«Formatu analogikoaren ustezko mugak abantailak dira niretzat»

Ikuspuntu jaialdiak omendu dituen lau zuzendarietako bat da Jeannette Muñoz txiletarra (Santiago, 1967). Atzera begirako bat eta liburu bat eskaini diete hari eta Ute Aurand, Renate Sami eta Helga Fanderl alemaniarrei. Muñozek artean esparru berriak probatzen ari zela hartu zuen kamera lehen aldiz, eta abangoardiako zinemarekin liluratuta dago ordutik. Zinemarekin munduari begiratzen dio.

Zer esan nahi du zuretzat Ikuspuntu jaialdiaren omenaldiak?

Oso berezia da proiektu honetan hainbeste miresten ditudan hiru zinemagilerekin egotea. Hainbat lanetan aritu gara ondoan, baina inoiz ez laurak elkarrekin.

Jaialdiak zuen arteko elkarlana nabarmendu du, zineman egon ohi dena baino emozionalagoa edo intelektualagoa dena.

Harreman artistiko bat da, pertsonala; ez du zerikusirik ohiko kolaborazio zinematografikoekin. Bakoitzak bere kabuz egiten du lan, eta kultur trukeak izaten ditugu. Eta, adibidez, nik filmak eskaini dizkiot Helga eta Uteri; gutun filmikoak izan dira. Elkarlanean aritzeko modu ederra da.

Zuk urteak daramatzazu zinema dokumentalaren arloan, baina ez zen zure lehen bidea izan.

Lehenik, artea ikasi nuen Txilen, eta, gero, lanerako materiala aldatu nuen. Frantziara joan nintzen ikastera, Txilen zinema komertzialari buruz bakarrik ikas nezakeelako. Abangoardiako zinemarekin liluratuta geratu, eta horri buruz ikertzen hasi nintzen. Kamera erosi eta gutxira, Ute ezagutu nuen. Egiten ari nintzen lana erakutsi nion, eta esan zidan: «Film hori Berlinen aurkeztuko dut». Une garrantzitsua izan zen.

Denboran luzatzen diren proiektuetan lan egiten duzu, ezta?

Hasieran ez nuen buruan horrela lan egitea; materiala batzen hasi nintzen, eta, poliki-poliki, konturatu nintzen hori izango zela nire lan egiteko modua. Film labur batzuk egin nituen, baina beti obra ireki gisa pentsatuta.

Bi lan nagusi dituzu: Envios (Bidalketak) eta Puchuncavi. Zertan datza horietako bakoitza?

Envios 2005ean hasi nuen: lagunei edo zinemagileei bidaltzen dizkiedan gutun filmikoak dira, elkarrizketa bisualak. Ez dira, berez, filmak; pasarteak edo esperientziak dira, betiere irekiak. Puchuncavi 2014an hasi nuen, eta konplexuagoa da. Txileko leku hori filmatzen ari naiz. «Sakrifizio eremu» deklaratutako sektore bat da. Ikertu nahi ditudan gauza asko daude han: industria, historia, politika... Gauza asko nahasten dira Puchuncaviren kontzeptuan. Adibidez, Europako ongizatearen arrazoietako bat da halako tokietatik lehengai merkeak esportatzen direla, ez dagoelako kontrolik. Bestalde, estetikoki, horrelako lekuak oso suntsituta daude, baina estetika bat dute, eta ederrak izan daitezke.

Esaten duzu ezin duzula bereizi zinema zure bizitzatik.

Lau zinemagileok ikuspegi pribatutik egiten dugu lan: munduan murgiltzen gara, baina dena gugandik pasatuz. Eta hor kamera da lotura; esango nuke filmatzean kameran txertatzen garela.

16 mm-tan lan egiten duzu. Zer da formatu horretatik interesatzen zaizuna?

Materialtasuna. Material analogikoek beste era batera erakartzen zaituzte. Denboraren murrizketa ere hor dago: filmak hiru edo sei minutu irauten du, eta ongi planifikatu behar duzu dena filmatzen hasi aurretik; hori oso interesgarria da. Niretzat, formatu analogikoaren ustezko mugak abantailak dira. Pena da 16 mm-ko formatua digitalarekin batera bizi ezin izan izatea; oso modu autoritarioan inposatu dute digitala.

Zergatik ez duzu soinurik erabiltzen pelikuletan?

Irudiak interesatzen zaizkidalako. Uste dut soinurik sartu gabe irudiek soinua dutela, bakoitzak nahi duen soinua jartzen dielako, eta hori oso polita da: guztiari jartzen diogu soinua, dela oroitzapenekin, dela giroan dagoenarekin.

Sortzeko orduan poetei begiratzen diezula esan izan duzu.

Hizkuntza poetiko idatziak espazio asko uzten ditu irekita; irakurtzen ari denak deskubritu ditzakeen espazioak. Galdera asko daude: interpretatu, deskubritu edo, besterik gabe, sentitu behar diren gauzak. Nik egiten dudan zinemak asko du horretatik.

Garbiñe Ortega Ikuspuntuko zuzendariak esaten du zinema dokumentalean emakume gehiago dagoela libreagoa delako. Nola ikusten duzu zuk?

Nik askoz emakume gehiago ikusten ditut zinema honetan komertzialean baino, eta uste dut sistemaren barruko independentzia dela arrazoi nagusia; finantzatuko zaituen jendearekiko independentzia. Eta baita denbora ere: nik bi alaba ditut, eta nekez lan egin ahal izango nuke zinema komertzialaren etenik gabeko ordutegiekin.

Zer uste duzu ematen diola Ikuspuntu jaialdiak zinemari?

Zinema alternatiboetarako espazioak irekitzea garrantzitsua da; zinema dokumentalaren mugak zabaltzea, oso aukera sorta aberatsa baitugu, eta ona da publiko orokorrak hori dena ezagutzea. Komunikazioa behar da, jendeak beste modu batera begiratzen ikas dezan. Poliki-poliki denok goaz hesiak apurtzen: lehenik, zinemagileok, eta, gero, ikusleak.

Beraz, zure ustez, jendeak ongi hartzen du zinema mota hori?

Jendea uste baino askoz irekiagoa da. Pentsatu ohi da aspertuko direla abangoardiako zinemarekin, baina ikusten dutenean esaten dizute: «Zer ederra, zer ezberdina, zer sentibera...». Beti dira harridurazko adjektiboak, ez dutelako halako lanik aurretik ikusi. Ederra da. Jendea gutxiesten dugu... Zergatik hainbeste muga?