Zangoza eta Sos -Fernando errege katolikoaren jaioterria- herriak atzean utzi eta Onsella ibaiaren arrotik abiatzen den errepidea hartu behar duzue Petilla herrigunera igotzeko. Bizkar batean dago, mendiaren eguteran, etahaitz handi batek menperatzen ditu herriko etxeak. Gaur egun arrastorik egon ez arren, haitz horietan egon zen Petillako gaztelua, Iruñeko erresuma defenditu zuena. Petillan jaio zen Santiago Ramon y Cajal, 1852an. Kalea ez ezik, museoa ere eskaini diote Petillan 1906an Medikuntzako Nobel saria jaso zuen nafarrari.
Hiru kale baino ez ditu Petillak, eta plaza bakarra, Nafarroakoa. Plaza txiki horretatik ekin behar diozue Roitako gaztelura eramango zaituzten ibilbideari (840). Eliza alboko arkupetik herriaren behe aldean dagoen eskolara joan behar duzue, eta handik, herrira iristeko bide zaharretik behera jarraitu. Hainbat bihurguneren ondoren, arazorik gabe eramango zaituzte ibarraren hondoraino, errepideraino (710). Errepidean behera egin behar dituzue hurrengo pausoak, ezkerrean Labazia eta Uncastillora doan pista eta eskuinean nafar gobernuko basozainen etxea utziko duzue, eta laster iritsiko zarete behetik gora abiatzera behartuko zaituzten bidegurutzeraino (660). Petillatik Sosera doan GR-1 Zidor Historikoaren hainbat arrasto gorri-zuri izango dituzue bidelagun.
Bat-batean, pistak aurrera segi dezan utzi eta ezkerrera jo behar duzue, bide zaharretik mendi lepo batera igo arte (800). Nafarroa utzi eta Aragoiko lurretan sartzera zoaztela, han, aurreko mendi tontorrean ikusiko duzue lehengoz Roitako gaztelua. Hara iristeko, ordea, tontorra inguratuko duzue lehenik. Pinudiak erkametzari egingo dio leku, eta erreka zokora jaistean, laiotzenean, baita pago ale batzuei ere (730). Gorako bidea hartuko du bideak, hurrengo harratean, pista berri zabal batekin bat egiteko (795). Bide zaharrak eta arrastoek errekan behera Soseraino jarrai dezaten utzi, eta pinudiarekin batera zabaldutako pistan aurrera jarraitu behar duzue, harik eta beste batekin elkartu arte (780). Norabidez erabat aldatu eta Roitarantz abiatu. Eskuinera joko du, erreka gurutzatu eta maldari ekingo dio, gaztelu oineko lepora iritsi arte (870). Muino gainean dituzue zain gazteluaren hondakinak (905).
Bi dorre ditu gazteluak, eta harlanduz nahiz harlangaitzez eraikitako harresiak ixten du erdian geratzen den arma-patioa. Ipar-ekialdeko dorrea egoera hobean dago; bestea, berriz, azkenetan. Antso III.a Nagusiaren (1004-1035) erregealdian eraiki zuten, eta izen ugari izan ditu gazteluak: Roita, Rueyta, Sercastiello, Sierracastilla, Cercastiel, Charat-Kachtilla...
Lepora itzulita (870), Petillara iristeko bide zaharra topatu behar duzue. Horretarako, hegoaldera doan pistatik zoaztela, ezkerretik zuhaiztian barneratzen den bideari jarraitu behar diozue; ia batere jaitsi gabe, lehen igarotako erreka zoko ederra igaroko duzue, eta Petillan sartzearekin batera, alor batzuetara ailegatuko zarete. Borda batzuen hondakinetatik, Labazia iturriraino jaitsiko zarete (710), eta handik, errepidera. Bide zaharretik igotzea baino ez da falta.
