«Niri ez dit kalterik egiten 'terrorista' deitzeak»

Larraun ibarrean galdurik dagoen herria da Astitz (Nafarroa). Han bizi da Patxi Bisquert (Zizurkil, Gipuzkoa, 1952), behe lainoa, zirimiria eta lasaitasuna lagun. Galizian hamahiru urtez bizi ondoren, bikotekidearekin eta alaba txikiarekin itzuli da Euskal Herrira. Atzera so jarri da, zineman egindako ibilbidea, militantzia eta kartzela gogoan. Baina gaurkotasun politikoaz ere mintzatu da, ahoan bilorik gabe.

Patxi Bisquert edo Manterola?

Ni izatez Manterola naiz. Nire amaren senarraren abizena 14 urterekin-edo jaso nuen. Gero, Bisquertekin ibili nintzen 2002ra bitarte, urte horretan jaiotzekoa zelako nire alabarik zaharrena: Candela. Seme-alabentzat Manterola berreskuratu nahi nuen, eta orduan aldatu nuen. Manterola naiz, noski, eta Manterola izan naiz beti. Bisquert ere nire abizena da, eta batez ere izen artistiko bezala erabiltzen dut.

Ez Manterola ez Bisquert, askorentzat oraindik ere Tasio zara?

Batez ere helduentzat. Lekunberriko [Nafarroa] jaiak pasatu berri ditugu; Gipuzkoatik asko etortzen dira, eta denak: «Begira, Tasio, Tasio». 32 urte pasatu arren, oraindik ere Tasio naiz jende askorentzat.

Izaera anitz izatearekin arazorik baduzu?

Ondo daramat. Tasio deitzen banaute, nolabait, hori atsegin dutelako da; gogoratzen dira pelikulaz, eta hori ona da.

Tasio filma egin izan ez bazenu, aktore jarraituko zenuke?

Ez dakit, ez dut garbi. Segoviako ihesa egin nuenean, ez nuen pentsatzen beste pelikularik egingo nuenik. Baina handik bi urtera deitu zidatenean Albaniako konkista egiteko, bukatu baino pixka bat lehentxeago Akelarre egiteko, eta jarraian etorri ziren guztiak. Dena ustekabean etorri zen. Noski, Tasio ondoren askoz ere gehiago deitzen zidaten. Orduan, ustekabean kate horretan sartu nintzen, gaur arte. Baina gaur arte horren tartean izan dira hutsuneak. 1996an edo, fabrikara bueltatu nintzen. Gero eraikuntzan ere ibili nintzen. Tartekatu dut beste lanekin, zinemak ez baitu behar bezala ematen. Batzuk bizi daitezke zinematik, baina, zoritxarrez, mundu honetan gauden aktoreetatik portzentaje oso txikia.

Aktore askok zergatik ez dute bizitzeko adina?

Zinemaren industriak beti aurpegi berriak nahi ditu, edo behar ditu. Egiten diren pelikula motek izan dezakete zerikusirik; helduek paper motzagoak izaten dituzte normalki, ez protagonistak. Nik ia urtero paperen bat egiten dut, baina paper ez hain garrantzitsuak. Aktoreak modan jartzen direnean urte onak izaten dituzte, baina gero hutsuneak izaten dira, eta berriz errekuperatzea zaila izaten da. Bestalde, orain aktore pila bat ateratzen dira eskoletatik, asko langabezian bukatzeko edo zerbitzari lanetan, baina pila bat.

Zer esan nahi du aktore batentzat beste lan batzuk egin behar izateak?

Langile izan gara beti, eta ohituta gaude. Datorren urtean tokatzen zait erretiroa hartzea, eta pelikularen bat ateratzen bada, egingo dut, noski. Ia-ia jaio nintzen egunetik baserrian hasi nintzen lanean, eta hil arte lanean. Hori da gure bizitza, pobreen bizitza.

Baduzu film kutunik? Gehiago bete zaituena?

Adibidez, Las tierras altas oso atsegina dut, eta 100 metro ere bai, oso polita da. Tasio, noski. Eta badira beste batzuk. Orain badut bat ikusi gabe: Manane Rodriguezek zuzendutako Migas de pan. Abenduan estreinatuko da, eta badakit Oscarretara doala Uruguairen ordezkari. Pentsatzen dut pelikula hori gustatuko zaidala, gaia oso gaitza delako: Uruguaiko diktadura garaiko torturak eta gertaera horiek jorratzen ditu; oso gogorra da, baina uste dut sentsibilitate handiarekin egina dagoela.

100 metro maite duzu literatura maite duzulako?

Kuriosoa izan zen. Bere garaian100 metro ez nuen ondo ulertu, baina pelikula egin ondoren, ondo ulertu nuen nobela, oso ondo. Alfonso Uriak ondo ulertu zuen nobela, eta ondo eraman zuen zinemara. Normalean liburuarekin geratzen naiz filmarekin baino gehiago, baina, kasu horretan, pelikulak argitu zidan liburua.

Zinema eta letrak, zu bietan aritu zara. Rosa nobela argitaratu zenuen. Jarraituko duzu idazten?

Bai, Rosa aitzakia bat izan zelako kontatu nahi nuen istorioa bideratzeko. Nire gaia sexua eta politika dira. Sexua pila bat gustatzen zait; egitea, noski, baina literaturan ere bai. Literatura erotikoa, pornografikoa... dena gustura irakurtzen dut. Nik kontatu nahi dudan istorioa hau da: lau belaunaldi, ehun urte. Marokoko gerratik hasi, eta 2020 bitartean, familia bati jarraituz. Azken mende honetako historia kontatu nahi dut, baina sexu askorekin. Intzestu istorio batetik abiatzen naiz.

Letragile ez ezik, letrak saltzen ere aritu zinen...

Bai, urte pare bat eman nituen.

Baina, metroka. Nola saltzen dira liburuak metroka?

Fabrika batera joan nintzen, eta nagusiak zioen apalategian sartzen ziren liburuak nahi zituela. Horrela erosten ziren liburuak. Diru asko irabazten zen. Enpresariak, EAJko jendeak eta, 1975etik aurrera, nahi zituzten Auñamendi, Joxe Antonio Agirre, Euskal Herriko historia... Obra horiek ez zituzten etxean, debekaturik zeudelako frankismoan. Polita geratzen zen apalategian eta. Baina ez zituzten irakurri behar, eta, azkenean, nazkatu egiten zara.

Ehun metro filmaz ari ginen, eta, horretan ez ezik, beste hainbatetan ETAko kidearen larruan jarri zinen. Ez bakarrik fikzioan. Zerk bultzatu zintuen erakunde horretan borrokatzera?

Oso gazte hasi nintzen militatzen. 14 urterekin fabrika batean lanean hasi nintzen Eibarren [Gipuzkoa], eta, berehala, 15 urterekin hasi nintzen Juventudes Obreras Catolicasen militatzen, eta hortik EGIra. Berehala apurtu genuen. Garai hartan ETA zegoen, eta borroka armatuaren beharra ikusten genuen diktaduraren aurka jotzeko. EGI motz geratzen zen, eta EGI-Batasuna egin genuen. Ekintzak egin genituen; batzuk EGI-Batasuna bezala hartu genituen geure gain, eta beste batzuk, ETA bezala. 1972an fusionatu ginen ETArekin.

Horrelako borroka bat, diktadura garaian, ez da erabaki erraza.

Egin beharra zegoen. Gogoratzen naiz trenean joaten ginela mendira, eta etxera bueltatzean euskaraz kantatzen genuen, eta beti zegoen guardia zibilen bat edo salatariren bat. Guk horren aurka zer edo zer egitea erabaki genuen. Gauza natural bezala sentitzen nuen. Eibarren hasi nintzen kontzientzia hartzen. Dinamika horretan sartzen zara, eta ez duzu ikusten arriskua. Maiz gertatzen zen hau atxilotu dute, hori akabatu dute... Bazenekien normalena izango zela kartzelan edo kanposantuan bukatzea. Hori onartuta zeneukan. Baina ez beldurrarekin, baizik eta, egin beharreko gauza bat zen.

Nolakoa zen ezagutu zenuen langile mugimendu hura?

Eibarren askoz ere finkatuagoa zegoen. 1970ean Gasteizera joan nintzenean, hasiberria zen industrializatzen. Langile mugimendua indartzen joan zen, batez ere Eibar eta Urola ingurutik joan ziren fabrikekin. Urte gutxitan indar handia hartu zuen; begira 1976an gertatu zena.

Han egon zinen gainera. Martxoaren 3ak zer ondorio izan ditu langile mugimenduan?

Uste dut bultzada handia eman ziola Gasteizko mugimenduari. Errepresioak hainbat ondorio dakartza: batzuk beldurtuta etxera joaten dira, baina beste askorentzat pizgarri bat bezala da. Gaur egungo Gasteiz ezagutzeko ezinbesteko gertakaria da.

Nola ikusten duzu gaur egungo langile mugimendua?

Euskal Herrian nahiko ondo, baina [Espainiako] estatuan oso eskas. Frankismoaren garaian sindikatu bertikal bat genuen, eta gaur egun bi sindikatu bertikal ditugu: UGT eta CCOO. Paper berbera jokatzen dute. Beti ari dira, nolabait, posibilismoaren izenean, langile mugimendua gelditzen. Hemen, oraindik, pentsatzen dut badela erantzun bat, eta mugimendua. Agian gaur askoz ere gehiago nabaritzen da klase borroka, erdiko klasea proletarizatu baita hein handi batean, eta goiko klasea handitu da krisi gogorrenaren urteetan.

Langile mugimendutik ETAra joan zinen, aurrerantzean armak erabiliko ez dituen erakunde horretara. Zer iduritzen zaizu ETAren erabakia eta etorri dena?

Pentsatzen dut erabakia ona izan dela; beharbada, urte batzuk lehenago analisi hori egin behar zuen ETAk, ikusten delako horrelako erakunde armatu batek aitzakia asko ematen dizkiola estatuari ezer ez mugitzeko. ETAk aurrerapauso handi bat eman zuen orain dela bost urte, baina estatua ez da horrekin konforme. Orain ikusiko dugu ea egia den borroka armaturik gabe proposamen politiko guztiak bideratzea posible dela. Baina borroka armatua ere ez da bidea. Askatasuna jendea konbentzituz irabazi behar dugu, eta tresna demokratikoekin.

Gaur egun ezarri den kontakizun ofizialaren arabera, zu terrorista bat zara.

Bai, hala naiz. Baina ez Euskal Herriarentzat, bestela ez gintuzten hainbeste maite izango. Vera eta horien alde jendea ez zen kalera atera. Haiek bai terroristak. Guk astakeria asko egin ditugu 50 urte hauetan, ez dut ukatuko: akabatu dugu jende asko, bonbak jarri ditugu, eta, noski, horrek terrorea sortzen du. Niri ez dit kalterik egiten terrorista deitzeak. Nik ulertzen dut, eta nire gain hartzen dut guk egin dugunak kalteak eragin dizkiela besteei.

Hain zuzen ere, militantzia horregatik sartu zintuzten kartzelan. Carabanchelen, kartzela gogorrenetako batean ere egon zinen 1972an. Nola bizi izan zenuen egoera hori?

Kartzelan ez zegoen politikoen aurka azken urte hauetan eduki duguna funtzionarioen aldetik, errespetua ziguten. Haientzat ez ginen terroristak. Normalki beste presoek baino kultura gehiago genuen, eta idazten eta irakurtzen irakasten genien. Diktadurako azken urteetan ez gintuzten ukitu kartzelan. Baina egon zen gau bat beldur izugarria pasatu genuena: Carrero akabatu zutenean. Jende asko atxilotu zuten Madrilen. Gauean argi guztiak piztuta utzi zituzten. Gauerdian ziegetako ateak zabaltzen hasi ziren. Ikusi nuen zerbait arrastaka zeramatela, eta galeriatik behera bota zutela. Pentsatu genuen tipo bat bota zutela goitik behera. Baina koltxoiak botatzen ari ziren.

Segovian ere egon zinen, eta eskapu egiten saiatu ere bai. Carabanchelen ere bai? Beti zenuen ihes egiteko ideia buruan?

Beti; egon naizen kartzela guztietan saioak egin ditugu irteteko. Preso batek bilatu behar du kalera ateratzea. Ezin duzu kondena onartu, nahiz eta txikia izan. Sindikatu bertikal bat erre baduzu, hori ona da herriarentzat. Nik ez nuen deus txarrik egin han egoteko; beraz, kalera atera behar nintzen, eta borrokan jarraitu. Gasteizko kartzelan ehun egun egon nintzen bakarrik, eta egun horietan ere pentsatzen aritu ginen ea zulo bat egitea posible zen. Carabanchelgo gure patiotik kanposantura 500-600 metroko distantzia genuen. Hasi ginen zulo bat egiten zinematik, eta ez zuten inoiz harrapatu. Eta Segovian, nahiko argala nintzen, eta bizkarra utzi nuen zulo haietan. Ihes horretan barnean eta kanpoan egin nuen lan.

Kartzelak gizarteratzen du?

Kartzelak ez du ezertarako balio; estatuaren mendekurako tresna da. Eta gizartea lasaitzeko, gaizkileak hor barruan daudela eta, lasai egon daitezen. Baina gaizkile gehiago dago kalean, kartzelan baino. Beharko lirateke beste mota batzuetako esparruak, eta gizartera bideratu beste bide batetik. Aldatu behar dena kultura osoa da; ez kartzelak egin, baizik eta munduari beste buelta bat eman.