«Aretoak sortzaileentzat libre utzi behar dira»

«Hilabete iraun zuen aukeraketa probak. Hiru proba pasatu behar izan nituen. Tartean Trintignant zegoen, eta oroitzapen asko ekartzen dizkit txikitakoak». Michael Hanekek Ramon Agirre (Donostia, 1954) hautatu zuen Amour bere azken filmerako. Cannesko jaialdian egon berri da filma aurkezten. Gaur jakinaraziko dutemunduko jaialdirik sonatuenetako horretako saridunen zerrenda. Filmak sariren bat eskura dezakeela uste du Agirrek. «Oso ederra da filma; tristea baina ederra». Ipurterrea izan eta ez dago gelditzeko. Telebistan aritu da lanean, Goenkale telesailean. Eta abuztuan hasiko da antzezten Tanttaka konpainiarekin hurrengo lana, «antzerki munduaren inguruko oso gogoeta ederra».

Cannesen egon zara Hanekeren Amour filma aurkezten. Ez dirudi zure izaerarekin oso bat datorren ekitaldia denik zinema jaialdi hori. Bertan ikusi izandakotik zein ondorio ateratzen duzu? Gehiago da itxurakeria eta harrabotsa, edo zinema eta arte sorkuntzatik ere badu?

Cannesko jaialdiaren dohainik handiena horixe da, uztartzen dituela komertzialtasuna, izar handiak eta asko, eta horrekin batera kalitatezko autore zinema. Haneke izarra da, baina haren ondoan azkenean denak bihurtzen dira izar, baita neu ere. Hara joan eta ni ez nintzen Ramon Agirre, ni Hanekeren filmeko aktorea nintzen.

Eta eroso sentitu zara?

Bai, dudarik ez. Lasai-lasai. Taldearekin oso giro onean ibili gara. Bazkaltzera, afaltzera, festaren batera... eta oso babestua sentitu naiz zuzendari, aktore eta gainerako kideen artean. Hantxe ibili gara elkarrekin eta oso gustura. Gainera, mundu hori ezagutzen dugu pixka bat, are gehiago donostiar izanik... nahiz eta Cannesek beste dimentsio bat duen.

Azken urteotako zinema zuzendari miretsi eta berezienetako bat da Haneke. Nolako giroa sortzen du bere inguruan? Nolakoa da?

Oso tipo atsegina izan da, bai filmaketan eta baita Cannesen egon garenean. Oso gertukoa. Baina ikusten duzu izar bat dela, eta zu bihurtzen zara haren konstelazioko kide. Zu ere tratatzen zaituzte modu berean. Gainera, ez baita bera bakarrik izan. Jean Louis Trintignant eta Isabelle Huppert Frantziako izar handienetako bi dira. Frantziarrek, gainera, oso ondo zaintzen dute berea. George Clooneyri baino lehenago ematen diote paso Trintignanti. Oso bereak dira, eta ondo egiten dute. Badaukagu zer ikasi. Oso ondo zaintzen dute berea, eta gero besteena ere bai.

Hanekeren filmek asko dute iluntasun eta gordintasunetik, gizakiaren alderik ankerrenari erreparatzen diote. Aurrez aurrekoan nolakoa da?

Horrek harritu ninduen aurrena. Oso algara erraza dauka. Nirekin barre egin du. Horiek denek oso suabe eta leun hitz egiten zuten, oso gizabidetsuak eta hori. Gu basatixeagoak gara, eta afari batean hasten zara tontakeriak esaten, eta barre egiten dute, eta galdetzen dute, «baina hau nondik azaldu da?».

Nola ulertzen zenuten elkar?

Frantsesez batik bat, Hanekek ondo hitz egiten baitu. Afariren batean gertatu zait bi alemaniarren artean egotea, baina halakoetan ingelesez egiten genuen, moldatzen bainaiz gutxi-asko.

Zer estimatzen duzu gehien Hanekeren filmetatik?

Maisu bat dela iruditzen zait, nahiz eta berak lantzen duen generoa ez izan niri gehien gustatzen zaidana. Bere lau bat film ikusi ditut, eta oso indartsuak dira, estetikoki eleganteak, gogorrak. Amour ere oso da ederra. Barnerakoia eta tristea da, baina edertasuna izugarria du. Niri ez zait asko gustatzen zinemara sufritzera eta beldurra pasatzera joatea. Ez da gehien gustatzen zaidan generoa Hanekerena, baina ez da dudarik, barrena astintzen dizu, eta hori ere ondo dator.

Ez zara batere mitomanoa, baina zer sentitu zenuen Hanekek deitu zintuenean. Horrelako dei batek justifika al dezake ibilbide oso bat?

Ez. Amour-en estreinaldiaren bezperan Iñaxio Tolosarekin Xentimorik gabeeman genuen Lezon. 60 bat lagun izango ziren ikusten. Zoragarria izan zen. Hurrengo egunean hartu nuen hegazkina eta estreinaldira joan nintzen. Zer da hobea? Zer da disfrutagarriagoa? Zer da betegarriagoa? Aktoreei tokatzen zaigu egun batean pobre, beste batez jauna izatea. Egun batean taberna arlote ziztrin batean arituko zara eta hurrengoan egokituko zaizu Kursaalean edo... Denetik ezagutzea aberasgarria iruditzen zait.

Zuzendari lanari baino gehiagoaktoreen lanari erreparatzen omen diozu. Zer jaso duzu Trintignant eta Huppertengandik?

Huppertekin ez nuen lan egin, ez ginen batera gertatu. Orain ezagutu dut, Cannesen. Trintignantekin lan egitea oso erraza izan da. Ez daukat beste hitzik, oso erraza.

Paper txikia izan da Amour-en izan duzuna. Garrantzi handiagokoak ere tartekatzen dituzu zineman. Arriya-n egindakoa izan zen aurrekoa...

Ezustekoa izan da nire presentzia uste baino handixeagoa izatea. Banekien zenbat sekuentzia egin nituen, baina filma ikusita ikuslea ateratzen da pertsonaia guztiak buruan dituela, eta nirea ere bai. Bi pertsonaia nagusi ditu istorioak, eta horien presentzia ia erabatekoa da; gainera, horixe azaltzen du istorioak: ez dute nahi beraien intimitatea inork puska dezan. Baina besteon agerpenak oso handiak ez izanagatik, presentzia hartzen du.

Euskal zinemaren indartze batez hitz egiten da azkenaldian? Behin-behineko indartzea da, ala finkatzeko aukera ikusten diozu?

Azken bizpahiru urtean zertxobait ugaldu da, lehenago askotan film bakar bat ere ez zen egiten euskaraz urtean. Baina nola jakin! Hurrengo urteetan berriz ere frenoa etor liteke... ez dakit. Dagoen krisiarekin... Geroz eta profesional gehiago dago, geroz eta esperientzia hobearekin. Zuzendari hobeak, adin guztietako aktoreak... Giza baliabideak badaude, istorioak ere bai. Horiei bide eman behar zaie. Bidea nola? Bada dirua, laguntza, hemendik edo handik, baina ez dira garai onak.

Zer pasatu da euskal zinemaz hainbeste hitz egin soilik ez, baizik eta egiten ere hasteko? Ez al da gehiegi itxaron industria bat nondik sortuko, laguntzak nondik etorriko, filmak egiten jardun beharrean?

Izan dira film batzuk azken boladan modu estandar batean finantzatu direnak: 80 egunean, Urte berri on, amona! ... Gero beste esperientzia batzuk ere izan dira. Xora izan da azkenekoa, auzolanean egin dena. Horrelakoak behin egin daitezke,baina hurrengoan... Lagun asko behar dituzu, eta lagun onak. Egin egin liteke. Badaude formulak, baina...

Baina oraindik ere esfortzu handiegia eskatzen du?

Esfortzu eta abentura izugarria. Dirua galtzeko arriskua handia da. Horregatik ez da egiten. Jendea desiatzen dago filmak egiteko. Film laburrak egiten dituen jende asko dago. Denek egingo lukete film luze bat, baina bultzada baten zain daude. Eta bultzada ez da 'ea, egin ezazu' esatea, baizik eta baliabideak eskaintzea?

Ausardia ez al da falta izan?

Ausardia zertarako? Baliabiderik gabe arrankatzeko? Tira, igual, deitu ausardia, abentura, zoramena... jende asko dago edozer gauza egingo lukeena film bat egiteko, baina baliabiderik ez badaukazu, ez da erraza.

Euskal zinemaz hitz egin liteke Antxon Ezeizak erabiltzen zuen esanahiarekin, ala, egungo hainbat egilek dioten moduan, euskal zinemez jardun beharko genuke?

Euskal zinema bakarra da. Kontua da azkenaldian hainbat genero egiten direla, eta euskal zinemak genero guztiak biltzen dituela, zorionez.

Ikusiko da datozen urteetan zer-nola garatuko den euskarazko zinema, baina bien bitartean krisi ekonomikoa gogor astintzen ari da arte eszeniko guztien eremua. Arte Bizia plataforma sortu da oraintsu, erakunde eta udalei aurrekontuen portzentaia bat arte eszenikoen emanaldietarako eman dezatela eskatuz… Udal eta erakundeen esku dago arazoaren konponbidearen zati nagusia?

Bai, bai, dudarik gabe. Akaso, ez luke administrazioaren esku egon behar hainbesteko ardurak, baina areto gehientsuenak udalenak eta erakunde publikoenak dira; beraz, haien esku dago askotan diru iturria gehixeago ixtea edo irekitzea. Aretoak beste modu batera baleude kudeaturik, ba auskalo; baina, oraingoz, administrazioaren esku dago kudeaketaren zati handiena, eta edonor ezin da joan areto horietara antzezlan bat emateko lekua eskatuz. Beste formula batzuk egon daitezke, baina gaur egun administrazioaren esku dago, gehiegi ziur asko. Orduan, edo politika aldatzen da, ikuspegia zabalduz, eta ez naiz ari diruaz soilik, baina bai aukera gehiago emanez lanak erakusteko, edo, leihatilan lortzen den dirutik bizi behar badugu, hortik biziko gara, ez dago kontratatu beharrik. Horrelako formulak badira, baina aretoak libre utzi behar dira sortzaileentzat.

EHAZE antzerkizaleen elkartea sortu zen duela urtebete pasatxo. Euskarazko antzerkigintzaren eskakizunei erantzutearekin batera, euskal gizartean eta kulturan antzerkizaleen ahalegina bideratzeko helburua du hastapenetik. Nola ikusten duzu orain artean egin duen bidea?

Euskal antzerkia euskaraz egiten den antzerki modura ulertzen dut nik. Egon liteke hala ulertzen ez duenik ere. EHAZE euskarazko antzerkiaz arduratzen da, eta asko egin dezake, jakina egin dezakeela. Epe laburrean bihur liteke bitartekari administrazioarekiko harremanak bideratzeko, eta eztabaidak sortzeko, eta ez bakarrik exhibizioetarako, beste mila alor baitaude: irakaskuntza, testugintza... Dena dago egiteko.

Eta indarra badago?

Indarra badago. Oso fuerte hasi da, erritmoa neurtu beharra dauka iritsi ahal izateko iritsi behar duen lekuetara.Hainbeste gauza dauzka egiteko. Indarra eta ilusio handia dugu. Beti dugu bertsolarien erreferentea. Haiek egin dutenaren laurdena egingo bagenu, izugarria litzateke...

Bertsolaritzaren ereduak balio al dezake aktoreentzat ere?

Antolakuntzari dagokionez, dudarik ez. Bertsozaleen Elkarteak egin duen ibilbidea neurri batean eredua izan liteke guretzat ere funtzionamenduan. Gure ofizioek badituzte desberdintasunak. Guk badaukagu elebitasunaren tranpa hori neurri batean. Kudeatu beharreko beste gai inportante bat izango da hori.