«Begira, kamera horrekin filmatu zen Kalabaza tripontzia». Edu Elosegiren (Hernani, Gipuzkoa, 1957) tailerra euskal animazioaren gordeleku berezia da, harribitxiz betea. Han ditu urte hauetan guztietan erositako animazioari buruzko liburuetako batzuk. Animazioaren inguruan garai batean argitaratu zuten aldizkaria. Han du truko mahai zaharra ere —animazioa lantzeko mahai berezia—, euskal animazioan jardun duten sortzaile askok erabili dutena. Erretiroa hartuta dago Elosegi, baina lehen bezain eskuzabal jokatzen du. Laguntza eskatzen dionari laguntza emanez. «Film laburretan ez dut dirurik eskatu izan. Baina, gero, lagundu diedan horiek aberasten badira, akordatu daitezela nirekin».
Zer-nolako inguruan hazi zinen?
Hernaniko Kale Nagusian jaio nintzen. Aita enpresa baten ordezkaria zen, eta ama, ile apaintzailea. Aukera izan zuten hemen, Tellerigain inguruan, etxe bat erosteko familiarentzat, eta hona etorri ginen bizitzera. Amaren parteko aitona eta amona gurekin batera etorri ziren. Sei anai-arreba gara. Eta inguru oso egoki batean hazi nintzen. Aitona eta amona euskaldunak ziren. Baina gurasoek ez zuten euskaraz egiten —badakigu zein zen egoera 36ko gerraren ostean—, eta nik ikasketa guztiak gaztelaniaz egin nituen. Gurasoekin asko joaten ginen mendira, eta etxean ere zelaia gertu zegoen.
Giroa bazen zuen etxean, ezta?
Bai; izan ere, bazkari asko antolatzen ziren Tellerigain aldeko etxe honetan. Gurasoen lagun asko etortzen ziren. Langile ikastolaren sorreran parte hartu zuten gurasoek, eta ikastolako bilera asko ere hemen egiten ziren. Aitak kanpoan egindako lagunak ere sarri etortzen ziren. Etxe irekia izan zen hau beti. Eta gurasoak oso eskuzabalak izan ziren nirekin.
Dantzan noiz hasi zinen?
Ekintza dantza taldean 14 urte nituela hasi nintzen. Hori oso aberasgarria izan zen niretzat. Euskal Herriaren kontzeptua hor berreskuratu nuen. Taldeka antolatzen ginen dantzak prestatzeko eta ekitaldiak antolatzeko. Hernaniko kultur ekitaldiak antolatzen genituen. Orduan gutxi ibiltzen nintzen etxean.
Gaztetxoa zinenean, trebea al zinen marrazten?
Bai, nire bizitzan soilik bi matrikula atera ditut: bat marrazketan, eta bestea eskulanetan. Juan Miguel osabak lamina batzuk ekartzen zizkidan, eta marrazkiak egiteko ariketak jarri. Gustukoa nuen, moldatzen nintzen.
Animazio ikasketei nola ekin zenien? Nork bideratu zintuen horretara?
Ekintza dantza taldean ginela, Xatur Idarreta margolaria ezagutu nuen. Hernaniko kultur ekitaldi askoren kartelak egiten zituen hark, eta tailer bat zuen. Askotan joaten nintzen hara, serigrafia lanak egitera. Bestalde, dantza taldekoek, dantza emanaldiez gain, dantzari asteak antolatu genituen, eta Zigor antzerkia prestatu. Halakoak prestatzen ari ginela, Beñi Agirre ezagutu nuen: zinema munduan murgiltzen ari zen. Agirrek dantza taldeari proposatu zion Super 8 kamera bat erostea, dantza ikuskizunak eta beste kultur ekitaldi batzuk grabatzeko. Orduan hasi nintzen zaletzen, eta lehen film laburrak egin nituen, Beñi Agirreren laguntzarekin; aurrenekoa Idarretaren tailerrean filmatu nuen, eta bigarrena, gurasoen etxean. Bestalde, ikastaro bat egin nuen Madrilen: astean ordubetekoa zen, eta joan-etorrian ibiltzen nintzen astero, baina oso garesti ateratzen zitzaidan hura. Ez nuen asko ikasi ikastaro hartan, baina Annecyko [Frantzia] nazioarteko jaialdiari buruzko informazioa eskuratu nuen, eta truko mahai bat nola eraiki azaltzen zuen liburu bat. Truko mahai txiki bat eraiki nuen nire bigarren film laburra filmatzeko. Nire lehen bi film laburrak Zestoako Topaketetan aurkeztu nituen [Gipuzkoa].
Askotan joan al zara Annecyra?
Bai, garai batean batez ere. 1981ean joan nintzen aurreneko aldiz. Jaialdi xumeagoa zen orduan. Animaziorako erabili behar den materiala eramaten zuten hara, eta han ezagutu nituen hornitzaileak, Paristik eta Bartzelonatik bidaltzen zizkidaten marrazki bizidunen filmetarako erabiltzen ziren material profesionalak... Gauza asko ikusi eta ikasi nituen. Maxus bikotekidea eta biok Emilio de la Rosarekin elkartzen ginen hara joateko —koprodukzio asko egin genituen harekin—.
Zergatik utzi zenion joateari?
Masifikatu egin zelako. Handituz joan zen, eta egoera batzuk ez genituen ulertzen. Azkeneko urteetan ikusten genuen ez zigula ekarpen handirik egiten. Baina bada hor istorio bat...
Kontatu, kontatu.
Prentsa gisa joaten nintzen, ondoren artikulu batzuk idazteko Emiliorekin batera. Steven Spielbergek ekoitzitako Monster House filma [2006] estreinatu behar zuten, eta aretoko sarreran jende piloa ikusi genuen pilatuta. Ikusle bakoitzak banan-banan pasatu behar zuen, argazki kamerak eta sakelakoak poltsa batean sartu, metal detektagailu batetik pasatu... eta motxila edo poltsa begiratzen zieten. Guk esan genuen ez geundela prest segurtasun kontrol bat pasatzeko film bat ikusteko. Filma pirateatzeko beldurra omen zuten. Jaialdiko zuzendariak esan zigun hura salbuespena zela, baina gu ez geunden horretarako prest. Poliziari egoeraren berri eman genion, eta harrituta gelditu ziren. Jaialdikoekin hitz egin zuten poliziek, eta esan ziguten halakoak egin zitezkeela segurtasun egoera berezietan. Bihramunean, berriz, Cars filma eman zuten. Sarrerako jarrera ez zen bezperako bera izan, baina korridoreetan segurtasuneko langileak zeuden, eta pantailaren beheko oholtzan bazeuden batzuk katalejoekin, ikusteko ea norbait pelikula grabatzen ari zen. Hurrengo urtean ez ginen joan Annecyra. [De la Rosak eta Elosegik artikulu bat idatzi zuten, Annecy, un festival bajo sospecha (Annecy, jaialdi bat susmopean) izenburukoa]. Handik urte batzuetara itzuli nintzen, aukeratutako film labur batean parte hartu nuelako, baina tira…
Juanba Berasategi nola ezagutu zenuen?
Imanol Urbieta ezagutu nuen Juanbaren aurretik: ikastoletarako material pedagogiko batzuk egin nahi zituen, eta eskatu zidan horretan laguntzeko. Xirula-Mirula eta Xixupika abestietan oinarrituta, bideo batzuk filmatu genituen; hasieran, Bilbon muntatzen genituen, baina garestia zen, eta gero Iñaki Aizpururen estudioan editatzeari ekin nion. Egun batean, Toti Martinez de Lezea etorri zen ETBrentzat saio batzuk egiteko asmoz, eta horietarako marrazki bizidunak egiteko eskatu zidaten; haurrentzako saioak Borobil zuen izena. Bestalde, Beñi Agirrek proposatu zidan hirugarren Korrikarako animaziozko iragarki bat egitea. Denbora gutxi geneukan, eta, bakarrik ezingo nuenez egin, Juanba Berasategiri deitu zion. Irunen [Gipuzkoa] Jaizkibel kultur zerbitzua izeneko estudio bat zegoen—Berasategiren zuzendaritzapean, Koldo Izagirre idazleak eta Luis Goia ekoizleak osatzen zuten taldea—. Orduan hasi ginen elkarlanean. Baina nire bidetik jarraitu nuen bolada batean.
Flannery eta bere astakiloak egin zenuten gero, 1987an, ETBrentzat. Nola joan zen egitasmo hura?
Bernardo Atxagaren liburu batean oinarrituta zegoen. Garai hartan Jaizkibel kultur zerbitzuak Grosen [Donostia] zuen estudioa. Ni langile autonomoa nintzen, eta Berasategiren deia jaso nuen. Truko mahai handi bat zuten han. Ordurako, prestatuagoa nengoen arlo teknikoan, eta saio hartan filmaketa lanean aritu nintzen Jaizkibelekoekin. Saio hura bukatu ostean, Jaizkibel desegin egin zen, eta Berasategik Eskuz estudioa sortu zuen. Aukera izan nuen haiek zuten truko mahaia erosteko.
Proiektu gehiagotan egin zenuen lan gero Berasategirekin.
Bai, Balearenak film luzea (1991) izan zen horietako bat; ekoizpenean ere parte hartu nuen. Animatzeko, margotzeko eta filmatzeko tresneria leku berean genuen, eta nire truko mahai txikia ere eraman nuen hara. Ordurako harreman estuagoa genuen. Teknikarien harrobi bat sortzea ere bazerabilen buruan Berasategik, eta ikastaro batzuk antolatu genituen. Jon Etxebestek eman zituen ikastaro batzuk, eta nik beste batzuk.
Nola iritsi zen Fernando Amezketarra marrazki bizidunetako saioaren egitasmoa?
Juanbak aurretik egina zuen film labur bat eta egokia iruditu zitzaigun sail bat egitea. Oso ezagunak ziren haren istorioak. Gidoiak Koldo Izagirrek idatzi zituen, eta ni izan nintzen aurreneko hamahiru atalen zuzendaria. Produktu merkea behar zuen, baina ikusten genuen azetatoarekin saila garesti aterako zela. Ordenagailuak begiratzen hasi ginen orduan. Madrilera joan nintzen, eta, asko begiratu ostean, enpresa batek saltzen zuen programa batekin egin nuen topo: After Effects 2.5 bertsioa zen konposatzeko softwarea. Fernando Amezketarra egiteko, hiru txanda egiten genituen Photoshop aplikazioan marrazkiak eskaneatzen eta koloreztatzen: goizez, arratsaldez eta gauez. Beste modu batean antolatzera behartu gintuen horrek guztiak. Aldaketa teknologiko guztiez arduratu nintzen: esperimentazioa zen dena.
Lazkao Txiki eta Txirrita egin zenituzten handik gutxira.
Bai, Fernando Amezketarra arrakastatsua izan zenez, erabaki genuen saio gehiago egitea. Eta jarraian Lazkao Txiki eta Txirrita egiteari ekin genion. Garai hartan Ahmed, Alhambrako printzea film luzea ere egin genuen, eta Fernando Amezketarra-ren hamalaugarren ataletik aurrera Berasategi izan zen zuzendaria. Gero, Joxean Muñozen Karramarro uhartea film luzean egin nuen lan.
Lan horrek Goya sari bat irabazi zuen.
Aurretik Bego Vicariorekin egindako Pregunta por mí film laburrak [1996] ere irabazi zuen Goya saria. Oso gertu ikusi dut Goya, bai, baina ez dut sekula ukitu..
Azkeneko hamarkadetan, lan asko egin duzu Bego Vicario, Izibene Oñederra eta Isabel Herguera sortzaileekin ere. Zer ekarpen egin dutela iruditzen zaizu?
Niri, ekarpen handia. Animazioa ikusteko beste modu bat eman didate. Bestalde, alderdi estetikoak eta hausnarketarako gaiak proposatzen dizkio gizarteari. Film laburrek nortasun propioa dute. Bego Vicario ezagutzen nuen, eta haren deia jaso nuen halako batean. Esan zidan bazuela film labur bat filmatzeko prest, eta estudioa erabiltzeko baimena eskatu zidan. Dena prest utzi nion, eta nire truko mahaian filmatu zuen Pregunta por mí. Musu truk aritzen nintzen halakoetan. Nire jarrera hori izan da film laburretan. Badaude esaten dutenak film laburretan industria bat dagoela, baina ez dut uste hala denik, ez baitago merkaturik. Film laburrek ekarpen bat egiten diote gizarteari, kultur arloan, eta lan asko eskatzen dute. Dena den, nire leloa hau izan da beti: «Etorri! Egingo dugu zerbait». Izibene Oñederra ere Vicario bezala ezagutu nuen...
Segi kontatzen.
Vicariok esan zidan ikasle bat zuela [Oñederra], kristoren marrazki piloa eginak zituela, eta iruditzen zitzaiola zerbait interesgarria egin zitekeela haren lanarekin. Oñederra etorri zen, eta esan nion hasteko eskaneatzen. Gero muntaketa egin genuen. Xabier Erkizia ere tartean ibili zen, musika sortzen. Horrela osatu genuen Izibeneren lehen film laburra. Vicario Arte Ederretako irakaslea da, eta taldeak osatzen zituen hainbat ikaslerekin eta ikasle ohirekin film laburrak egiteko. Egin ditugu film labur batzuk Maialen Lujanbioren, Andoni Egañaren bertsoetan oinarrituta… Unibertsitatean elkartu, eta hiru edo lau egunez segidan aritu, proiektuari forma eman arte. Auzolanean egin ditugu film labur asko: oso aberatsa izan da niretzat; jende asko ezagutu dut, eta, bakoitzaren lanak aztertuz gero, ahal genuen etekin handiena ateratzen saiatzen ginen. Patxi Azpillagak, adibidez, lan bikaina egiten zuen sosak lortzen. Beste ikuspuntu bat eman didate lan horiek: arlo esperimentala. Bestalde, ikasi behar izan dut zuzendarien eta animatzailearen buruan sartzen. Zer nahi duten ulertu behar izan dut.
Duela bi urte, Isabel Herguerak Sultanaren ametsa aurkeztu zuen Donostiako Zinemaldian. Lan horretan ere parte hartu zenuen.
Bai, Herguera AEBetatik itzuli zenean, esan zioten: 'Hitz egin Elosegirekin'. Eta hainbat film laburretan lagundu nion. Irudiak ordenagailutik 35 milimetrotara pasatzeko makina neukan, eta bere garaian prozesu garestiak ziren horiek. Herguerak ikusi zuen ordenagailuak zer aukera ematen zituen. Sultanaren ametsa filmarekin hasi zenean, aztertu genuen hain estilo pertsonaleko marrazkiak nola helarazi talde zabal bati: film labur bat eta film luze bat egitearen artean, desberdintasunak daude antolakuntzan, baita arlo ekonomikoan ere. Hergueraren diseinuek oso estetika pertsonala dute, eta estetika horri eustea, kolorea eta konposizioa film luze osoan kudeatzea... erronka berria izan da niretzat.
Erretiroa hartu duzu. Gustura?
Bai. Erretiroa kobratzen ari naiz. Dena den, gure ibilbidea egin ahal izan dugu ahuluneetan aldamenean izan dugulako lagundu gaituen norbait. Askotan, bikotekidea izaten da, eta nirean ere bai. Halaxe izan da gure errealitatea.
Herri mugimenduetan lan asko egin duzu azkeneko urteetan, itzalean.
Ekintza dantza taldean ezagutu nituen herri dinamikak eta herri antolakuntza. Halako batean, ikusi nuen Gure Esku Dago-ren mugimendua zegoela, eta iruditu zitzaidan oso egokia zela hori bultzatzea. Ni bazkide xume bat naiz.
Baina ordu asko sartu dituzu Gure Esku-n.
Bai, baditut kezka batzuk, eta saiatzen naiz horietan parte hartzen. Esaten digute demokrazia osoan bizi garela, baina nik uste dut euskaldunok ez dugula hori bizi. Murrizketak daude kultur arloan, hizkuntza arloan... eta mundua egiten ari den bira... Herria mobilizatzea beharrezkoa da. Aldarrikatzen ez dena ez da inoiz lortuko. Interes alderdikoi asko ikusten ditut, eta herritarroi mugak jartzen dizkigute etorkizunari begira garrantzitsuak diren proiektuetan parte hartzeko eta erabakitzeko. Tresnak behar ditugu herritarren iritziak erakundeetara bideratzeko. Erabakitzeko ere bai. Haustura ikusten dut instituzioen eta herritarren artean. Herritarrok ahaldundu egin behar dugu, borrokatu eta aldarrikatu.
Adimen artifizialak sortutako animaziozko filmak ikusiko al dira luze gabe zinema aretoetan?
Ez dakit noiz, baina gertatuko da. Youtuben badaude, adibidez, 1950's Super Panavision 70 bideo batzuk adimen artifizialak eginak. Auskalo zer ikusiko dugun. Akaso gure pentsamenduak marrazki bilakatuko dira pantaila batean. Baina gizakia beharrezkoa izango da. Eskuren bat beharko da.
Sortzaileei laguntzen jarraituko duzu erretiratuta egonda ere?
Bai, lauzpabost film laburretan parte hartu dut erretiroa hartu ostean. Orain, Maria Manerori laguntzen ari naiz, bere film labur batean.
