«Behartuta baino ez nuke osatuko alternatiba bat PP eta PSE-EErekin»

Zaborraren gaiak kinka larrian jarri du Gipuzkoako Foru Aldundia. Orain arteko babesa kendu dio EAJk Bilduri, eta PSE-EEk eta PPk jeltzaleei eskatu diete Martin Garitanoren aurkako zentsura mozio bat babesteko. Puntu horretara ez du heldu nahi Markel Olano EAJko batzarkideen eledunak (Beasain, 1965). Uste du «askoz ere leialagoa» dela adostasunetara iristeko jarrera mantentzea, baina haserrea nabari da haren hitzetan. Batzar Nagusietako bulegoan hartu du BERRIA. Ikurrinarekin batera, argazki bakarra dauka bilera gelan: Juan Jose Ibarretxe lehendakariarena.

Bilduk urtebete darama Foru Aldundian. Zein da zure balorazioa?

Bilduk gaitasun falta oso handia erakutsi du erakunde publikoak kudeatzeko orduan. Egia da oso korapilatsuak direla testuinguru ekonomikoa eta soziala, baina kudeaketa gaitasuna ez da bakarrik momentu errazetan erakutsi behar; kudeaketa gaitasuna, bereziki, momentu korapilatsuetan erakutsi behar da, eta Bilduk ez du gaitasunik erakutsi. Horrekin batera, eta ikuspegi demokratiko batetik, Bilduk oso jarrera inposatzailea agertu du. Ez du eduki ahalmenik gainontzeko guztiekin elkarrizketa eta akordio bat jorratzeko.

2012ko aurrekontuak babesteko akordio bat egin zenuten Foru Aldundiarekin. Aste honetako gertaerak direla eta, amaitutzat ematen duzue orain arteko babesa?

Hori garbi dago. Akordio hori oso garrantzitsua izan zen. Legealdi batean lehenengo aurrekontuak onartzeak, ikuspegi ekonomiko batetik, ateak zabaltzen dizkizu legealdi osorako. Lehenengo aurrekontuak gakoa dira aurrera begira, eta adierazi genien horrenjabe ginela. Ekonomikoki kinka larrian gaudelako hartu genuen erabaki hori. Larrialdi nazionaleko egoera batean gaudelako. Alderdi gisa, azterketa hori egin genuen, eta, beraz, oposiziotik ahalbidetu genituen aurrekontu guztiak, ia salbuespenik gabe.

Azkenean, zaborrak kudeatzeko planak eragin du haustura.

Bagenekien iskanbila handia egongo zela, eta akordiorako bide bat eskaini genien. Konpromiso batera iritsi ginen, baina ez dute bete. Iruzur bat izan da hasiera- hasieratik. Uste genuen ikuspegi demokratiko batetik eta lege ikuspegi batetik Batzar Nagusiek egin behar zutela hiri hondakinen inguruko azterketa, eta Batzar Nagusien esku utzi behar zela erabakia. Planifikazioa diot. Beste gauza bat da planifikazio hori egikaritzea nori dagokion. Planifikazioa, legalki, Batzar Nagusiei dagokie, foru arau bidez. Gainera gipuzkoarren hitza Batzar Nagusietan dago, ordezkaritza politikoa hemen dago, eta ordezkaritza hori da, hain zuzen ere, gobernua hautatzen duena. Hori hala, bi aukera zehaztu genituen akordioan: orain artekoa aztertzea edo foru araua aldatzeko proposamen bat aurkeztea gobernuak, eta hilaren 30a baino lehen erabaki bat hartzea Batzar Nagusietako batzordean. Bilduk trikimailu bat erabili du iruzurra gauzatzeko. Bilduk ez du foru arauaren aldaketa planteatu, gehikuntza baten moduan aurkeztu du bere proposamena. Beraz, ez dute hitza jan. Baina politikokiiraindu egin dute herritarren eta gure inteligentzia. Bilduk eta ezker abertzaleak esan beharko lukete aldaketa iraultzaile bat egin nahi dutela. Errauste planta ez egiteko planifikazio bat egin dute, eta, horren arabera, sistema alternatibo bat jarri dute martxan. Eta hori esan beharrean, esan dutena da orain arteko sistemari eta erabakiei ekarpen bat egin diotela. Baina hori iruzur handi bat da.

Batzar Nagusien egungo osaerari begiratuta, ez litzateke egokiagoizango adostasun berriak lantzea?

Guk uste genuen bide bat zabaltzen genuela akordiorako, eta sei hilabeteko epea jarri genuen —hilaren 30ean amaituko da—. Baina bide horretan ez da urratsik egin, ez da borondaterik egon akordiorako, eta etorri da inposizio bat eta iruzur bat. Batzar Nagusiek erabaki bat hartu zuten aurreko legealdian, eta orain ere bai. Hori negoziatzen jardun beharrean, hori hankaz gora jarri du Bilduk. Bilduren zati garrantzitsu batek bazekien horrek gatazka eragingo zuela, baina, hala ere, aurrera egin dute. Beste batek onartu zuen bide bat egon zitekeela errauste plantari buruzko dogma hori zalantzan jartzeko. Zati horrek bazekien dogma horrek jokaleku politikoa asko zailduko zuela. Izan ere, ezezko hori aurrera eramateko, Foru Aldundiak saihestu eta hautsi behar izan du demokraziaren printzipio bat: legebiltzarraren gehiengoarena. Eta hori oso larria da. Bi pentsaera daude ezker abertzalearen barruan: batetik, ikuspegi zabalagoa dutenak eta, bestetik, errauste plantaren gaian tematu direnak. Bigarren posizio horrek hartu du nagusitasuna.

Juan Carlos Alduntzin Ingurumen diputatuaren aurkako zentsura mozioa mugarri izango dela diozue. Martin Garitano ahaldun nagusiaren aurkako zentsura mozio bat aurkeztea izango litzateke hurrengo urratsa?

Aukera hori ez dut baztertzen. Momentu honetan Bilduk dauka ardura. Bere esku dago erabakitzea zer nahi duen: liskar honekin jarraitu edo gurekin akordio baterako bide bat jorratzea. Zentsura mozioak aktibatuko luke Bilduri alternatiba sortzeko fronte bat, PPrekin eta PSE-EErekin, eta nik ez dut ikusten edo ez nago ados jokaleku horrekin. Ikaragarri behartuta sentituko nintzateke jokaleku horretan. Behartuta, baino ez nuke egingo. Baina Bilduren eskuetan dago hori.

Zer gertatu beharko litzateke EAJk urrats hori egiteko?

Bilduk orain arteko jarrerarekin jarraituko balu, muturrera iritsiko litzateke egoera. Foru diputatu baten aurkako zentsura mozio bat aurkezteak izugarrizko garrantzi politikoa dauka. Ikaragarrizko deslegitimazioa dakar gobernuarentzat. Bilduk aukera du hortik ikasteko. Aukera bat zabaldu zaio bere jarrera aldatzeko.

Eta noiz arte itxaroteko prest zaudete?

Ez da denbora kontu bat. Erabaki hori hartu dugu iruzur eta inposizio bat dagoelako, eta horrek erantzun egoki bat merezi duelako. Jarrera horrek jarraituz gero, ez dakit nora iritsiko garen. Ez ditut ateak ixten, baina ez noa orain hipotesi horiek lantzera. Askoz ere leialagoa da adostasunera iristeko jarrera mantentzea.

Nola eraman daiteke aurrera aurreko Batzar Nagusiek onartutako plana udaletan, mankomunitateetan eta partzuergoan hiru alderdiok duzuen ordezkaritzarekin?

Bakoitzak dauzkan eskuduntzak errespetatuz. Nik errespetatzen dut mankomunitate batek daukan eskuduntza zaborren kudeaketa martxan jartzeko. Baina mankomunitateek eta partzuergoek ere errespetatu beharko dute Batzar Nagusiek daukaten eskuduntza planifikazioa egiteko. Hori egiten bada, arazoaren parte oso garratzitsu bat konponduko litzateke. Baina kontua da une honetan ez dela hori errespetatzen, eta hor dago koska. Gainera, partzuergoaren helburu sozialaren testuak dio errauste planta egiteko xedearekin sortu zela partzuergoa. Hori aldatu dezakete, baina une honetan haren helburu soziala hori da. Une honetan gehiengo politiko jakin bat dago lurraldean, Batzar Nagusietan, eta mankomunitateetan.

2007an esan zenuen mankomunitateen erabakiak errespetatuko zenituela.

Eta hala da. Juridikoki ez dakit, baina politikoki mankomunitateen gehiengoa foru arauaren alde dago. Bilduk dauka San Markoko burua, baina oposizioa gidaritza horren aurka aktibatu daiteke. Era berean, momentu honetan epaitegietan dago Txingudiko mankomunitateak partzuergoan parte hartu behar duen edo ez. Ikuspegi politikotik, baina, ez dago zalantzarik parte hartu behar duela, eta hor ere Bilduk ez dauka gehiengoa. Bi gehiengo politiko horiek gehituta, foru arauaren alde egongo litzateke partzuergoa. Foru Aldundiak ordezkaritzaren herena dauka partzuergoan eta mankomunitateek beste bi herenak dituzte. Foru Aldundiaren posizioa Batzar Nagusiek finkatzen dute, eta hor ere ez dauka gehiengoa Bilduk. Mankomunitateen kasuan, aipatutako bi mankomunitate horiek gehituta, bi heren horietarik herena baino gehiago foru arauaren alde legoke, %50 baino gehiago. Ikuspegi politiko batetik eta legitimitate demokratikotik, foru arauaren aldekoa da gehiengoa, baina ikuspegi juridiko eta legaletik, momentu honetan, Bilduk dauka gehiengoa. Beraz, ezker abertzaleak aurka egiten die orain arte defendatu dituen posizioei.

Hainbat interpretazio daudela ikusita, eta egoera desblokeatze aldera, errauste plantaren inguruan erreferendum bat egitea babestuko zenuke?

Ez nuke oztoporik jarriko. Ikusten dudana da, ordea, ezker abertzaleak eta Bilduk ez dutela parte hartzearen eta kontsultaren aldeko jarrera. Atez atekoa martxan jartzeko erabili duten tresna bakarra izan da udaletako osoko bilkuren gehiengoak aktibatzea. Ni poztuko nintzateke aldatuko balute estrategia hori. Sinadura bilketak egin dira hainbat herritan, eta horrek arazo ikaragarri bat eragin dio ezker abertzaleari, herri gehienetan. Zarautzen, adibidez, erroldaren %50 inguru sinatu du atez atekoaren aurka.

Baina errauste plantari buruzko erreferendum bati buruz galdetu dizut.

Ados ere. Foru gobernuak hori erabakiko balu, estrategia aldaketa oso garrantzitsua izango litzateke, orain arte egin ez duelako. Norberak egin ditzake norberari interesatzen zaizkion galderak. Baina zaborraren inguruan jendeak askotariko osagaiak ditu. Kasu honetan debate bakarra ez da errauste planta, sistema osoa baizik. Eta hor momentu honetan ideia nagusi gisa agertu da atez atekoa. Eta horrek izugarrizko erantzuna eragin du herritarren aldetik.

Sistema osoa aipatzen denean, gakoa litzateke birziklatze tasa. Zenbatekoa aurreikusten duzue errauste planta eginda?

Foru arauan agertzen denez, eta Gipuzkoan sortzen den zabor guztia kontuan hartuz, %60koa izango litzateke. %40 kudeatuko litzateke, beraz, errauste plantaren bidez. Hori izango litzateke abiapuntua, 2016tik aurrera ezartzen zen eskema. Hori ez da mugiezina. Kontzientziazioa eta kudeaketa tresnak ezartzen diren neurrian, tasa hori handituko litzateke. %60ko tasa Europako herrialde aurreratuenek birziklatzen dutena da. Beste %40 birzikla ezina litzateke. Bi aukeraegongo lirateke, beraz: zabortegia edo errauste planta.

Errauste planta eginda, helburu horretara iristea posible ikusten duzu?

Inguruko herriekin konparatuta, kontzientziazio maila handia du Gipuzkoak. Nik nire zaborren %80 biltzen dut dagoeneko berezitua. Bilketari dagokionez, herri kontzientzia badago, eta une honetan badaude tresnak horretarako, bosgarren edukiontziaren bidetik. Baina herri kontzientzia egon dadin ezin da inposatu. Eta atez atekoa behartzea da. Herritarren kontzientziaren inguruko irakurketa estatiko bat egiten du Bilduk. Baina prozesu batean gaude. Horregatik da oso garrantzitsua estrategia hori herritarren kontzientzian oinarritzea eta ez administrazio baten ikuspegitik behartzea gizartea, kontzientzia eduki ala ez, estrategia batean murgiltzera. Horregatik erreakzionatu du gizarteak erreakzionatu duen moduan atez atekoa ezarri den tokietan. Zarauzko kasuak, adibidez, erakusten du ikaragarrizko olatua dagoela herrietan atez atekoaren aurka. Hori oso gutxitan gertatu da beste gai batzuekin. Nahiago izango nuke bere momentuan horrelako olatuak sortu izan bagenitu, adibidez, erabakitzeko eskubidearen inguruan edo bake prozesuaren inguruan. Nahiago nuke guk horrelako kontzientzia maila martxan jartzeko ahalmena izan bagenu, besteak beste, abertzaleen artean. Eta ez dugu lortu. Horrek esan nahi du fenomeno sozial garrantzitsu bat sortu dela.

Gipuzkoan gertatzen ari dena lotura al dauka Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeekin? Aurrekari bat da?

Ez dauka batere loturarik. Gipuzkoan dinamika politiko bat gertatu da, eta horren inguruko erreakzioak izan dira. Denok gaude Legebiltzarrerako hauteskundeetako emaitzen zain. Emaitza horiek oso garrantzitsuak izango dira geroko jokaleku politikoa gauzatzeko. Ez dut uste Gipuzkoan gertatu denak eraginik izango duenik Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak pasatu ondoren.

PSE-EE eta PPrekin batera Bilduren aurkako fronte bat osatu duzuela dio Garitanok.

Aurrekontuen harira PPko eta PSEko ordezkariek esan zuten Bildurekin bat egin genuela, hitzarmen bat dugula. Irakurketa interesatuak dira. EAJk orain arte bi elementu mahai gaineratu ditu. Lehenengoa da alderdi abertzale bat dela, euskal nazioaren garapenaren inguruko apustu bat egiten duela eta, horren barnean, kokatzen duela erabakitzeko eskubidea. Bigarrengoa da herri eredua. EAJk bere eredua dauka, baina agerikoa da herri honetan dagoen fragmentazio politikoa dela-eta eredu hori ezin duela aurrera eraman bere kasa bakarrik. Horiek dira gure osagai nagusiak, eta horietatik aterako dira geroko akordioak.

Gipuzkoan gertatzen ari denari buruz, zer iritzi dauka Iñigo Urkulluk?

Kezkatuta dago Gipuzkoako gatazka politikoarekin. Baina babes osoa ematen dio Gipuzkoako zuzendaritzaren estrategiari.

Urkullu da lehendakarigai posiblerik hoberena?

Prozesuan gaude oraindik, baina argi dago Iñigo Urkullu izango dela hautagaia. Argi dago gure alderdikideen hitza eta erabakia zein den. Hurrengo pausoa da alderdikide guztiek babesa ematea gure hautagaiari eta Euskal Herria eta EAE gidatzeko pertsonarik egokiena bera dela agertzea.

Zein neurritan izango dira erabakigarriak Gipuzkoako emaitzak?

Herrialde bakoitzak 25 legebiltzarkide aukeratzen ditu, eta gero eta txikiagoa izan herrialdea, gero eta pisu handiagoa dauka boto bakoitzak. Araban, Gipuzkoan baino gehiago, eta Gipuzkoan, Bizkaian baino gehiago. Aurreko hauteskundeetan Bilduk oso pisu handia eduki zuen Gipuzkoan. Pisu hori mantentzen bada, eragin handia izango du legebiltzarrean. Gure estrategia eta erronka nagusia izango da lehen aipatu dudan herri eredua herritarrei egoki azaltzea eta haien babesa eskatzea.

Urkulluk iradoki du bozak irabaziz gero ez duela baztertzen gutxiengoan gobernatzea. Noren babesarekin?

Orbainik gabeko legebiltzarra izango dugu, guztiz demokratikoa, aukera guztiek parte hartzeko aukera izango dutelako. Horrek zabaltzen du jokoa. Negoziazio batzuk egongo dira, eta horien emaitzek argituko dute jokalekua. Orain hipotesi bat edo beste bat aukeratzeak prozesu hori oztopatuko luke, eta ni ez naiz hasiko hipotesi horiekin.

Bakegintzari buruzko lantaldea sortu duzue Batzar Nagusietan. EAJk eskatu zuen duela urtebete. Pozik zaude lorturiko akordioarekin?

Proposamena egin nuenean aipatu nuen egoera politikoa oso korapilatsua zela Gipuzkoan. Hala ere, gai izan gara ados jartzeko, eta herritarrei mezu hori helarazi behar diegu, bake prozesua egonkortzeko. Ezinbestekoa da gizarte osoak parte hartzea prozesuan. Uste dut herri ordezkaritza dagoen leku guztietara hedatu behar dugula eredu hori, herrietara, kaleetara... Zergatik? Gure herriko kaleetan eta harreman askotan gorrotoa delako nagusi. Hori egin behar da planifikatu, neurriak zehaztu eta elkarlan bat gauzatu. Batzar Nagusiak eredugarri izan dira.

Zergatik atzeratu da urtebetez?

Proposamena egin genuenean ETAren erabakia plazaratu gabe zegoen. Bereziki ezker abertzalearekin hitz eginda ikusi genuen distortsionatu egingo zuela egoera, eta egitasmoa etetea erabaki genuen. Modu adostuan egin dugu, sukalde lan handia egon da eta modu egokian kudeatu da.

Zer egiteko prest dago EAJ presoen gaia desblokeatzeko?

EAJk ardura eta hitza daukan leku guztietan defendatuko du gatazkaren ondorio guztien humanizazioa. Sakabanaketa politikak ez zeukan zentzurik eta ez dauka zentzurik. Hori aldarrikatu dugu leku guztietan. Gizarte osoa aktibatu behar da. Ikuspegi integral bat behar da, eta ez soilik presoen inguruan. Baita biktimen inguruan ere, biktima guztien inguruan, hor egon daitezkeen ondorio lazgarri guztien inguruan humanizazio prozesu bat emateko.