Enedina Raquel Madariaga: «Intrusismo handia dago loreen munduan: orain, supermerkatuetan ere saltzen dituzte»

Zerrenda luzeak dira, eta abar batekin zarratu beharrekoak kasik. Batetik, ogibideak: izan da hainbat fabrikatako behargina, ume zaintzailea, garbitzailea, eta, azken berrogei urteetan, lore saltzaile ari da. Bestetik, lan boluntarioak: Barakaldoko Lutxana auzoko jai batzordeko kide da duela 35 urtetik, herriko Pentsiodunen Plataforman ere badabil, eta hil hurren dauden txakurrei aterpea eskaintzen die. Hori dela eta, gaitza suertatzen da Enedina Raquel Madariaga (Sestao, 1939) kontu bakar batekin identifikatzea: kartsu egiten du berba hala pentsioak igotzeko beharraz nola loregintzan dagoen intrusismoaz, eta samurki bere abaroan dauden txakurrez. Ezertaz ere ez da axolagabeki mintzo.

14 urterekin joan zinen Sestaotik...

Amaren amari pisu bat egokitu zitzaionean Beurkon [Barakaldo], hara lekualdatu ginen.

Zer oroitzapen duzu Sestaoko urteez? Garai gogorra zen, gerraostea.

Tira... Oroitzapen txarrak ditut. Izan ere, nahiz eta amona Gregoria trebea zen jaten ematen, etxean gauzak falta ziren. Gauza nahikotxo.

14 urterekin hasi zinen lanean.

16 urte nituela esaten nuen. Monteron [Barakaldo] hasi nintzen. Amianto fabrika bat zen; besteak beste, suhiltzaileentzako eskularruak egiten genituen. Bi urtez egon nintzen han, eta Garaiko grafito fabrikara joan nintzen ondoren, apur bat gehiago ordaintzen zutelako. Galleteran egin nuen lan gero, Jauregi gozotegian, haurrak zaintzen, eskailerak garbitzen, koltxoiak egiten... Eta gaur egun loreak saltzen ditut. Ez naiz egindako ezertaz damutzen.

Ordurako interesa zenuen loreen inguruan?

Ez, hori geroago etorri zen. Garai hartan ez zen lorerik ikusten, eta kalez kaleko salmentak ez zuen gaurkoaren antzik: saltzaileak bozgorailudun furgonetetan ibiltzen ziren, edo udaletxearen aurrean geratzen ziren, kale jakin batean...

«Barruko eta kanpoko landareek ez dute lur bera behar. Baina saltoki orokor batean, ez dago hori azalduko digun langile espezializaturik»

Noiz hasi zinen loreen kontuarekin?

Modurik tontoenean. Ez nuen beste irtenbiderik ikusten, eta aukera izan nuen, merkatuetan ia ez zegoen-eta lorerik. Orain dela berrogei urte hartu nuen erabakia, eta ingurukoek babestu egin ninduten.

Merkatua asko aldatu da ordutik?

Bai. Ez dakit onera edo txarrera egin duen. Nire ustez, orain intrusismo handia dago landareen munduan: orain, supermerkatuetan ere saltzen dituzte loreak. Komertzio orokorretan ere egoten dira, atean ipintzen dituzte, eta nabari da txarto zainduta daudela. Landareari ez diote duen balioa ematen, ezta ekoizlearen lanari ere; etekinari baino ez diote begiratzen. Tomateak edo letxugak ekoizten dituztenekin gauza bera gertatzen da: ekoizleari 5 edo 10 zentimo ordaintzen dizkiote ale bakoitzeko, eta erosleari 5-6 euroan kobratzen diote. Tartean, trajedun gizon mordo bat dago ordenagailu baten aurrean jesarrita, eta haiek ezartzen dute produktua zenbat garestitu behar den, ez ekoizleak irabaziak izan ditzan, baizik eta gainerako bitartekariek izan ditzaten. Baina trajedun gizon horiek ez dute inoiz aitzurrik hartu, eta ez dakite nola egiten diren tomateak, letxugak, alegriak, koleoak.

Esan duzu denda horietan loreak txarto zaintzen dituztela...

Ez dituzte mimatzen. Berotegitik ekartzeko ipintzen dieten poltsa berean egoten dira, orri ustelak dituzte... Saltoki guneetara joaten naizenean, deformazio profesionala dela eta, landareak begiratzen ditut. Denda horiek duten lizentziak denetarik saltzeko baimena emango die, seguruenik: hala tomate bat nola kotxe bat. Nire lizentzian, bere garaian Ogasun publikoan atera nuen horretan, zera ipintzen du: landareak. Besterik ez. Nik ezin dut saldu ez tomaterik, ez letxugarik.

Zelako zaintza behar du lore batek?

Bakoitzak behar batzuk ditu, eta gainean egon beharra dago. Orri bat txarto badago, erauzi behar da, gainontzekoak txarto ipin ez daitezen; zuloak baditu, onddo batek hartu duen seinale. Lurraren kontua izan daiteke, agian... Izan ere, ez dakigu lurra erosten. Lur guztiek ez dute balio, barruko eta kanpoko landareek ez baitute lur bera behar. Baina saltoki orokor batean, ez dago hori azalduko digun langile espezializaturik: lurraren zakua hartuko dugu, eta organ sartuko dugu, esnearekin, ardoarekin, azukrearekin eta beste gauza batzuekin batera. Prezioz ondo ikusten badute eta interesatzen bazaie, gazteek lorea erosiko dute, ez zaie axolako inork ez esplikatzea nola zaintzen den, sarean bilatzen dute-eta informazio hori. Sarean begiratu dut inoiz, eta harritu izan naiz esaten dituzten gauza batzuekin.

Berrogei urte inguru daramatzazu Bilboko San Tomas azokara joaten. Azoka ere aldatu da, ezta?

Asko. Orain gazte asko dago; azokak erabat irauli dituzte, eta horrek asko pozten nau. Baserri giroan hazitako gazteak dira; haien familiek gazta, ogia, eztia, fruta eta abar ekoitzi izan dute, eta orain seme-alabak eta bilobak ari dira horretan. Beste batzuk lekukoa eman gabe hil dira. Hori da nire kasua: nire loreak nirekin batera bukatuko dira, nire ondorengoek beste lanbide batzuk aukeratu dituztelako.

Loreak saltzeko, azokak ezinbestekoak dira oraindik ere?

Ez soilik loreak saltzeko, baita nekazaritzaren sektore osoarentzat ere, zero kilometroko ekoizpenarentzat.

Orain nork erosten ditu loreak azoketan?

40-60 urte artekoek. Adibidez, nire lagun batek olibondo bat landatzen du biloba bat jaiotzen zaion bakoitzean; eta beste bezero batek berriki deitu dit limoiondo bat eskatzeko, emaztearekin eta semearekin batera landatu nahi duelako herrian. Baina haltzari ezin zaio fruiturik eskatu. Azoketan, ekoizle handizkariek saltoki orokorretakoei saltzen dizkiete loreak. Ez. Loreak baino ez dituzten profesionalei saldu beharko lizkiekete, ez landareez gain likoreak, coca-colak, arropa, galtzontzilloak, kuleroak eta zapatak saltzen dituztenei. Merkatua makal dago, eta mundu guztiak du indabak lortzeko eskubidea. Baina zuk ezin duzu jakin nola egin den kulero bat eta nola lore bat; edo bata, edo bestea.

Zer ekoizten duzu zuk berotegian?

Alegriak, petuniak, sulfiniak, geranioak, hortentsiak... Eta kanpoko loreak ere baditut, hemen ekoitzi ezin direnak: orkideak, adibidez.

Barakaldoko Pentsiodunen Plataforman ere ari zara.

Bai. Herriko Plazan batzen gara, gure eskubideak defendatzeko. Nik alarguntza pentsioa daukat, eta horrekin segituko dut; ez dut autonomoen pentsioa hartuko, lan egiteko bezain indartsu sentitzen bainaiz, oraingoz. Eta Pentsiodunak aurrera esaten jarraituko dut plazako agertokiaren gainean, baita fardelarekin eta ibilgailuarekin etorri behar badut ere.

«'Pentsiodunak aurrera' esaten jarraituko dut plazako agertokiaren gainean, baita fardelarekin eta ibilgailuarekin etorri behar badut ere»

Hasieratik lotu zinen, gainera: 2018tik. Garai hartan euforia handia zegoen; jende asko batzen zen elkarretaratzeetan. Nola gogoratzen duzu?

Oroitzapen zoragarria daukat. Barakaldo osoa jendez estalia: Herriko Plaza, Argentinako Etorbidea, Foruen Pasealekua... Kide batzuek Madrilera egin zuten bidaia sekulakoa izan zen: hemengo pentsiodun batzuk oinez joan ziren, Cadizko [Espainia] batzuk ere bai, eta Madrilen batu ziren. Gaur egun, Cadizko plataformakoekin oso harreman estua dugu. Grisen aurrean korrika egiten zuten zahar haiek gara, eta horrela jarraituko dugu; berdin digu gobernuan nor dagoen. Eta emakumeen presentzia funtsezkoa da, titulu mordo bat dugu eta: diru zorroa gara, giltzak, lisatzaileak, hezitzaileak, gerrillariak, amak... Eta hil egiten gaituzte. Eta gu hiltzen jarraituko dute, matxo iberiarrak uste baitu bera beste guztien gainetik dagoela.

Astero biltzen zarete, eta ez duzu izaten hitza hartzeko beldurrik. Andre alargunen egoera salatzen duzu sarritan.

Bai, erabat. Pentsatzen dudana esaten dut beti. Gustuko ez duenak ez nazala entzun, ez dadila etorri. Lotsagarria da emakume alargunei ematen dieten pentsioa. Senarrak 2.200 euro inguruko soldata du, eta, hura hiltzen denean, 600-700 euro jasotzen ditu alargunak. Ez al du gasturik, ala? Bi ogi barra erosi beharrean bakarra erosi beharko du, konforme, baina etxeko gastuak lehengo berberak dira.

Txakur zaharrak ere jasotzen dituzu, jendeak adoptatu ohi ez dituen horiek.

Quincocan-ekoek [Mungia] galdetu zidaten ea lau hankako haurtxo batzuk hartu ahal nituen, nire etxean hil zitezen. Eta azken bost urteetan, zazpi edo zortzi hil dira nirean. Orain, Lehendakari II daukat —Lehendakari I ere izan nuen; hil egin zen—. Beste bat ere badut: Txispa. Bilobaren lagun batzuek ekarri zidaten hori, Palenciatik [Espainia]. Zaunka ibili zen gau oso batez, harik eta topatu zuten arte: arbola batera lotuta zegoen, hamabost perdigoi zituen ipurdian, eta bi saihetsean. Hamabi urte daramatza etxean, baina beldurra hor du oraindik, nahiz eta nik oso ondo tratatzen dudan: erratzarekin ikusten nauenean, ohearen azpian ezkutatzen da.