«Orain badakit zer nahi dudan; jakiteko, beharbada, isiltasuna behar izan dut»

Pianoa eta biolontxeloa. Ibon Rodriguez (Le Noise, Eten...) eta Maite Arroitajauregi (Mursego). Bi zutabe horien gainean eraiki du Montoiaren mundu miresgarria (Bidehuts) Xabier Montoiak (Gasteiz, 1955). Musika instrumentu organikoen bidez, biluztasunean topatu du babesa, eta «usain klasikoko» hamar kantuek musikarekin adiskidetzeko balio izan diote.

«Zu zaitut salbabide, azken esperantza, zugan baino ezin galdu nik neure burua. Zu zaitut salbabide, azken esperantza, zugan baino ezin nik aurkitu nire burua», dio Galbide ederra lehen kantuak. Ez al du lehenak markatzen disko osoaren izaera erromantikoa, paradoxen erromantizismoa nahi bada...

Nik ez dut inoiz neure burua bereziki erromantiko ikusi. Are eta gutxiago gaur egun. Baina paradoxarena egia handia da. Gure bizitzaren ezaugarri funtsezkoetariko bat da paradoxa. Dena da paradoxa mundu honetan.

Zure ibilbidean konstante bat da paradoxaren kontua?

Baina ez nirea bakarrik, munduarena, guztiona. Naturan etengabe gertatzen den zerbait da. Beti gertatu da eta beti gertatuko da.

Zeure burua ez duzu erromantikoikusten, baina inoiz baino zuzenago ez al diozu begiratu maitasunari lan berrian?

Hori bai, beharbada. Nik urte asko daramatzat kantuak egiten. Gaiak ez dira asko. Idazten duen edonork, idazten duela kanturik, edo idazten duela poemarik, edo idazten duela nobelarik, beti lauzpabost gairen inguruan aritzen da. Idaztea da betiko gai horiei beste ikuspuntu bat ematen saiatzea. Baina gaiak beti dira berak. Garai batean gauza gehiago nituen esateko, edo hobeto esan, gauzak salatzeko. Orain, noski, badira gauzak salatzeko, baina nik ez dut neure burua ikusten askotan esandakoa berriz esaten, nahiz eta maitasun gaiak ere, adibidez, askotan erabili ditudan.

Gai klasikoak?

Bai, beste ezeren gainetik, nondik nentorren ikusita, disko klasiko bat egin nahi nuen. Klasikoa, modu klasikoan ulertua. Nik kantuak beti sortzen ditut musikatik abiatuta. Musikak narama hitzetara. Beraz, doinu klasiko horiekeskatzen zizkidaten halako hitzak, maitasunari buruzkoak, bestea beste. Kantuek diotena, beharbada, ez da orain gertatzen ari zaidana, baina gertatu izan zaizkit inoiz, edo pasatu izan zaizkit inoiz burutik. Eta hor dauzkat pilatuta, urteen ondorioz.

Salatzeko beharra ez izateak eraman zaitu barnekoari gehiago begiratzera kanpokoari baino?

Bai, baliteke. Salaketa normalean gauza puntual baten kontrakoa izaten da. Eta gauza horiek aldatu egiten dira. Funtsezko gauza hauek, aldiz, maitasuna, denboraren iragatea, heriotza... hor geratzen dira, eta, beharbada, horregatik izan da.

Galbide ederra kontzeptu paradoxikoa aplika geniezaioke musikari ere.

Bai, galbide ederra da, baina baita azken esperantza ere. Biak izan daitezke. Nire bizitzan biak izan dira momenturen batean. Batzuetan berak salbatu nau, eta beste batzuetan kondenatu edo hondoratu. Musika musikazale batek bizi duen moduan biziz gero, alegia, grinaz, grina horrek berak eramaten zaitu muturretara.

Ni ez naiz Xabier Montoia kaleratu zenuenetik ia hamar urte igaro dira. Musikari gagozkiolarik, ez dituzu izan, itxura batean, urte samurrak. Deus gutidisko elektronikoa grabatu zenuen, baina ez da oraino argitaratu, nahiz eta beste bide batzuetatik zabaldu den. Zer gertatu zen disko harekin ez argitaratzeko?

Gauza bat baino gehiago gertatu zen, baina ur handiegitan ez sartzearren, labur izatearren, esango nuke une batean galdetu behar izan niola neure buruari zer kostu zeukan disko horrekin aurrera jarraitzeak, merezi ote zuen. Eta ez nuen askorik pentsatu beharizan ez zuela merezi konturatzeko.

Zergatik ez zuen merezi?

Gaur egun, inoiz baino gehiago, disko bat defendatu egin behar da, eta nekez defenda dezaket disko bat, ondoan ditudanekin ez banago gustura. Disko hori grabatzea izan zen bidegurutzea beste hilabete batzuk luzatu beharko nukeela pentsatze hutsak hotzikara ematen zidan. Niretzat, ez zuen merezi.

Noizbait merezi dezake?

Auskalo. Edozer gerta liteke.

Grabaketa gogorra izan arren,kantu horiek oraindik barnean daramatzazu edo behin betiko alboratu dituzu?

Disko hartako kantu bat disko berrian dago, Gezurren bat izenekoa. Eta zuzenean ere egiten dut disko horretako beste bat. Bi kantu behintzat nirekin daramatzat.

Deus guti grabatu eta gero, denbora luzea, bi urte inguru, egin omen zenuen musika entzun ere egin gabe. Min ematen zizun musikak?

Bai, garai batean bai. Horregatik esan dizut lehen izan litekeela salbabide baina baita galbide ere.

Pentsatu zenuen sekula musikak betiko utzi zintuela?

Bai, ondo esan duzu, musikak utzi ninduela pentsatzera iritsi nintzen.

Gero, Lily Allenen Smile kantuak atera zizun musikaren irribarrea berriro...

Bai, horixe da. Irribarrea atera zidan, eta sentiarazi zidan zerbait, nahiz eta pop kantu itxuraz inozo bat izan. Gero kantua ez da hain inozoa inondik ere. Literaturan epifania deitzen zaio horri.

Gauzak zer diren. Irakurri dizut Deus guti diskoa zuretzat izan dela Brian Wilsonentzat Smile izan zen hura.

Beno, hori esan nion elkarrizketa egin zidan lagun bati, biok elkar ezagutzen dugulako eta sarri hitz egin dugulako Wilsonen Smile-z. Txiste moduko bat izan zen. Gero hor gelditu da, baina ez dut uste horrela denik, oso desberdinak baitira kasuak. Hala ere, hor dago berriro irribarrearen kontua, bai.

Nola bizi duzu musika orain? Aldi baterako utzi zintuen hark zer ematen dizu?

Orain beste era batera entzuten dut musika. Ez dut behar bizitza osoan izan dudan premia hori, denbora guztia musikaz inguratuta egoteko premia hori, une oro musika entzuteko, jotzeko, aldizkariak irakurtzeko eta jarraitzeko premia hori. Gustatzen zait gustatzen zaidana, ez gauza asko. Gustatzen zaizkidanak asko gustatzen zaizkit. Baina oso modu lasaian hartzen dut. Eta estimatzen ditut lehen estimatzen ez nituen gauza batzuk, eta alderantziz ere bai. Lehen miresten nituen asko orain ez ditut miresten hainbeste. Ikuspuntua aldatu egin da.

Eta lasaitasun horrek nola eragiten dizu sortzeko orduan?

Orain badakit zer nahi dudan. Beharbada, behar izan dut isiltasuna hori jakiteko. Benetan zer nahi dudan jakiteko, ez bilatzeko gehiago. Tira, beti bilatzen duzu, baina orain ez hain modu erabatekoan. Ez zuritik beltzera joanez, eta alderantziz.

Zenbaterainoko eragina izan du Ibon Rodriguezekin eta Maite Arroitajauregirekin topo egiteak lan berrian?

Maiterekin oso ondo moldatu naiz. Bere ekarpena handia izan da, interesgarria, mesedegarria nire kantuetarako, eta oso esker oneko sentitzen naiz, baina Ibonekin urte asko daramatzat. Gainera, ez nuen ezagutu musikaren bidez; lankide izan nuen. Beste mota bateko harremana izan da. Lehendabizi adiskidetu, eta gero musikaz hitz egin urte askoan, eta azken urteotan hasi gara elkarrekin lan egiten. Baina bera izan ez balitz hor, ez dut uste orain disko hau egingo zenik, edo nik kantatuko nukeenik. Bera ezinbestekoa izan da niretzat, diskoan bertan egin duen lan zoragarriaz gain, adiskide moduan eman didan indarrarengatik. Hori izan da inportanteena. Ibonek eman didana bakarrik Ibonek eman ahal zidan.

Zure bakarkako ibilbidean, azken bi diskoetan bederen, jakin izan duzu belaunaldi gazteagoko musikariekin elkartzen. Zuretzat garrantzitsua da?

Ez diot inoiz neure buruari planteatu gazteekin edo zaharrekin elkartzea. Jo dut jo ahal izan dudanarekin.

Baina ondo inguraturik beti. Berako musikari troupe-a aurreko diskoan, Ibon eta Maite oraingoan...

Akats asko dauzkat eta bertute gutxi, baina uste dut bertuteren bat izatekotan, ez dakit zergatik, jende ona topatzeko gaitasuna dudala. Zortea izan dut beti jende ona aurkitzeko, jende sortzailea topatzeko.

Musika entzule kritiko izanik, nola datoz musikari belaunaldi berriak?

Teknikoki, musikari direnez, izugarriak dira, inoiz izan diren onenak ziur aski. Baina musikak itzala galdu du gizartean, ni gazte nintzen garaiaren aldean. Musikak ez du lortzen lehen zeukan oihartzuna gizartean, beraz, zaila da. Hori da arazo nagusia. Eta horrek ez dauka zerikusirik gazte izatearekin edo zaharra izatearekin. Mundua horrela aldatu da, eta kito. Nik ez dut arazorik musikari zaharrekin edo gazteekin.

Beste kontu bat da, beraz.

Bai. Batzuk gustatzen zaizkit nahiz eta zaharrak izan, eta beste batzuk gustatzen zaizkit nahiz eta oso gazteak izan; eta beste batzuk ez zaizkit batere gustatzen. Oro har,neure burua rock and rolletik eta blues-rocketik oso-oso urrun ikusten dut. Zehaztearren, musika zuri anglosaxoi gehienetik gero eta urrunago.

Musika beltzaren zaletasuna aspaldikoa duzu.

Bai. Beti gustatu izan zaizkit reggaea, duba eta soula. Horiek izan dira beti nire gustuak, eta orain ere horiek dira. Ez bakarrik horiek, baina horiek ere bai. Baina batez ere americana, folk, blues molde horiek ez zaizkit gustatzen.

Zer eragiten dizu, bada, musika horrek?

Asperdura. Nekagarria egiten zait, beti blues progresio berberak... ezin dut horrekin, nahiz eta oso onak izan egiten duten horretan. Ez nau harrapatzen.

Diskoaren klasikotasuna aipatu duzu. Horretan oso desberdina da Deus guti-ren aldean. Elektronikoa hura, harmonikoaguztiz hau.

Egia esanda, nire disko guztiak bata bestetik oso desberdinak dira. Ni neu aspertuko nintzateke antzeko diskoak egingo banitu. Honetan biluztasuna bilatu dut, baina aurrekoan ere bilatu nuen elektronikaren bitartez. Disko hark balio izan zidan konturatzeko lor nezakeela biluztasun hori bide organikoago batetik.

Abstrakziorako asmoa aipatu izan duzu behin baino gehiagotan. Zer esan nahi du abstrakzioak musikan?

Nik jakingo banu. Badakit zer adierazi nahi dudan, baina musika hitzetan jartzea ariketa oso zaila da. Beharbada, esan nahi dudana da betiko progresio horietatik kanpo dabilen musika egin nahi dudala. Horregatik, kasu honetan ez dago baxurik, ez bateriarik, horrek jada ondo zedarritutako bide batetik eramaten baitu musika. Beharbada, hitza ez da abstrakzioa, baizik eta zabaltasuna.

Denboragabetasuna?

Baita ere. Ingurune semantiko horretan kokatzen dira bilatu nahi dudana adierazteko hitz guztiak. Nik ematen ahal dizkizut adibide musikalak...

Adibide moduan jarri izan duzu Richard Hawley, zure azkenaldiko deskubrimendu handiena.

Bai. Haren azken diskoa gustatu zait batez ere. Badakit urte asko daramatzala musika egiten, baina nik berriki deskubritu dut. Aurrekoak ere entzun izan ditut, eta gustatu izan zaizkit denak, baina ez Truelove's Gutter azkena bezainbeste. Hor badago abstrakziorako joera hori.

Gurera etorriz, ez dut esango Hawleyren pareko zerbait, baina barrenean kosk egin dizun zerbait entzun al duzu azkenaldian?

Bai, noski. Hemengo musikari asko gustatzen zaizkit, baina badira batzuk beti egiten didatenak kosk barrenean; esaterako, Iparraldeko batzuek: Beñat Axiarik, Maddi Oihenartek, Erramun Martikorenak... Hiru horiek beti ditut hor, baita Niko Etxart eta haren aita ere... Ez dakit zergatik dagoen zera hori Iparraldean bakarrik. Beharbada, pentsatuz gero, ondorio batzuetara ailegatuko ginateke. Ezin dut parekorik aurkitu Hegoaldean. Ezin dut imajinatu Hegoaldean herri kantuak horrela ematea eta nigana horrela iristea.

Ez zara ari kontu teknikoez...

Ez, ez, aipatu ditudanak sarri ibiltzen dira a cappella kantatzetik oso hurbil. Eta ahots hutsean kantatzen dutenean gustatzen zaizkit gehien.

Hunkidurarekin loturarik badu horrek?

Nire kasuan, bai, argi eta garbi.

Hunkitu egin behar du musikak?

Musikak gauza askotarako balio du. Ez du bakarrik balio hunkitzeko, edo bakarrik dibertitzeko. Horretan datza, hain zuzen ere, musikaren aberastasuna, hainbat gauzatarako balio duela.

80ko hamarkada hasiera hartan Hertzainak taldeko kantari zen garai hartatik, zein aldatu da gehiago, Xabier Montoia ala ingurune musikala?

Biak, seguru. Nik ez dut uste, halere, funtsezko gauzetan aldatu naizenik. Batzuetan esango nuke zoritxarrez, batzuetan esango nuke zorionez. Gaur biak esango ditut. Konturatu naiz nire musika bizitza beti izan dela bera: M-ak-ekin hau zen, eta berdin jarraitzen dut. Jarraitzen dut gaztetxeetan eta tabernetan jotzen, jarraitzen dut diskorik saldu gabe...

Hori kezka da zuretzat?

Ez, ohitura da. Baina klixeekin arazoak dauzkat, eta ez zait gustatzen neure burua klixe horretan ikustea ere. Galtzailearen klixeak, irudi erromantikoak, aspertzen nau, baina irabazlearenak ere ez nau liluratzen. Ez dut idolo izan nahi. 20 urte nituenean, akaso bai, baina orain ez. Ez dauka inolako abantailarik orain.

Orduan, non zaude orain?

Zurekin taberna batean, duela 30 urte bezala [tabernaz ari da].

Zure bidea egin duzu, ordea. Seigarren diskoa duzu bakarka.

Bai, horretarako nekaezina naiz. Egoskorra.

Disko hau atera arte, azken boladan gehiago jo izan duzu literaturara.

Bai, hori izan da nire salbabidea.

Eta hemendik aurrera ere bai, edo itxaron dezakegu musika aldetik garai oparoagoa?

Nahiko nuke behintzat. Diskoak orain kontzertuetan bakarrik saltzen dira, beraz saiatu beharko dugu. Kontua da geroz eta kontzertu gutxiago ematen direla orain, baina etxea diskoz beteta daukat, eta pentsatzen dut etxea hustu arte jarraituko dudala behintzat. Puska baterako daukat, beraz. Hortik aurrera ezin nezake ezer agindu.

Horrek eragiten dio literatur sorkuntzari? Denbora kentzen dio? Horretan etsai dira?

Bai, baina eskerrak biak ditudan. Musikan gaizki doakidanean, nire babeslekua literatura da, eta alderantziz. Literaturan gauzak gaizki ateratzen zaizkidanean, musikari heltzen diot. Baina orain musikan nago buru-belarri, eroso eta gustura.