«Umoreak bizirik irauten lagundu digu palestinarroi»

Damasko eta Jaffa hirietako mapak nagusi dira Suad Amiry (Damasko, 1951) idazlearen etxean. Sirian jaioa eta Jordanian hezia da; errefuxiatu palestinar askoren istorioa bizi izan du Amiryk. Aitak Jaffaren inguruan egiten zizkion deskribapenak buruan izanda iritsi zen 1980ko hamarkadan Palestinara, herrixketako arkitektura aztertzera hain zuzen. Berehala sortu zuen Riwaq zentroa —ondare arkitektonikoa zaintzeaz arduratzen da—. Tartean, Bir Zeit unibertsitateko irakaslea izan da, baita 1991ko bake elkarrizketen ordezkaritzako kide ere. Alta, benetako ospea Sharon and My Mother in Law (2003) liburuak eman zion. Israelek Ramala setiopean hartu zueneko pasarteak kontatu zituen bertan, eta bere amaginarreba ospetsu egin zuen. Umorea tresna pedagogikoa dela aldarrikatu du BERRIAri emandako elkarrizketan.

Zenbakiek sinbologia berezia dutela esan ohi duzu. 420ak Palestinako ondare arkitektonikoa babestera bultzatu zintuen. Zergatik?

Txikitatik nire memorian izan den zenbakia da; 1949-52 bitartean, 420 herrixka palestinar suntsitu zituen Israelek. 1980ko hamarkadan, Zisjordaniara eta Gazara joatea erabaki nuenean, herrixketako arkitektura aztertu eta guztira 420 herrixka zeudela jakin nuen. Zutik zeuden 420 horiek babesteko beharra sentitu nuen orduan, eta horregatik sortu genuen Riwaq erakundea.

Zer behar da ondare hori babesteko?

Bereziki, agintariek jarrera ona izatea eta pizgarriak ematea. Gure eraikin historikoak ondare kulturalaren zati bat dira, eta ezin ditugu galdu. Palestinako ondare arkitektoniko aberatsari balio bat eman nahi geniolako sortu genuen Riwaq. Nolanahi ere, eginkizun hori ez da batere erraza izan. Okupazioaren ondorioz, palestinarrok Zisjordaniako azalera osoaren %12an soilik eraikitzeko baimena daukagu, eta horrek biziki handitu du lur horien balioa. Beraz, etxe zaharrak bota eta solairu askoko eraikinak egiten ari dira. Presioaren eta espekulazioaren kontra, ezer gutxi egin daiteke. Riwaqen, ordea, herrixka txikietan lan egitea erabaki dugu, eraikin zaharrak eraistea eragozteko eta zaharberritze lanen bidez lanpostuak sortzeko.

Zergatik egin zinen arkitekto?

Uste dut dislexia izateak eragin handia izan zuela. Txikitatik, zaila egin zitzaidan irakurtzea, eta horregatik da kuriosoa gerora idazle bilakatu izana. Nire ahizpak dio burmuinaren ezkerreko aldea bakarrik erabiltzen dudala. Bestalde, errefuxiatu izateak ere pisu handia izan zuen erabakian. Etxearen sinbologia oso berezia da guretzat. Adibidez, amaren etxea, Damaskon, zehatz-mehatz gogora dezaket, baina aitaren etxea, Jaffan, ez nuen inoiz ezagutu. Palestina urrutitik eta imajinazioa erabiliz berreraiki nuen denbora luzez, eta horrek etxearen kontzeptuaren inguruan eztabaidatzera bultzatu ninduen behin eta berriz. Ordutik, nire pasioa da arkitektura.

Baina Ariel Sharonek eta zure amaginarrebak zeharo aldatu zuten zurebizitza.

Goitik behera. 2002an, Sharonen gobernuak Ramala setiatu zuen; Jasser Arafaten egoitzaren ondoan bizi zen amaginarreba, etaetxera ekartzea erabaki nuen. Orduan 90 urte zituen, eta beldur nintzen bere osasunaz. Ez nekien orduan bi okupazio pairatzen amaituko nuela; bata, etxe barruan, eta bestea, kanpoan! Amaginarrebak zeharo zoratu ninduen. Ez geneukan ez urik ezta elektrizitaterik, eta hark bizimodu normala izan nahi zuen, otordu guztiak errespetatuz, okupaziorik izango ez balitz bezala. Gure arteko eztabaidak egundokoak ziren, eta esperientzia horri buruz idaztea otu zitzaidan. Amaitu nuenean, Italiako lagun bati bidali nion, eta hark editore bati pasatu zion, niri ezer esan gabe. Bat-batean, 50 urterekin, idazle bilakatu nintzen!

Zein da Sharon and My Mother in Law (Sharon eta nire amaginarreba) liburuaren arrakastaren giltza, zure ustez?

Palestinarrok sufritzen dugun okupazioaren beste ikuspegi bat ematen du. Zentzugabetasunaren egunerokotasuna azalduta, mundu zabaleko irakurleen arreta jaso nuen. Amaginarreben eta errainen arteko harremanak unibertsalak dira, baina kasu honetan Ramalako setioa eta okupazioa ulertzeko ere balio izan zuen. Umorea da giltza. Amaginarrebari adarra jotzen diot liburuan, baina gauza guztien gainetik duintasunaren sinboloa da niretzat. Askok ez dakite palestinarrok umore garratza daukagula. Eta umore horrek bizirik irauten lagundu digu.

Afizio zenuena lanbide egin duzu. Arkitekto ala idazle, zer nahiago?

Ez naiz ezeren beldur, eta ez dut nahi nire bizimodua bi esparru horietan soilik egin. Arkitektura nire pasioa da, eta Riwaq, inoiz izan ez dudan haurra. Baina bertako zuzendari izateari utzi diot jende gazteari tokia uzteko. Oso harro nago, ni gabe primeran dabilen zerbait sortzeko gai izan naizelako. Orain idazketa lanari heldu diot, baina aldi berean, ez naiz naiz oso eroso sentitzen egun osoko idazle izanda. Uste dut dislexiak eragindako segurtasunik eza dela; izan ere, idazten dudanean beste esparruetan baino askoz dudatsuagoa sentitzen naiz.

Eleberri berria amaitu duzu. Netanyahu al da oraingoan protagonista?

Editorearen eskuetan dago, eta ezin dizut ezer kontatu. Baina ez, Netanyahurik ez da barruan!