Zenbat den bat gehi bat

Izenez deitu ohi zaie, zaleen artean, bertsolariei. Banaka normalean, baina sarri binaka ere bai. Igor eta Unai, Unai eta Igor. Herrikide, lagun eta ofiziokide, bertsolaritzaren bikote klasikoen bertsio modernoa izan litezke Elortza eta Iturriaga. Urteak joan dira elkarrekin plazara atera eta belaunaldi eta estetika berri baten jaiotza irudikatu zutela. Ordutik, bere bidea egin du bakoitzak, baina ez dute harremana alboratu, bizitza errealean nola, sorkuntza egitasmotan ere bat eginda jarduteko.

Non ezagutu zenuten elkar?

IGOR ELORTZA: Durangarrak gara biak, eta Kurutziaga ikastolan ikasi genuen. Urtebeteko tartea egon arren, elkarren ezagutza bagenuen hortik. Bestalde, Unairen ama Josefina eta nire aita Jaime bata bestetik ehun metrora dauden bi baserrietakoak dira, Iurretako Oromiño auzokoak, eta han, batez ere uda eta asteburuetan, elkar ikusten genuen bazter batetik bestera. Eta, gero, 11 edo 12 urte genuela hasi ginen Jon Lopategirekin bertsotan, Kurutziaga ikastolan bertan, baina eskola orduetatik kanpora. Han hasi ziren bertsoa eta harremana.

Nola gogoratzen duzue Lopategiren garai hura? Nola egin zenuten bertsoetarako saltoa?

UNAI ITURRIAGA: Nire kasuan, ordurako Lopategirekin zebilen lagun baten bitartez sartu nintzen. Ni gerora konturatu naiz gure etxean aita bazela bertsozalea, baina ez zen oso gauza presentea. Bertso eskolako oso oroitzapen onak dauzkat. Gainera, gu, lau urtez gutxienez ibili ginen bertso eskolaz gain eskoletara joaten, asteazkenero, Lopategirekin. Bizkaiko eskola guztietatik ibiltzen ginen. Bertsoa zen gure ibiltzeko modua.

I.E.: 1986ko Euskal Herriko finalean, Lizasok txapela irabazi zuenean, oraindik bertsotan hasi barik geundela, bakoitza bere gurasoekin joanda egon ginen finalean. Han kointziditu genuen, eta, gurasoek elkar ezagutzen zutenez, elkarrekin entzun genuen finala. Nire kasuan [gurasoak] ez ziren bertsozale sutsuak, baina biok eduki ditugu guraso euskaltzale, kulturazale eta giro horretakoak.

Esan izan duzue bertso mundu hori heldulekua izan zela orduko gazte askorentzat.

I.E.: Eskolan futbolean ona dena da jolas orduko errege, eta jolas orduko erregea dena da klaseko errege, eta, ni neu behintzat, bastante txarra nintzen futbolean. Hasi ginenean Lopategirekin, konturatzen zarenean beste zer edo zertan badaukazula abilidadea, zelan ez, gozamena da. Bestalde, Lopategi ikastoletara bertso irakasle herririk herri ibiltze horretan, kezka sortzailea edo horrelako kontuetarako zaletasuna genuenok sartu ginen. Gerora hainbat sorkuntza kontuan ibili den jendea batu ginen hor. Ander Lipus antzerki munduan, Unai Elorriaga, Leire Bilbao eta Urtzi Urrutikoetxea idazleak, Mikel Urdangarin kantuan, eta beste hainbat. Agian, Jon lopategi barik etorri izan balitz idazle bat idazte kontuetan irakasten, edo kantari bat kantuak egiten erakusten, beste diziplinetako jendea etorri izan balitz ere, segur aski antzeko jendea sartuko ginateke hor. Gure kasuan, geroko ibilbideak erakusten du bertsotatik abiatuta beste diziplina batzuetako artistekin edo norbere aldetik beste diziplina batzuetan ibiltzeko har hori egon dela. Askotan, bertso giro horrek katalizatu izan du hainbat sen diferenteko jendea.

U.I.: Bai, hori a posteriori-ko azalpena da. Igorrek esan bezala, kirola zegoen, edo bestela, eskola. Eta gure kasuan, hizkuntza trebetasun batzuk eta gustu bat zeukan jendeak luzitzeko eta gozatzeko zuen leku bakarra eskolako lanen bitartekoa zen, eta hori, ez da batere guay. Zuk Euskaran [irakasgaian] idazlan bat egitean goza dezakezu, baina oso txarto geratzen da. Eta orduan sortzen da eremu bat non hizkuntzaren bitartez jolastu eta gozatzen duzun eta ez da kritikagarria, ez dakit zelan esan, eremu aske bat da, eta jakina, onesten da.

Eta benetan al zen eremu guay bat? Tradizioarekiko haustura lehenesten zen orduko gazte inkonformisten artean...

I.E.: Plazaz plaza hasi baino lehenagoko garaia, ez guay, baina gozamen handiko eremua zen. Urtean hiru edo lau bider Kanpantxun [Ajangiz, Bizkaia] izaten ginen, Bizkaia osoan Lopategirekin zebiltzan beste herri batzuetako jendearekin. Eta hori benetako gozamena zen, taldetasuna eta zaletasuna, ez bakarrik bertsoetan, hizkuntzan, literaturan, kantuan edo beste hainbatetan. Gu desiratzen egoten ginen data horiek ailegatzeko.

U.I.: Durangon bertsotan hasi ginenean ez dut uste rarito batzuk ginenik, baina bagenuen oso gauza inportante bat, ez zegoela tradizioaren pisurik, eta, beraz, ez zen herrian bazegoela bertsolari bat eta haren ordezko izango ginela. Ez. Erabat libre ginen alde horretatik, eta guretzako plazer eremu bat zen. Kanpantxuko zera hori ere inportantea zen. Durangoko bertso eskolan bospasei lagun batzen ginen, baina bat-batean, sortzen da eremu bat normalki adin horretan existitzen ez dena, Bizkaia mailakoa. Eta hor hasten zara bereizten: gure lagunek ez daukate Bizkaia mailako lagunik, ez doaz kanpora egunak pasatzera... Eremu horretan dena konpartitzen zen: 13 urte dauzkazu, eta tipo batek poesia idazten du, eta beste bat gauero egoten da lata ematen Pedro Navajaren kantua ipintzen. Hori dena gure lagunek ez zeukaten, eta hor bai hasi ginela sentitzen, kakotx artean, talde pribilegiatu bateko partaide. Bat-batean, testuinguru horretan, hori guztia natural gertatzen da, eta, gainera, baloratzen da. Nik uste dut, zalantza barik, Lopategiren azierturik handiena hori izan zela.

Gazteen arteko onespen horrek, ziur aski, zerikusia izango zuen zuen estetikarekin. Erabat apurtu zenuten bertsolari tradizionalaren irudiarekin.

I.E.: Gure kasuan tradizioaren pisurik ez zegoen, ez genuen presiorik ezer jarraitzeko ez biziarazteko. Bestalde, bertsotan genbiltzan, baina gure momentu horretako zaletasun, erreferentzia eta lilura handienak ez ziren bertsoetakoak. Orain ere, gure biltegi edo background horretan bertso zaharrak baino askoz gehiago daude, adibidez, rock taldeak. Etortzen zen Unai eta esaten zidan: «Irakurri al duzu Montoiaren Anfetamiña?» edo «Ikusi alduzu La maté porque era mía [Tango , jatorrizko bertsioan] pelikula?». Ikusle moduan ere, bertso saioetara joaten ginen, noski, baina kontzertu askotara ere bai, edo zinemara...Horrek eragin zuen, horrela agertzeak, gure adinkide jendeak horrela ikusteak, gu gaztetxeetara bertsotan eramaten hasteak... Rock kontzertu pila batean kantatu genuen, baina gehiago zen gu hori ginela; bertsotan egiten genuen, baina hori ginen.

U.I. Hori baino lehenago, bertsoetarako zirkuitutxo bat eduki genuen, gure adinkideekin. Jakina, zuk Joni [Maia] istorio hau entzuten badiozu, guztiz ezberdina da: bera oso gazte hasizen, baina nagusiekin, eta publiko nagusi batekin. Guretzat, gazteei kantatzeanormalagoa zen besteei kantatzea baino. Jonek bestaldeko bidea egin behar izan zuen. Kristoren suertea izan zen guretzat, eta horregatik ere etorriko ziren beste estetika bat eta beste mundu bat.

Horrek ere lagunduko zuen ordura arte urrun izandako gazte asko erakartzen bertsolaritzara.

I.E.: Izan zen jende bat bisio horrekin, beste publiko bat erakartzeko. Guk, urte batean, Joseba Santxorekin Getxoko institutu guztiak ibili genituen. Hark kontzientzia osoz egiten zuen, Algortako gazteak bertsozaletzeko. Orduan, gu, noski, askoz txarragoak ginen bertsotan 40 urteren bueltako bertsolari asko baino, baina Santxok bazekien Algortako gazte horiek bertsoetara hurbiltzeko hobe zela gure bertso txarrekin baina gure izaerarekin joatea hango institutura, beste inor joatea baino.

Oso gazte nabarmendu zineten bertsolaritzan. 1990eko Bizkaiko Txapelketan, 16 eta 15 urterekin, hartu zenuten parte, eta finalera iritsi zineten biak. Laster hasiko zineten txapelak pilatzen ere. Nola hartu zenuten hori?

I.E.: Nik badaukat erantzukizunaren pisuaren akordua, behin salto publikoago bat eman genuenean —finalak, plazarik plaza ibiltzea...—, 15 edo 16 urterekin. Gauza serioez egin behar zen bertsoetan halako lekuetan, politika kontuez, gatazkaz, Euskaldunaren itxieraz... eta nik badaukat batzuetan nire burua estu topatu izanaren sentsazioa. Batetik da 15 edo 16 urterekin eduki aldetik daukazun jakintza, ezagutza eta pentsamendu maila, baina baita daukazun bertso maila ere. Askotan 10/8an gai potoloei buruz kantatzea ez da erraza. Nik badut akordu hori, baina Unaik ezetz esaten du.

U.I.: Bai, ni inkontzientzia absolutuan bizi nintzen...

Baina noiz edo noiz esnatuko zinen inkontzientzia horretatik, txapelak irabazten hastean, behintzat.

U.I.: Bai, nik gero momentu batean krisi bat bizi izan nuen. Garai batekoa olatu bat izan zen: saioetara joaten ginen, eta gero han geratzen ginen parrandan, edo handik ez dakit nora joan. Heldu zen momentu bat, berandutxo, esan nuena: «Txo, bertsotan zabiltza». Eta, hor, bat-batean datoz beldurrak. Baina ordura arte, ahal denik eta handiena bota, eta pozik! Martens zenbat eta kolore deigarriagoekin hobeto, pailazoen moduan! Garai hartako oso akordu ona daukat, baina ez oso bertsoetan zentratua. Egiten genuen bertsotan erraztasun bat genuelako, baina ez nuen halako kezkarik. Gero bai: bat-batean konturatzen zara 21 urte dauzkazula, bi txapel, ez dakit zenbat plaza, eta esaten duzu: «Bale, oso ondo pasa duzu, baina bertsolaria zara».

Binaka aipatuak izan zarete makinatxo bat alditan: Igor eta Unai, Unai eta Igor, sarri eskutik hartuta. Bertsolariek badute elkarren beharra. Horrekin zerikusia du zuen bikoteak ere?

IGOR: Bertsolari bikoteak historian hainbat egon dira, eta uste dut ibilbideak berak ere egin gaituela. Gauza asko egin ditugu batera, bertsoetarako gutxienez beste bat behar da, eta ondoen, segur aski, biren artean egiten da. Hiruren artean debatea inposiblea da, biren artean eztabaidatzen da. Bertsoak badu hori. Eta gero biok herri berekoak izateak ere, ibiltzeko bakarrik, praktika bat sortzen du.

Baina zenbateraino da ona bertsokidea hain ongi ezagutzea? Kalterako ere izan liteke?

U.I.: Nik uste dut txarra ez dela inoiz. Bertsoen naturan egon da —uste dut orain igual zailagoa dela— bikoteka ateratzearen asunto hori. Oso klasikoa izan da, eta bikoteak berez ateratzen ez baziren osatu egiten ziren. Uztapide eta Basarri, Lopategi eta Azpillaga, Xalbador eta Mattin... Bertsoetako logika bati erantzuten zion bikotearenak. Horrek, gero, rolen banaketa dakar normalean, baina bueno, bestela ez da traba izaten elkar ezagutzea.

I.E.: Herrian eta bertso eskolan bertan zu besteko ona edo hobea den norbait izateak hobetzen laguntzen zaitu. Gauza ebidente bat da, edozertan. Jende dezenteri pasatzen zaio abilidadea daukala, gogoa daukala, baina bere inguru gertuan ez daukala abilidade eta gogo maila bereko beste kiderik. Eta bertso mundua ulertzeko klabeetako bat da hori. Lehen ere zenbat bertsolari on potentzial galduko ote ziren ez zeukatelako bere auzoetan ez norekin jardun, ez norekin hobetu, eta ezta gero norekin plazara irten ere? Guk zorte hori eduki dugu.

Rol banaketa ere badakar bikote sistema horrek, eta zuek, bertsotan, identitate ezberdinak garatu dituzue. Elkarrengandik ezberdintzeko beharra sentitu izan duzue inoiz?

U.I.: Ez, gauza horiek ez dira kontzienteki gertatzen. Gu oso pertsona ezberdinak gara. Noski, ukaezina da lagunarte bat eta gauza asko konpartitzen dugula, baina uste dut oso ezberdinak garela izaerari dagokionez. Gauzak gertatuz doazen heinean doa norbera bere identitatea eraikitzen, bere esperientziatik, bere trebetasunetatik, baita talkan eta igurtzian ere.

Baina bikoteak, agian, ez luke funtzionatuko biak kantuan oso antzekoak izan bazinate.

U.I.: Bai. Zuk begiratu bikote historikoei, zelan geratu diren rolak: Mattin zen txisposoa eta Xalbador sakona, nahiz eta hori oso azaleko gauza bat den. Basarri jakituna eta letratua, Uztapide herrikoia. Azpillaga eta Lopategi, antzeko kasu bat.

I.E.: Estereotipatzea beti da arriskutsua, baina egia da muina izaera diferentea dela, izaera pertsonala, baina baita izaera estetikoa ere, bertsoetara ailegatzen dena. Zorte bat da topo egin izana abilidade eta gogo maila bereko pertsona batekin, baina aldi berean izaera diferentea duena. Dudarik gabe elkarren igurtzi eta talka horrek egin eta berretsi gaitu bakoitzaren izaera eta joera estetikoan. Baita aberastu ere. Ez dut zalantzarik orain bertsoetan egiten dudan gauza batzuen baitan Unai dagoela. Eta suposatzen dut alderantziz ere horrela dela.

Elkarrekin lehiatu zarete Bizkaiko Txapelketako hainbat finaletan, eta besteak irabaztea ongi, baina norberak ere irabazi nahiko zuen. Nola ezkontzen dira sortzailearen egoa eta zuen arteko harremana?

I.E.: Bastante ondo eraman dugu hori, ez? [Barrezka]

U.I.: Uste dut bertsotan gabiltzanok nahiko ondo bereizten dugula hori. Zu taula batera igotzen zarenean badakizu zein den zure rola, eta ondoan duzuna Igor da, baina badakizu beste estadio baten zaudela. Nik badakit hori gogorrago izan dela gure inguruan, kuadrilla bera konpartitu dugu, gure gurasoak kuadrilla berean joan izan dira gu entzutera... Suposatzen dut hori ez dela beti erraza izan. Baina guk txapelketak elkarrekin prestatu izan ditugu; lehia egongo balitz, bakoitzak bere aldetik egingo luke. Ez dut uste inoiz arazo hori egon denik.

I.E.: Bestela ere, seguruenik, ez ginateke orain hemen elkarren ondoan egongo. Egia da onartu behar dugula bioi bastante ondo joan zaigula oro har, eta, noski, hori ere inportantea da asunto honetan. Bati zoragarri eta besteari beti erdipurdika joan izan balitzaio, asunto zailagoa litzateke.

Igor hobeki moldatu da beti Bizkaiko Txapelketan, Euskal Herrikoan baino. Unai, alderantziz. Azalpenik bilatu al diozue inoiz horri?

U.I.: Oso lehia ezberdinak izan dira. Nik ez dut txapelerako bereziki anbizio handirik eduki, eta, gainera, niretzat oso erraza zen bigarren geratzea ere, Igorren atzetik geratzen nintzen bitartean. Justifikatuta zegoen bigarren postu hori. Uste dut horrek kristoren lasaitasuna eman izan didala Bizkaiko Txapelketarako. Jakina, beste gauza bat da bat-batean gaztetxo bat etorri, eta gainetik pasatu izan banindu.

I.E.: Nik garbi daukat motibazioa dela arrazoia. Esan gura dut: Unai 1993ko Euskal Herriko txapelketan finalean sartu zen, ni bederatzigarren gelditu nintzen, eta orduan arnasa hartu nuen, garai hartan erantzukizunaren pisua sentitzen nuelako. Akordatzen naiz bezperan Jon Lopategik deitu zidala Aritz Lopategik kalentura zeukala, eta agian nik joan beharko nuela Belodromora. Bezperan. Niri sartu zitzaidan halako pirrilera... Ez dakit zehazki zer esan nion Joni, baina minutu batean amaitu zen telefono elkarrizketa hori, eta Aritz joan zen finalera [barrez].

U.I.: Bai, eta sukarrarekin joan zen gainera.

I.E.: Hori da. Baina gero, 1997an, hamargarren egin nuen, baina hor ja Maialen [Lujanbio], [Jexux Mari] Irazu eta Jon [Maia] ere sartu ziren finalean, eta hor gogoz geratu nintzen [barrez]. Motibazioa ezin da entrenatu, ezta erosi ere. Motibazioa dago edo ez dago, agertzen da edo ez da agertzen. Eta, ziurrenik, Bizkaikoetan nik banuen bai neure buruari, bai bertsokideei eta bai bertsozaleei gehiago demostratzeko motibazio hori.

25 urtetik gora zabiltzate plazaz plaza. Nola eusten zaio motibazioari?

U.I.: Gorabeherak izaten dira. Zorionez eta zoritxarrez, gazte hasteak zer dakar? Bada, bueno, batetik, 40-42 urterekin neke bat sumatzen dela. Nire urterik plazenteroenak izan dira kontziente izan naizenetik bertsolari naizela. Ni orain atseden batean nago, heldu zen momentu bat nekea pilatu zena. Eta gure nekeen zati handi bat ez dago sorkuntzaz edo asmamenaz lotuta, ibileran bertan dator: desorduak, jendea, ordu pilo bat...Gehi aparte eduki zenezakeen krisi existentzial, estetiko, politiko eta ideologiko guztiak.

I.E.: Niretzat, inportanteena energia da; ze, motiboak beti daude. Gu hasi ginenetik hona gure herri hau asko aldatu da, eta, azkeneko hamar edo hamabost urteetan, pilo bat; eta gu hasi ginen garaitik hona, aldatu da bertsoek duten funtzioa, euskal epikak eta halako gaiek bete duten funtzioa... Niri, adibidez, horrek motibatu egiten nau momentu honetan bertsotan egin eta lan egiteko. Beti esaten dut, erantzunak dauzkazunean galdera berriak agertzen dira. Kontua da norberak bere baitan energiarik baduen edo ez horri eusteko, bai sorkuntzaren aldetik eta horrek esan nahi duen lanketaren aldetik, eta baita, Unaik dioen bezala, beste alderdi horretatik: plazarik plaza ibiltzeko orduak behar dira, kotxean asko ibiltzea da, jende askorekin egotea da...

Igorrek aipatu duenaren aldetik, fase honetan, zer pisu izan dezake bertsolaritzak identitate kolektiboarentzako erreferentzia berriak eskaintzeko garaian? Galdera handiegia da agian...

U.I.: Ez, baina galdera garrantzitsua da, badagoelako hutsune edo amildegi handi bat. Ez dut esango bidea bukatu denik, baina zer edo zer gertatzen dabil. Ez dakit hori den nire deskantsuaren motiboetako bat, baina bai, lehen oso garbi eta ebidenteak ziren gauzak gaur egun ez dira existitzen, edo lehen osopresente zeuden gai batzuk gaur egun ez dira agertu ere egiten, horrek esan nahi duenarekin. Zer gertatu da hain urte gutxitan? Edo hain urte gutxitan noraino bete da edalontzi hori orain hau gertatzeko? Bat-batean, plano teorikoan hutsune bat dago, baina errealitatea da zu mikrofono baten aurrean zaudela, eta kantatu behar duzula. Eta horrek eragina dauka gai potoloetan jaurti ditzakezun mezuetan, eta mezu horren eraginetan. Adibidez, umorean. Gaur egun, askoz zailagoa da jendeari barrea eragitea, edo hunkitzea. BECeko irudiak asko distortsionatzen du jendea: hori lau urtetik behingo leku bat da, oso gauza isolatu bat, eta gero plazak ez du horrekin zerikusirik. Gaur egun bertsoekin plaza bat hunkitzeko... ostia! Mundu aldaketa batean gaude, gu ez gara zaharrak, baina XX. mendetik gatoz, eta XXI.mendeak oraindik zer eskaintzen duen ez dago garbi. Hori denetan pasatzen da, politikan, gizartean, baina diferentzia da gu bat-batean aurkitzen garela mikrofono baten aurrean eta inprobisatu behar dugula. Eremu seguru batzuk daude, baina beste batzuk ziurgabetasunez beteak.

I.E.: Ni orain oso gustura nabil plazan, galdera inportante eta potolo horren erantzunik ez daukat, baina motibatzen nau! Irudipena dut oso brotxa fineko garaiak direla. Segurtasun eta helduleku asko urtu dira, eta topiko tonto bat da esatea krisi garaiak sormenerako onak direla, baina bai, lan egiteko eta plazarako motibatu egiten nau. Hau hasi baino ez da egin, eta urte batzuetarako kontua izango da. Eta trantsizio horretan, gure belaunaldiak erantzukizun bat izango du, ez presio zentzuan, ez bada motibazio moduan.

Argi dago ahalegin gehigarria eskatzen duela orain arte kasik emanda zetozen gaiei ideia eta diskurtso berriekin erantzuteak.

I.E.: Bai, baina lehen askoz gaitzago agertzen ziren ñabardura asko agertu daitezke orain gai horiei buruz.

U.I.: Baina egia da ziurgabetasun garai hauetan, gazteentzat, gure atzetik datozen belaunaldientzat, eta gure atzekoen atzekoentzat askoz gaitzago dagoela, ze normalean, gaztetan, brotxa lodi batekin edo rodillo batekin marrazten dugu. Horrek funtzionatu izan du garai batean, esango nuke normala dela, kontsignak-eta. Egia da garai hau, Igorrek dioen bezala, pintzel finaz lan egiteko garaia dela, baina, noski, zuk ezin diozu 20 urteko gazte bati pintzel finaz lan egiteko eskatu. Uste dut plaza askoz zailago batean gaudela. Denetan, baina batez ere gurean, inprobisazio jarduna delako, eta, beraz, ez dago margenik.

Zuek, edonola, eskarmentua duzue bide berriak jorratzeko garaian. Bertsolaritzatik harago, proiektu ezberdinetara egin duzue jauzi, izan musikan, 7 Eskale eta Gu Ta Gutarrak egitasmoetan, edo antzerkian. Zer bilatu duzue eremu horietan?

I.E.: Niretzat, ezinbesteko motorra izan da hori guztia. Zalantza handiak ditut benetan hori dena egon izan ez balitz segituko ote nukeen bertsotan, ez dut uste. Bertsotan bakarrik 25 urtez ibiltzea nahiko gauza aspergarria iruditzen zait.

U.I.: Nik neuk­ bereizten dut Gu ta Gutarrak-en bide hori guztia eta oraingoa, antzerkikoa. Guztiz bertsoetatik kanpo ikusten dut [antzerkia], sorkuntzaren plazerarekin eta lanarekin oso lotuta dago, baina nire beste eremuetan ikusten dut, ez 7 Eskale edo Gu ta Gutarrak moduan. Bertso ibileran suertatu zaigun gauzarik politena hori izan da, tradizioaren pisurik gabe, durangarrak izanda, jende pilo bat ezagutu dugula. Ni Hertzainak-en fan amorratua nintzen, eta Josu Zabalarekin hiru disko egin ditut, eta ezagutu ditut Josu Zabalaren garaiko Gasteizko kolegak. Bertsoei esker, nik ezagutu dut Ruper Ordorika, egon naiz [Juan] Gorritirekin, egon naiz ez dakit norekin...Ume nintzela amestuko nituzkeen gauza pilo bat, bertsorik gabe ez ziren pasatuko, jakina. Hori da nire bizitzako motore handi bat. Antzerkia baita, e! Baina nik hori bereizten dut bertso lanetik.

I.E.: Nik badaukat berezko jokaera bat [eremuak] lotzeko; niretzat,bakarkako bertso lan bat mikroipuin bat izan liteke. Eta antzerkilariekin nagoenean ere bai. Lanean, bizipen horretan, aktoreak inprobisatzen ikusi, eta guk gero hortik elkarrizketak idaztean,pertsonaien izaerari buruz eta tramak egituratzeko moduei buruz egiten dugu berba. Hor, azkenean, sortzen dira elkarrizketa batzuk zerikusia dutenak ezerezetik zerbait sortzearekin, eta hori, ideia bera, gauzatu liteke antzerki baten, hiru bertsotan, kanta baten edo ez dakit zertan. Nik, alde horretatik, lotuta ikusten ditut. Bertsotan ez nuke berdin egingo esperientzia horiek izan ez banitu. Noski, mikrofono baten aurrean egotea eta erabaki guztiak 20 segundoan hartu behar izatea ez da manual batekin egiten den gauza bat, baina horrek denak badu bertsoetan bere isla.

Argi dago, zuen kasuan, bat egitea onerako izaten dela. Izaten ahal baita 1+1=0,5 izatea, batzeak formula txarra ematen badu, baina izaten ahal da 1+1=3 izatea ere, gehitze hutsa baino, gehiago haziko bazinate bezala.

U.I.: Bi izanda konforme egongo nintzake, eta, hortik aurrera izan behar bada, jendeak esan dezala. Baina bai, esan beharra dut —gure bizitzen errepaso nostalgiko hau egin eta gero—, Igorrekin lan egiteak baduela bentaja bat niretzat. Guk asko ezagutzen dugu elkar, eta mozkortu gara, kontzertuetara joan gara... baina lana ere batera egin dugu askotan. Bertsotan ere bai, baina lan-lana ere bai. Ahal dugu, eta hori ez da beti gertatzen. Antzerki lan bat idaztean edo Gu Ta Gutarrak bezalako gauza batean lan asko egin behar izaten da, izan daiteke gidoi bat idaztea, baina izan daiteke mikrofono bat oholtzara igotzea, edo bafleak jaistea. Eta hori garrantzitsua da, kontziente izatea sorkuntzan —BECen edo Francoren ilobari gutuna-n,— argazki polit bat agertuko dela, baina horren atzean gauza asko daudela. Eta horretarako lagun bat edukitzean, emaitza ez dakit 1+1=3 edo zenbat izango den, baina 2 izatea asko da, ze bietako batek bakarrik distira ikusiko balu, edo magia horretan sinesten duena bakarra balitz, emaitza 1 litzateke, edo 0,5.

I.E.: Gehitze eta biderketen kontu hori interesgarria da. Niri matematikak gustatzen zaizkit, eta badaukat horretarako nahiko joera. Eta, kasu honetan, 1x1=1 izatea eta 1+1=2 izatea gustatzen zait, uste dudalako inportantea dela esatea ere bakoitzak bere gauzak egiten dituela, bertsoetan ere bai, eta, oholtza gainean egun berean gaudenean ere bai, baina gero 1x1=1 izaten ere badakigula, eta ez bakarrik sorkuntzan eta emaitzan. Unaik esan duen kontu hori oso inportantea da, eta lantzean behin lan grisak edo marroiak batek jateak eta hurrengoan besteak, eta hori egitea nahiko modu errazean ez da erraza, eta nahiko engrasatuta joaten da hori. Hainbeste urtetako esperientziaren ondorioa da hori. Gustatzen zait 1+1=2 eta 1x1=1 izatea.

U.I.: Kasu bakarra da biderkatzearen emaitza batuketarena baino txikiagoa dena, ezta?

I.E.: Bai, eta interesantea da. Matematikak ez dira kasualitatez horrelakoak.