Ez da zailtasunaren bila egindako jarduera, ezta balizko balentria erakusteko aitzakia ere. Istorio txikiak bildu eta harrian idazteko beharra da bidaia honen ernamuina, eta, aldi berean, galdera batzuk eskaintzea irakurleari: berekoikeriaz mozorrotutako autokonplazentziak? Egoak? Balizko harrotasunak? Abentura edo harri goseak? Erronkak? Arriskuak? Zerk baina!
Bisaurin (2670 m) mendiaren ekialdeko magalean daude Balellazako orratz zorrotzak. Bernerako mendatearen eta Lizarako aterpetxearen artean, ezpata baten sorbatzaren antza hartzen dute ertzek. Bi orduko ibilaldiak 600 metroko desnibela gainditzen du, eta, ordainetan, ia beti hutsik dagoen horma zirkular, malkartsu eta liluragarri batera eramaten zaitu.
Mikel Saez de Urabain eskalatzaileak duela ez asko paraje horren berri eman zuen bere blogean, eta, gauza askoren artean, akaso nolabaiteko poetikotasunez, lekuaren magiaz mintzo zen: tristezia zantzuz zipriztinduta, ingurua apurka-apurka eskalada lerroz eta gizakiaren presentziaz betetzen hasia dela aitortzen zuen Saez de Urabainek. Eskalatzaile eta mendizale batzuentzat paraje ezaguna izan arren, askorentzat oraindik leku basati eta bakartia da. Hori zen, agian, egileek han bide berri bat irekitzeko zuten lehen motibazioa.
‘Azken poeta’: omenaldia
Lerroari emandako izena ez da ausazkoa. Azken poeta “harrian poesia idazten” duten guztiei eskainitako omenaldia da. Ez da bide ikusgarria tamaina edo zailtasunari dagokionez. Xumea da. Intimoa. Poema bat balitz bezala, erromantikoa gerta dakieke akaso errepikatzaileei, egileek dioten bezala. Idazten ari den honi, behintzat, horma garbi baten azpian jartzea paper zuri baten aurrean jartzea bezain kitzikagarria begitantzen zaio, lerroak noiz idatziko zain.
Lerroa J.P del Rio eskalatzaile frantsesak irekitako Dernier Dinosaure bidearen ondoan zabaldua da. Hormaren azterketa aurretik egin zuten etxeko epeltasunean, baina benetako abentura bertan hasi zen: katu oinak jantzi, soka hartu, eta lehen metroak irabazi ahala, «epeltasun guztia ihes egiten» sentitu zuten.
Harriaren aurrean galdera gehiago baino...
Ingurumarian aitzindariak izan diren hainbat izen aipatzen dira inspirazio gisa: Ekaitz Maiz, Arkaitz Yurrita, Mikel Saez de Urabain, J.P Rio... Horma bera ezagutua zen, baina aukera bat edo beste eskaintzen zuen oraindik. Bada, hala sortu zen bide berria. Baina zergatik? Autokonplazentzia hutsa? Berekoikeria? Erronka? Egoa? «Ez dakit, baina uste dut, oro har, zerbait sakonagoak bultzatzen gaituela gorantz», horra egileen hausnarketa.
Eskarmentu gutxi izan arren, horma gainean lan egitea arte bat bezala irudikatzen dute, eta hitz horren atzean kontraesanak, zalantzak eta pasioz beteriko hausnarketa sakonak taularatu daitezkeela diote. Horren ildoan, erantzun argirik gabeko hainbeste galdera erretorikoren artean, Alfonso Garciaren Una mirada atrás: el arte de equipar (2024, Kutunka films) dokumentala ikusteko grina inoiz baino gehiago piztu zaie eskalatzaile bizkaitarrei. Ziur daude Iñaki Markok, Guillermo Bañalesek, Aritz Apariziok eta J.M Hernandezek zer esan handia dutela afera horren inguruan.
Horiek horrela, poema bertikal honetara hurbildu dira beste hainbat lerro zabaldutako hainbat ere: Mikel Zabalza, Aritz Aparicio, Sonia Casas, Maialen Rojo, Iñaki Marco, Pou Anaiak, Inoriza anaiak, Ekaitz Maiz, Ibon Mendia, Tasio Martin, Joseba Iztueta eta beste hainbat; eskalatzaile komunitatearen %1 alegia, hori baita bideak zabaltzeari ekiten dion ehuneko ñimiñoa.
Azken poeta lerroak ezaugarri hauek ditu: zailtasuna, 6b/6c; luzera: 200 metro ―ertzeko orratz zentraleraino―; estiloa: plaka, diedro, arrakala eta organo tutuak; material finkoa: gutxienekoa; bilguneak, norabidea eta pauso gogorren babesa ziurtatzeko adina.
Eskaladaz harago: hausnarketa soziala
Bidaia honek badu begirada kritikoago bat ere. Konturatuta daude egileak mendian ibiltzea «pribilegio bat» dela: orain hamabost urte Bolivian, Ipar Potosin, 4.000 metroko mendiz eta pobrezia gorriz inguraturik, aisialdiaren eta mendiaz gozatzea benetako pribilegioa zela ohartu ziren, eta hango biztanleek eta beraiek ez zituztela mendiak era berean begiratzen.
Tankera horretako abenturak, Balellazakoak, istorio edo pasadizo txikietan oinarritutako testigantzak izan ohi dira, eta ibilbidearen kronikak eskaladaz harago doaz sarri asko. Alde batetik, esperientzia pertsonal sakon bat dago; bestetik, norbere buruari egindako galdera existentzialak, harriaren kontra iltzatuak.
Tontorrean, isiltasuna eta txirularen soinua
Tontorrera iristean ez zen oihurik izan. Ez poza oihuz adierazteko beharrik. Isiltasun une gozoak eta txirularen akorde askeak nahikoa izan ziren. Esperientzia hori «oroimen kutxan kapsulatzeko» modukoa izan zen.
Egun horretan, egileek euren «poema» harrian «idazteko» beta probestu zuten. Ez paper batean. Ez pantaila batean. Horma baten zimurtasunean, marraztu zuten lerro bat.
Etxerako itzuleran, beti bezala, azken eguzki printzen artean murgildurik, testua hitz ederrez ixten da:
«Bizitzan lehenengoz zein azkenengoz, etxerako bidean goazenean, edateko moduko diren mendi oroitzapenak dastatzea baino bertso lerro hoberik ba al dago?».
Azken poeta ez da bide bat bakarrik. Ez da abentura hutsa. Harriaren gainean idatzitako poema bat izan nahi du, akats eta guzti, isilpean kontatua. Eta akaso, testuan zehar agertutako galderek erantzunik gabe irauten duten bitartean, oraindik ez da azken poema izango.
