Mas eta Junquerasen arteko akordioaren ondotik, CUPetik leporatu zenieten soilik gobernu egonkortasunerako ituna egitea, eta funtsean ez adostea prozesu subiranistaren hurrengo urratsei buruzko ezer. Akordioa ez zen nahikoa izan?
Bi hilabete konplikatu izan dira, eta CUPi, neurri handi batean, ikuskizuna kanpotik begiratzea egokitu zaio, herri mugimendu subiranistaren zati handienari bezala. Jokoan zegoena ez zen hainbeste estrategia nazionala, baizik eta alderdikeriak eta hauteskundeetarako taktikak. Horrek harridura eragin zion jende askori: azaroaren 9ko galdeketaren ostean, desobedientzia ariketa erraldoia kapitalizatu eta prozesuak indarra hartu behar zuenean, makinak gelditu ziren, eta alderdikeriazko eztabaidak trabatu zuen dena.
Aurreko astean ikusi genuena, teknikoki, hautsitako egonkortasun itun baten berrespena izan zen, eta hark ekarri duen bakarra izan da aurrekontu antisozial batzuk onartzea eta murrizketak iraunkortzea. Ez dago inolako akordiorik independentziaren inguruan, ez eta bide orri estrategikorik ere. Haiek diote aurreratzen ari direla, baina oraingoz ez dute edukirik aurkeztu. Ituna, finean, quid pro quo da: CDCk onartu du ez direla zerrenda bakarrean aurkeztuko, eta ERCk onartu du bozak beranduago izatea.
Egoera zegoen bezala egonda, ez al zen beharrezkoa bi alderdiak adiskidetzea?
Ez dut esango akordio hauskorra denik. Egia da urduritasun kolektiboko une batera iritsiak ginela, pentsatuz: "Guztia haizea hartzera bidali behar dute hauek". Hauteskunde mailan, haiek dira independentismoaren errail nagusia; hori ere hala da. Baina azpian tentsio gehiago daude. Gu gehiago kezkatzen gaitu zer eta nola egin, noiz egin baino: akordio estrategiko sendo bat baldin badaukagu, ez zaigu hainbeste axola martxoan, apirilean edo beste hilabete batean egin behar baditugu bozak. Oraingoz, ordea, dakigun bakarra da aurrekontuak onartuko dituztela eta irailaren 27an hauteskundeak ditugula, ustez izaera plebiszitarioa izango dutenak. Baina horri dagokionez ere ohartarazi behar dugu CUPek ez duela txeke zuririk sinatzen: ikusi beharko dugu nola bihurtzen ditugun plebiszitario. Orain denek diote: "Orain etor dadila CUP". Nahi bagaituzte, aurretik, bitartean eta ondoren gogoratu behar dute gurekin. Haiek beti mahaia jarrita negoziatu nahi izaten dute, eta hor ez gaituzte topatuko.
Azaroaren 9aren aurretik ere antzeko krisialdi bat egon zen.
A-9an gure kontraesan guztiekin inplikatu ginen —eta ez ziren gutxi—, prozesuari eutsi eta galdeketa duintzeko. Ez zen guk nahi genuen kontsulta: erreferendumarekin hasi, eta balio loteslerik gabeko galdeketa iritsi zen gero; eta ondoren, prozesu parte hartzaile bat. Eta muga horiek ez ziren soilik kanpokoak izan. Jakina, oztopo nagusia estatu demofobikoak ezarritakoa zen; adiskide batek esango lukeen moduan, oso luzea egiten ari zaigu diktaduratik demokraziarako trantsizio hau, dagoeneko berrogei urte daramatzagu eta. Baina, beste alde batetik, geure ahuleziek, hauskortasunak eta kontraesanek ere mugatu gintuzten. Prozesua ebaluatzeko garaian kontuan hartu behar da hori. Izan ere, prozesu honen oinarrietako bat da gure esku dagoela, eta guztiaren gakoa guk egiten dugunaren edo egiten ez dugunaren araberakoa dela. Azaroaren 9a horren adibide izan zen: estatuaren makineria errepresibo juridikoa gorabehera, azken hamarkadetako desobedientzia erakustaldi handiena izan zen. Ez dut uste Europa hegoaldeko beste inongo adibiderekin alderatu daitekeenik.
Masek esan izan du bide orriaren gaineko negoziazioak "nahiko aurreratuta" daudela, baita "ERC eta CDC ez diren indarren artean" ere. CUPi buruz ari zen?
Hala ari bazen, gezurretan ari zen. A-9aren ostean izan genituen halako lan esparru batzuk, baina ez dago inolako agiri edo akordiorik. CUPek publiko egin du bere bide orria, Masek eta Junquerasek ere egin duten bezalaxe, eta badira bat egiteko moduko puntu batzuk. Guretzat, A-9ko salbuespen demokratikoak derrigor eskatzen zituen hauteskunde plebiszitarioak; helburua, ordea, ez da boto batengatik irabaztea, baizik eta gehiengo oso zabalak eratzea independentziaren eta burujabetzaren alde. Hori lortzeko modu bakarra dago —eta hau guztiek onartuko dizuete, batzuek publikoki eta besteek isilpean—: eskema subiranista beraren barruan aukera aniztasuna eskainita.
Orain arte, ERCrekin topatu dugu adostasun handiena, uste dugulako esparru partekatu horrek ez duela puntu bakarra izan behar —"independentzia"—. Aitzitik, ditugun hiru krisiei aurre egiteko balio behar du: independentzia behar dugu, burujabetza nazional gisa ulertuta; pobreziari aurre egiteko epe luzeko plan bat; eta ustelkeriarik ez onartzeko konpromisoa.
"90 diputatu independentista lortzen baditugu, lasai egon daitezke: Washingtonen, Londresen, Parisen eta Berlinen badakite batuketak egiten"
Nola eman behar zaie iraileko hauteskundeei izaera plebiszitarioa?
Tira, hor badago emaitzaren nazioarteko irakurketaren auzia. Horren inguruan azpijoko asko egon da, eta zerrenda bakarraren aitzakiatan batasuna eta uniformetasuna nahastu dituzte. "Europan emaitza ulertu behar dute", zioten. Hara; aldez aurretik konpromiso sendoa hartu duten 90 diputatu independentista lortzen baditugu, lasai egon daitezke: Washingtonen, Londresen, Parisen eta Berlinen —euren botere guneak aipatzearren— badakite batuketak egiten. Bozek egin ezin izan genuen erreferenduma ordezka dezaten, beharrezkoa izango da gehiengo independentista bat edukitzea, eta aldi berean prozesu konstituziogile bat abiatzea: horrek eraikiko ditu herrialde berriaren zimendu material eta juridikoak, eta, aldi berean, aldaketa nahi duen gehiengo berri batean oinarrituko da. Prozesuaren abantaila hori da: ez dituela banatzen aldaketa nazionala eta aldaketa soziala; gauza bera bihurtzen ditu. Eta hori da garaipenerako formula.
Guri ez digu balio independentzia segituan aldarrikatzeak. Egingo dugun azkenengo gauza izango da hori, eta behin betikoa izango da. Izan ere, aldarrikapen sinboliko bat egiteko, egin dezakegu orain ere; horretarako dauzkagu 80 diputatu independentista. Horregatik da hain garrantzitsua estrategia.
"A-9an ez genuen onartu ardura gizartearen bizkar uztea: gobernuak defendatu behar zuen Kataluniako herriaren burujabetza"
Behin baino gehiagotan egokitu zaizue psikoanalista lanak egitea ERCren eta CiUren arteko bikote krisietan. Azken hilabeteotan irudipena eman du urrundu egin zaretela haiengandik, aspertu bazinate bezala.
Diozun bezalaxe da hori. A-9aren aurreko hiru goi bilera sonatu haietan, mahaian geratu ginen bakarrak gu eta Mas izan ginen. Eta Mas diot, ez Convergencia eta ez Unio. Ez ginen geratu galdeketarako proposamenak zoratzen gintuelako, baizik eta gizarte oso bat ari zelako bozketa hura eskatzen; herriaren borondate askearekiko errespetu gutxienekoagatik geratu ginen. Egia da gero berriz osatu zela mahaia: guk hamar puntuko orri bat aurkeztu genuen, eta guztiak bete ziren; besteak beste, 16 eta 17 urtekoek parte hartzea, katalan berriek ere bai, eta Generalitateak eustea antolaketari eta komunikazio kanpainari. Ez genuen onartzen ardura gizartearen bizkar uztea: gobernuak defendatu behar zuen Kataluniako herriaren burujabetza. Akordio hori lortu genuenean, urriaren erdialdean, mahaitik altxatu ginen, eta jakinarazi genien kalean topatuko gintuztela bai bakoitzaren alde kanpaina egiten. Harrezkero ez gara berriz espazio horietara itzuli.
Beraz, egia da bitartekari lanak egin genituela. Baina ez gaitezen hain negatiboak izan: egiten ari garena edozer gauza izan liteke, erraza izan ezik. Normala da kontraesanak eta tentsioak sortzea, eta une kritikoetara gerturatu ahala nabarmendu egiten dira desberdintasunak. Horren azpian, gainera, ERCren eta CDCren arteko eztabaida dago, hegemonia politikoaren ingurukoa. Horraino, ados; onartzen ez dudana da kontua hainbeste luzatzea. Oso modu sinplean esanda, CDCren argudio nagusia zera zen: "Ez dut hauteskunderik deituko hamar diputatu galtzeko". Eta ulertzekoa da alderdikeriazko logikan, baina ez halako prozesu batean zaudenean. Eta ERCk, kontrakoa: "Nik ez zaitut muturrekotik salbatuko, atzetik dakarkizun guztiarekin".
"Duela 28 hilabete esan izan balidate Masekin kapitalismoaren inguruko eztabaida serioak izango nituela, ez nukeen sinistuko."
Zein neurritaraino da Mas ezinbesteko figura prozesu honetan?
Egia da sortu dela independentismo presidentzialista bat; baina, asko jota, subiranismoaren %40 izan liteke. CDCk ulertu beharra dauka hori. 80ko urteetan esaten zen [Jordi] Pujol Katalunia zela; bada, gaur egun esaten da prozesua Mas dela. Gu ez gara peronistak, eta konfiantza jendearengan daukagu: herri mugimenduaren presioak definitu du prozesua azken zortzi urteotan, eta hark hobetuko eta bultzatuko du aurrerantzean ere. Hemerotekak zalantzarako tarte gutxi uzten du, eta ez dezagun ahaztu: duela 28 hilabete, Convergenciak eta PPk gobernatzen zuten Katalunia.
Bi hilabetean, itxura eman du CiU eta ERC zirela istorioko protagonista nagusiak. Euren arteko desberdintasunak ebatzita, independentisten arteko batasunaren aldeko diskurtsoari heldu diote berriz. Zer egingo du CUPek negoziazio mahaira gonbidatzen dutenean?
Hori, zorionez, CUPek erabaki beharko du. Hil honetako bi asteburutan 200 batzar ireki baino gehiago egingo ditu herrialde osoan hautagaitza horri buruz eztabaidatzeko, eta erabakitzeko non kokatu bere burua. Oraingoz, esango nizuke bazterrean eta aurrean gaudela: alderdikeriazko logikaren bazterrean, mugimendu subiranistak eskema transbertsaletara itzuli behar duelako. Alderdiak hor daude, eta zilegitasuna dute; ezin litekeena da dena alderdietan erabakitzea. Eta aurrean, prozesuak jarrai dezan eta krisia gehien sufritzen duten klaseak izan daitezen prozesu demokratiko honen benetako protagonistak.
Bi urte hauen ostean, eta, batez ere, A-9aren ostean, uste dut beraiek badakitela non bila gaitzaketen eta non ez. Aurrera egiteko baldin bada, CUPek nahi beste bozketa eta eztabaida egingo ditu, baina hor egongo da. Aldiz, gurpil zoro batean sartzeko, zorabiatzeko eta prozesua lausotzeko bada, gehienez ere kritika egiten topatuko gaituzte.
Hauteskunde egunaren inguruko eztabaidaz galdetuta, Masek zera esan zuen aurreko astean: independentismoari hainbeste axola bazaio bozak lehenago edo geroago egitea, oso sendo ez dagoen seinale izango dela. Eta, badaezpada, kanpaina Diada egunean hasteko moduan egin du deialdia. Zer iruditzen zaizu zuri? Independentismoak behar ditu halako bultzadak?
Neurri batean ados nago berekin, horrek aurrekari gisa balio badu [barre egiten du]. Muinean dagoen hausnarketa zuzena da: herri baten independentzia eraikitzea prozesu luze eta gogorra da derrigor. Espainiako Estatua dugu parez pare, eta, hura gutxietsi gabe, badakigu dena egingo duela hori saihesteko. Horrenbestez, izerditu beharko dugu franko. Beste alde batetik, independentismoa nahiko azkar hazi da: 80ko urteetan %1-2an zebilen; 90ekoetan, ERCrekin, esparru instituzionalera heldu zen; 2000 inguruan %15-20ra igo zen; eta azken urteotako ziklo mobilizatzailearekin bat-batean egin du gora, %50eraino. Bizitzan, heriotza bakarrik da atzeraezina: borroka egunero ureztatu behar den landare bat da, eta idortu daiteke gauzak gaizki egiten badituzu. Baina baldintza horiek kontuan izanik ere, esango nuke aski sendoa dela: independentismoa geratzeko etorri da, eta subiranisten zati handi batek ez du atzera bueltarik onartuko.
Egia da badagoela sentsibilitate hiperbentilatu samarreko korronte bat, uste duena hau di-da doala eta "kito, amaitu dugu", independentzia aldarrikatzen dugu eta dena ongi. Hori ez da horrela, baina prozesua ez da animoz hustuko luzea edo zaila delako; husten bada, igaro ditugun bi hilabeteok eragindako etsipenagatik hustuko da. Gure politikariek ez dute gutxieneko ardura ere erakutsi herriarekiko. Jendeak ez dauka zalantzarik independentzia nahi duen edo ez; galdetzen dutena da, "Bi hauek eraman behar al gaituzte benetan independentziara?". Ez dituzte proiektua eta prozesua auzitan jartzen; etsipena eragiten duten jarrerak baizik.
Oso desberdina al zatekeen independentismoarentzat hauteskundeak orain izan balira?
Nire ustez, A-9a zen gakoa, eta erabat estrategikoa zen gehiegi ez luzatzea. Baina hainbat tranpa egin dituzte A-9aren emaitza kudeatzerakoan. Eskuinak beti uste izan du hau limurtze bat zela: gu jatorrak izan gaitezkeela, baina agintzen dutenak beraiek direla. Hori amaitu da: hau ez da ukabil itxiko prozesu bat, esku zabalekoa baizik. Nire ustez, Mas hiru ondoriotara heldu da. Alde batetik, herrialdea bera aldatu dela: 2006an sortutako mobilizazioak gaurdaino iraun du, eta, horren ondorioz, neurri batean irabazi dugu jada. Gizarte bati eskatzea etengabe mobilizatuta egoteko, 544 galdeketa eginda, hainbat manifestazio historiko, 40.000 boluntario... horrek ez dauka parekorik Europan. Eta aldaketa horretan ez dagoena edo desagertuko da edo aldatu beharko du.
Bigarren ondorioa da beste aldean, estatuan, ez dagoela inor. Hau ez da Eskozia; ez dago eskaintzarik, aurkakoa baizik: zentralizazio gehiago, agintekeria eta kulturaren aurkako erasoak dituzte guretzat. Eta, hirugarrenik, hondoratzen ari den proiektu bat salbatu beharra zeukan Masek: Convergencia. Ikusiko dugu, baina ziur naiz alderdia ez dela CDC akronimoarekin aurkeztuko iraileko bozetara. Marka berri bat sortuko dute, presidentearen alderdia.
Zuen perspektibatik, ez dirudi batere egoera txarra.
Guretzat aukera bat da. Porrotetik eta irautetik gatozenontzat, dena da aurrera egitea; borroka ez da sekula amaitzen. Josep Fontana historialariak zioen %5eko aukera geneukala hau guztia ongi atera zedin: burujabetza nazionala lortzea estatu demofobiko baten aurka; burujabetza ekonomikoa, merkatu globalaren aurka; eta herriaren burujabetza, gure oligarkia eta kleptokrazien aurka. Hori bai dela dena aldatzea!
Bidea luzea da, eta urratsa, laburra. Baina filosofia hori ez da soilik CUPena: mugimendu subiranistako jende asko ari da aldaketa sumatzen, bere buruari galdetzen zer gertatuko den osasun zerbitzuekin, pentsioekin, nolako herrialdea nahi duen, nolako harremanak kulturen artean, eta nola bermatuko dizkiogun oinarrizko eskubideak Katalunia zapaltzen duen pertsona orori. Eskuin muturra gora doan Europa honetan halako zerbait gertatzeak itxaropen handia ematen du. Katalunian sor zitekeen chauvinismo xenofobo bat, baina, kontrara, internazionalismo humanistak harrapatu gaitu: nazio bat gara, baina ez iragan loriatsu batek batzen gaituelako, baizik eta etorkizun demokratiko bat eraiki nahi dugulako. Eta hori da proiektatzen duguna: guretzat nahi duguna munduko beste edozein herrirentzat nahi dugu; baita Euskal Herriarentzat ere, noski.
Udaberrian udal hauteskundeak datoz. Haietan nazio irizpideen arabera bozkatzeko eskatu diezue herritarrei.
I-27ko plebisziturako lehenbiziko itzulia izan zitezela eskatu diegu, eta bozka dezatela independentziaren, aldaketa sozial eta ekonomikoaren eta erradikaltasun demokratikoaren alde. XXI. mendeko Europako zapatistak garela esan ohi dugu: CUPen oinarria udalgintzan dago, aldaketa behetik hasten delako. Generalitateak uraren kudeaketa pribatizatu du; CUPek gobernatzen duen herrietan, aldiz, udalaren esku dago. Horrek frogatzen du posible dela krisiari irizpide etiko eta solidarioekin erantzutea. Proposatzen duguna ez da hainbeste subiranotasuna, gehiengoa edo haustura, baizik eta pluralean, subiranotasunak, gehiengoak eta hausturak.
Mintza gaitezen Podemosez. Zeresan handia eman zuen Pablo Iglesiasen Bartzelonako agerraldiak: zuzen-zuzenean jo zuen zure aurka.
Asko harritu ninduen. Estatuaren barrunbeetatik egunero hainbeste egur jasotzen duen indar politiko batek trikimailu berberak erabiltzea gure aurka... Gauza bat da kritika politikoa —hori ezinbestekoa da—, eta beste bat eraso pertsonalizatua, murriztailea eta sinplista. Hori politika zaharra da, eta ez gaituzte hor topatuko.
Zer irabaz dezake Podemosek CUPekin konfrontazioa bilatuta?
Hori haiei galdetu beharko genieke. Dena den, uste dut gerora onartu dutela neurri batean komunikazio estrategiak huts egin diela. Kataluniara etortzea eta lehenbiziko kolpea CUPi ematea ere! Non geratzen dira Millet eta Pujol guztiak? Kanoia okerra dagoenean, galerak norbere lerroetan izaten dira; gainera, tonua oso testosteronikoa iruditu zitzaidan. Baina horren guztiaren azpian oinarrizko auzi bat dago: Podemosek 1978ko giltzarrapoa zabaldu nahi du, eta, egiatan, Kataluniako prozesua da 78ko erregimena kraskatzen ari den eztena. Guk beti esan izan dugu prozesu subiranista eta Podemos bateragarriak direla, herrien autodeterminazio eskubidea errespetatzen den bitartean. Eta onartzen den bitartean Espainiako Estatuan ez dagoela demos bat, subjektu politiko bakar bat, baizik eta demoi anitz daudela: euskal herria dago, katalana, galiziarra... Guk esan genien: "Etor zaitezte herri katalanari zerbait eskaintzera. Ez iezaguzue esan Madrilek aldatu behar duela Katalunian zerbait alda dadin; hango zein hemengo kastek duela 30 urtetik diotena da hori". Jakina, kultura hegemoniko espainiarrean oso gutxi axola du herrien erabakitzeko eskubideak. Eta Podemosek deskodifikatzen ez duena da Vallecasko emakume batek berekiko dauzkan espektatibak Santa Coloma de Grameneteko beste batek prozesu independentistarekiko dauzkala.
Irudipena ematen du haien eskemetan Masek eta CiUk 'kutsatzen' dutela Kataluniako prozesu politikoa.
Diskurtso sinplista da, eta kezkatzen nau. Ezin liteke gehiago esan nazionalismo katalana burgesiaren asmakizun bat dela: gaur egun independentziaren aurka dauden erakunde nagusiak La Caixa, La Vanguardia eta Foment del Treball Nacional dira; banku nagusia, egunkari handiena eta patronala, alegia. Prozesu hau zerbaitek definitzen badu, herritarren parte hartzea da. Bestela, nondik atera ziren A-9ko bi milioi botoak? Zer daukagu, bi milioi laguneko oligarkia bat? Herrialde honetako hamar pertsona aberatsenak 16 mila milioi euroren jabe dira; 2010etik sufritu ditugun murrizketa guztien hirukoitza da hori. Disparekotasun handiko herrialdea da Katalunia, eta prozesuaren funtsa hori aldatzea da. Jendeak A-9an boluntario gisa lan egiten duenean, bestelako herrialde bat du buruan.
Ez zaitu kezkatzen Podemos unionismoaren alternatiba 'demokratikoago' baten gisan aurkez daitekeela?
Ez dut uste. Nolabait esatearren, modak iragankorrak dira, eta hondakinak gelditzen dira. Podemosekiko txera handiz diot: guk beti ospatu izan dugu haren sorrera, eta hasieratik zorte handia opa izan diogu; izan ere, ez du erraza izan behar etxea teilatutik egiten hastea. Guk urteak daramatzagu azpitik eraikitzen, eta apurka goaz, ederki kostata. Ziur naiz badirela nahasmen gozoko eremu batzuk, eta seguru independentzia bozkatuko duen jende askok Podemosen alde egingo duela hauteskunde orokorretan, Madrilen aldaketa ikusi nahi duelako. Baina Podemos bozetarako proposamen bat da nagusiki, eta formazio politikoek zerbait gehiago eskatzen dute. Katalunian, bozetarako proposamenez gain, benetako alternatiba bat dugu eskura, gizarte mobilizazioan eta saretze kolektiboan oinarrituta. Gainera, inkestek gogorarazten digute Podemosek Katalunian lor ditzakeen botoak nagusiki PSCtik, Ciutadansetik eta ICVren zati batetik joango zaizkiola; eta logikoa iruditzen zait.
CUPeko hiru parlamentarioak ez zarete berriz aurkeztuko bozetara. Ezohiko hauteskunde plebiszitarioak izanda ere ez?
Ez, ez. Batzarrean aspaldi hartutako erabakia da, eta gure kultura politikoaren parte da: gure ustez, gehiago balio du kargua ez errepikatzeak. Ikasi ditugun gauzak, pilatutako ezagutzak, parlamentuaren funtzionamendua... hori ikasketa kolektiboa izan da, eta hurrengoei emango diegun motxila batean gordeta dago. Gainera, guk ez dugu politika utziko; aitzitik, politikaren lehen lerrora itzuliko gara, kalera eta auzoetara. Guretzat, parlamentuan egindako urteak izan dira arraroak.
Bi urte hauetan, ziurrenik CUP izan da aitorpen gehien jaso duen alderdia, parlamentuko talde txikiena izanda ere. Nolakoak izan dira zuretzat? Ez zegokizuen funtzioa bete behar izan duzuela sentitu duzu?
Egia esan, ez dakit. Zerbait ona nabarmendu behar badut, uste dut ez dugula galdu egunerokotasunarekiko harremana, eta hori guztiek aitortzen digute parlamentuan egon garen hiru diputatuoi. Sufritu ere egin dugu, oso zaila izan delako gure kontraesanak kudeatzea. Hori guztia kontuan izanda, pozik gaude egiteko moduarekin. Izan ere, instituzioetako logikak agertoki hierarkiko eta piramidal batean sartzen zaitu, eta ez da erraza hor printzipio asanblearioei eustea; CUPen geldotasun politikoa —zentzu onean— gertakarien bizkortasunarekin bateratzea.
Atzera begiratuta, dena oso azkar eta oso mantso joan da aldi berean. Duela 28 hilabete esan izan balidate Masekin kapitalismoaren inguruko eztabaida serioak izango nituela, hitz egingo genuela neoliberalismoak bizitzetan eta herrietan duen eraginaz, ez nukeen sinistuko. Baina tira: esan izan balidate gomazko balen, fracking-aren eta homofobiaren aurkako lege aitzindariak onartuko genituela, horrekin ere oso eszeptikoa izango nintzatekeen.
Krisi sakonean iritsi ginen, eta estilo guztietan dantzatzen saiatu gara. Hor sufritzen duzu: ez aurrean dituzunengatik, baizik eta atzean dituzunengatik; ordezkatzen dituzunen neurrira egon behar duzu, eta ardura hori ikaragarrizko zama da. Nik izugarri ikasi dut bi urte hauetan. Lezio txar gehiago onak baino; batez ere boterearen kaskarkeriari eta sentsibilitate faltari dagokionez. Matrix-en egon gara: boterearen jauregian sartzen zara bere liturgiekin, eta pilula urdinez josten zaituzte; zuk gorriak jaten igaro behar duzu egun osoa, errealitatearekiko lotura ez galtzeko eta ez ahazteko zergatik zauden hor. Azpikoen ordez zaudela, ahotsik ez dutenen eta zigortuen ordez. Hori ere oso berezkoa du CUPek: guk beti diogu klase kontzientziak babesten gaituela; memoria dela gure antidotoa; eta kultura, gure aterkia.
