Fenomeno bati buruzko bost ohar

Literatura nazionalez ari garela, bide batez, hona berriki jaso dudan e-mail baten pasartea: «Ikaragarria iruditzen zait mutil honek biltzen duen ahobatekotasun bitxia. Denek maite dute, P. Lopezek nahiz A. Otegik, A. Suriok nahiz I. Sotok. Kontu horrek bai merezi duela tesi doktorala». Hala idazten zidan nire gisa Tropelekotzat jo daitekeen idazle batek, eta nirea ere izan zitekeen antzeko inbiriyaz —ai, bekaizkeria, ekonomiaren eta artearen motor doilor hori…—. Kirmen Uriberen karreraz ari zen, jakina. Ez dut tesi baterako espaziorik, zer esanik ez, baina ohar —eztabaidagarri— batzuk aurreratzen saiatuko naiz idazle ondarrutarraren arrakastaren gakoak ulertzeko.

1.- Alde batetik, gogoratu behar da Uriberen literatur karrera ez dela atzoko kontu bat; niri grazia egiten didate kide batzuen espantuak Uriberen ibilbide «laburregiaz» edo argitalpenen urritasunaz kexatzen direlarik. Albo batera utzita liburu kopuru handi bat publikatu izana ez dela ezeren bermea, ez da ahaztu behar Uribe 1990eko hamarraldiaren hasieratik ari dela kanten letrak idazten, poemen itzulpenak egiten, artikuluak eta saioak argitaratzen eta, oro har, mota ezberdinetako ikuskizun literarioetan parte hartzen, hots, Euskal Herriko geografia osoan barrena ibiltzen eta, B. Atxagak esaten —eta egiten— zuen bezala, irakurleak banan bana bereganatzen.

2.- Soiltasun literarioaren aldeko apustua ere garrantzitsua izan da irakurle askoren abegi ona lortzeko orduan: Uribe idazle gardena eta iritsi-erraza da. Ez da beti horrela izan, ordea: Ekografia bere plaquettea (1998) Bitartean heldu eskutik poema liburuarekin (2001) konparatzea besterik ez dago horretaz jabetzeko. Uribek berak ondo azaldu du apustu horren funtsa, Bilbao-New York-Bilbao nobelaren (2008) 51-52. orrialdeetan, esaterako.

3.- Susmoa dut, bestalde, gure herriak bizi dituen garai itxaropentsuontzako baino idazle egokiagorik ez dagoela Uribe baino. Bere hasierako ibilbide politikoa ezkerreko mugimendu alternatiboekin lotuta egon zen, eta intsumisioaren borrokan bete-betean parte hartu zuen, hori batere erraza ez zen une batean —kartzela-zigorra jasan behar izan zuen horregatik—. Baina, bestalde, malgutasun handiarekin jokatu du azken urteotan, PSEko lehendakari berriaren keinuei muzin egin gabe, adibidez, edo zentralismo linguistikoaren berpiztearen aldarrikapen gogorrenaren aurrean jarrera ulerkorra erakutsiz —Manifiesto por la lengua común delakoaz ari naiz, cfr. El País, 2008-VIII-15—. Hori guztia, ordea, euskaraz idazteari utzi gabe egin du, eta euskal kulturaren defentsa sendoa baina aldi berean adeitsua egiten jarraituz. Ez da harritzekoa, beraz, bere inguruan eragiten duen aldekotasun zabala.

4.- Bestalde, Uribe idazle optimista da, are gauza tristeak kontatzen dituenean ere, eta hala gizakiaren nola gure herriaren, kulturaren eta historiaren bertsio positibo bat eskaintzen saiatzen da, samurra eta gatazkarik gabea; honetan ez naiz gehiegi luzatuko, I. Retolaza zutabe honetan bertan aritu zelako kontu horietaz —ikus BERRIA, 2009-XI-1—. Uriberena kontsolamendurako literatura da, nagusiki, eta onartu behar da, gauzak dauden bezala, irakurle gehienek optimistak dituztela maiteago, egun, itxaropenik eskaintzen ez dizkioten idazle zapuztaile horiek guztiak baino.

5.- Bere irudiaren proiekzio publikoa asko zaintzeaz gain, Uribe izan da atzerriko merkatua azken helburutzat izanik literatur karrera bat eraikitzen lortu duen aurreneko euskal idazlea. Atxagak bide hori jorratu du, egia da, eta baita, neurri txikiagoan, beste idazle batzuek ere, baina hori kasualitatez gertatu dela esan daiteke; Atxagaren kasuan Espainiako Narratiba Sari Nazionala lehenengoz irabaztearen ondorio logikoz. Hurrengo belaunaldiek bide hori irekita zegoen kontzientzia izan dute, baina Uribe izan da horretan urrunen iritsi dena.

Alde horietatik guztietatik, inpresioa daukat Uribe dela hobekien kokatuta dagoena, une honetan, idazle nazional berriaren rola betetzeko. Dubravka Ugresiçek esaten duen bezala, «oraindik ere idazleak funtzioa baitauka herriaren arima gisa (…). Herri baten arimak errazago komunikatzen duelako beste baten arimarekin. (…) Gaur egun, idazle periferikoa inoiz baino prestago dago halakotzat jokatzeko (…). Horren arrazoia eskaintza eta eskaera artistikoa da. Literatur merkatu europarrak ezin du jasan berrogeita hamar idazle lituaniarren luizia (eta lituaniarrak ere ezin du bi egile holandar baino gehiago absorbitu, esaterako), eta horregatik bat edo bi izango dira ongi etorriak, soilik». Herriaren arima hobekien islatzen —edo eraikitzen— asmatzen dutenak, alegia.