez nau beldurtzen nire heriotzak; gehiago beldurtzen nau nire ingurukoen galera horrek. Kuadrillako batekin hitz egin nuen, eta esan zidan bere aitona hil zenean pozik zegoela, sufritzeari utzi ziolako. Nik, aldiz, oso gaizki pasatu nuen, pentsatzen nuelako ez nuela berriz ikusiko. Horregatik ez zait gustatzen heriotzaz hitz egitea, pertsona bat ez dudala gehiago ikusiko onartzea delako.

ERRASTI: Galdu egin behar dela onartu behar da. Nik ez dut beldurrik, baina prestatu egin behar dugu. Komunitate batzuetan, heriotza jai bat bezala bizitzen da: Perura joan nintzenean, bertako jabeak familia bati doluminak ematera eraman ninduen. Hildako gazte bat ikusi nuen, aulkian eserita, eta bere inguruko guztiak edanda zeuden. Haientzat ospakizun bat da heriotza. Niretzat mingarria izan zen hori ikustea, baina ikuspegia aldatu zidan.

BALLESTEROS: Baina kolpea berdina da, hala ere.

ERRASTI: Berdin-berdina da, mina hor dago.

Aurrera egin behar...

ERRASTI: Denbora gutxian kolpe asko hartu ditut. Oso mingarria da nagusiena izanda gazteak hiltzen ikustea, baina prestatu egiten zara; bizitzak erakusten digu pausoz pauso nola aurrera egin.

Pertsona espirituala izan zara beti, Errasti, eta fede kristaua duzu akuilu. Ballesteros, zein da zure akuilua?

ERRASTI: Sinestuna izatea eta espirituala izatea ez dira gauza bera. Garrantzitsuena da barrutik espirituala izatea.

BALLESTEROS: Nik beti izan dut galdera bat buruan: erlijioak dio hiltzen garenean leku hobe batera goazela, baina zergatik Aramaion ez dugu hori ospatzen, ez gara pozten norbait hiltzen denean? Adibidez, nire amona oso sinestuna da, baina norbait hiltzen denean oso triste jartzen da beti. Ez dut ulertzen... Heriotza zergatik ez da ospatzeko motibo?

ERRASTI: Beharbada, barrutik ospatzen duzu, batez ere norbait sufritzen ikusi baduzu, baina zure laguna badoa. Imajinatu Londresera ikastera zoazela: zu pozik joango zara, baina ni triste geratuko naiz, eta, hala ere, pozik ere egon behar dut, badakidalako zure onerako dela. Antzeko zerbait gertatzen da heriotzarekin.

BALLESTEROS: Mina gugatik sentitzen dugu, ez besteengatik.

Beharbada, zerbaitetan sinisten dute, baina Euskal Herriko gazte askok ez dute sinisten erlijio tradizionaletan...

ERRASTI: Espiritualtasunak ez dauka lotuta egon beharrik erlijio jakin batekin. Guk, gizakiok, gorputza, arima eta espiritua dauzkagu: gorputza ikusgarria da; arima, berriz, gure borondatea eta pentsamenduak dira; eta espiritua... hori zerbait gehiago da, ez dakit hitzez ondo azaltzen, baina humanizatzen gaituena da. Bakoitzaren espiritua bere barnekoa da, ez da kanpotik datorren zerbait.

BALLESTEROS: Nire belaunaldian galderak egiten ditugu. Nik ere galdetu izan diot neure buruari: «Zerbait gehiago egongo da?» edo «Bizi berri bat izango dut?». Ez dut sinisten, nahiz eta gustatuko litzaidakeen sinistea.

ERRASTI: Ez duzulako ikusten, ez duzulako ukitzen...

BALLESTEROS: Hori da. Heriotzaren aurrean, adibidez, ez dakigu nola erantzun. Nire senide batzuk hil direnean, nire lehen erreakzioa haserrea izan da: medikuekin, egoerarekin, zerbaitekin edo norbaitekin... Eta hori da arazoa, ez dugula ulertzen zer gertatzen den. Nire doluaren forma haserrea izan da beti. Erlijioa ez dago presente nire inguruan. Ez dugu horretaz hitz egiten.

ERRASTI: Baina horrek ez du esan nahi ez dagoenik espiritualtasunik. Bakoitzak bere zentzua aurkitzen du. Ez dakigu zer izango garen, baina nik badakit zerbait transzendentala dagoela. Espiritua deitzen diot horri.

Heriotzaz eta erlijioaz hizketan amaitu duzue, eta ez da ohikoa 58 urteren aldea duten bi pertsona halako elkarrizketan aritzea. Uste duzue belaunaldi desberdinen arteko elkarrizketa gehiago bultzatu beharko liratekeela?

ERRASTI: Baietz uste dut.

BALLESTEROS: Elkar elikatzea da.

ERRASTI: Beldur asko uxatuko lirateke hitz eginda.

BALLESTEROS: Zuek zer bizi izan duzuen jakitea garrantzitsua da, guk berriz ez errepikatzeko. Elkar zaintzea da gakoa.

ERRASTI: Eredu izan behar da norbera: ama, amona... Garrantzitsua da horiek nola zaindu dituzun, horretatik ikasten baitute seme-alabek. Balioak eredutik erakutsi behar dira, ez hitzez bakarrik.

Errasti, elkarrizketan hain gai filosofiko eta sozial sakonak landu ondoren, zer aholku emango zenieke gazteei zoriontsu izaten ikasteko?

ERRASTI: Norberaren zoriontasunetik egingo dituzu ingurukoak ere zoriontsu.

Eta zuk, Ballesteros, elkarrizketa honen ostean, gehiago hitz egingo duzu zure aitona-amonekin?

BALLESTEROS: Nire aitona hil zenean konturatu nintzen gustura pasatuko nukeela denbora gehiago berarekin, gauza gehiago esan nahiko nizkiokeela. Orain, amonarekin eta beste bi aitona-amonekin ahalegin berezia egiten ari naiz. Hiltzen direnean ez dut berriz sentitu nahi esan gabe edo besarkatu gabe geratu naizen sentsazio hori. Une hartan autokritika egin nuen: badut nire bizitza, nire errutinak eta ardurak ditut, baina, ahal dudan heinean, denbora aterako dut haiekin egoteko. Amonarekin egoteko, eta haren bizipenak entzuteko, edo Bergarara [Gipuzkoa] bi autobus hartu behar baditut, hartuko ditut. Ez ditut berriz damuak pilatzen utzi nahi, ezta esateko geratu zaizkidan hitzen zama eramaten jarraitu ere.

ERRASTI: Hori da benetako eredua izatea.