Zerua laino zegoen goizean goizago. Soroak, berriz, hutsik. Tristea, iruditu zitzaidan. Arbolak, hostorik gabe. Dena zen ilun inguruan. Eguraldiak beltzera egin zuen eta euria hasi zuen. Euri txikia. Gurekin batera zihoan zaintzaileak ez zigun begirik kentzen. Geltokietarik batean, gure bagoia askatu zuten. Beste tren bati lotu zioten. Ordu artekoa bidaiari-trena izan genuen. Handik aurrerakoa, merkantzia-trena. Eta han ginen gu, giza merkantzia. Abian zen berriro ere trena. Ez zihoan azkar ere. Arratsaldeko hirurak inguru, beste geltoki bat: "Auschwitz", zioen. Bertan geratu zen gure trena, trenbide nagusiaren adarretarik batean. Bagoiko zirrikituetatik begira, guardiaz beterik ikusi genuen ondoko nasa. Kapelua zeramaten, kaskezur irudiak josirik. Metrailadore bana zuten eskuetan. Batzuek, txakurrak zituzten ondoan. Atetzarrak ireki zizkiguten. Ez ginen bakarrik. Beste hainbat bagoi ekarri zituen trenak. Guardiek bagoiak husteko agindua eman ziguten. Armen ipurdiez joka irtenarazi gintuzten, korrika eta presaka ilarak eginarazi zizkiguten. Berehala, buila eta hoska: "Arin, arin, urdanga zikinak, puta nazkagarriak, arinago!".
Arin ibiltzeak ez zuen balio, ordea. Ez zen aski. SSetako batzuk joka hasi zitzaizkigun, batere arrazoirik gabe, jotze aldera jotzea zen hura. Arma-ipurdia erabiltzen zuten batzuek. Bestetzuek, makilak. Ilarak osatu behar izan genituen. Baina asko ginen, bagoi askotatik irtenak, non ginen ere ez genekien, erran delako Auschwitzen ginela besterik. SSek, aldiz, zirti-zarta eraso zioten. Ez zuten errukirik. Gure artean baziren emakume batzuk gainerakoak baino zaharragoak, nabarmen, eta haien kontra hustu zuten beren barruko amorrua SSetako gazteek. Haien gorrotoa! Emakume xahar gajoak… Batzuk ez ziren berriro lurretik jaiki.
Halako batean, abiatzeko agindua eman zuten. Ez genekien aleman askorik, baina ez zegoen asko jakin beharrik zer egin behar zen antzemateko. Aurrekoen pausoan joatea besterik ez genuen. "Ezkerra, ezkerra, bi, hiru, lau, ezkerra…!", zioen behin eta berriz SS batek. Gu, emakumeak, armadan sekulan izan gabeak ginen, pauso hartan behin ere ibili gabeak, eta nahiko lan haien aginduak betetzen. Nahita ere, ezin haien agindurik zuzen bete. Ilaratik zertxobait irtenez gero, berriz, zartakoa. SSa, bestalde, arinago ibiltzeko agintzen ari zitzaigun orroka, eta zenbat eta arinago, orduan eta nekeago eusten genion ilarari. Nik uste horixe nahi zutela SSek. "Ordena" jartzeko aitzakia paregabea! Guregana hurreratu eta buruan eta hankatan jo gintuzten, aspertu arte, eta, beti, orroka ari zitzaizkigun aginduak ematen. Builak ez zuen atertzen.
Gero, "geldi!", agindu ziguten. Atzetik zetozenek, lurrean utzi zituzten emakume xaharrak zekartzaten lepoan harturik. Hilik. Albo batean, jende multzo bat ikusi nuen, pijama arraiadunak jantziak zituztela iruditu zitzaidan lehenengoan. Ondotik igaro zitzaizkigun, gure norabide berean zihoazen. Buru, gizon gizen bat, jaka beltza eta pijama prakak hark. Ezkerreko besaurrean, xingola hori bat, letra beltzak bertan: Kapo. Kontzentrazio esparruko presoak ziren. Gero, beste talde bat ikusi nuen, askoz ere handiagoa. Kantatzen ari ziren, baina ez dakit zer. Ez nien ezer ulertu.
Atarira heldu ginen. "Geldi!", hots egin ziguten han. Lelo bat irakurri nuen, bizian ahantziko ez dudana. Beste gauza asko bezala. Arbeit macht frei. Lanak libre egiten zaitu. Egundo horrelakorik! Barrura ahala, alanbre-hesiak, alanbre garrotxa, eta ohar gehiago: Vorsicht, Lebensgefahr. Kontuz, heriotza arriskua. Eremu osoa alanbrez hertsia zegoen. Ez alferrik, hurreratzerik ere ez zegoen, dena SSetako morroiz inguraturik. Ez ziguten pentsatzeko denborarik eman. Zenbatu egin gintuzten. Laurehun ginen heldu berriok. Emakumeok alde batean, gizonak beste batean. Alanbradaz bestaldetik agur egin ziguten zenbait presok. Makila zeramaten eskuan, xingola besaurrean: Kapo. Guregana etorri eta ilara zuzentzen hasi ziren, hoska. "Ezker, ezker, bi, hiru, lau…". Bidea harritsua genuen. Neke zen haien soinuan erritmoa zuzen dantzatzea. Beharrik, ez ginen gure helburutik sobera urrun.
Gure blokera eraman gintuzten, preso berrien sailera. Ez ziguten ezer egiteko agindu. Presoak ikusi genituen, batzuk eremutik kanpora zihoazen, lanera. Bestetzuk, bertan geratu ziren, zuloak lurrez betetzen. Preso gehiago ikusi genituen, talde handian, zimendu egiten, edo barrakoiak jasotzen. Guk, artean egitekorik ez genuenez, bata bestea besarkatu eta elkar berotzen saiatzen ginen, hotza ikaragarria zen-eta. Blokeko arduraduna etorri zitzaigun, laguntzaileak eta bi SS ondoan. Borrak eta makilak zituzten eskuetan. Blokeko arduradunak adierazi zuen ez genekiela kapelua ondo janzten eta eranzten ofizialen aurrean eta, beraz, zigorra merezi genuela. "Etzan!", agindu zigun. Berehalaxe etzan ginen denok. Ondoren, "jaiki!", agindu zigun. Jaiki ginen. "Etzan!". "Jaiki!". "Etzan!". "Jaiki!"… Hainbat aldiz egin behar izan genuen. Hotz egiten zuen, baina izerditan pats geunden. Ez zuten atertzen. "Etzan!". "Jaiki!". "Etzan!"… Jolasean ari ziren, jostailu gintuzten. Haien barre algarak. Gustura ari ziren. Nekaturik geunden, batzuk besteak baino gehiago, eta nekeago zen etzatea eta atzera berriz jaikitzea. Kostata eta nekez ari zirenei oldartu zitzaizkien SSak. Berriro, adin handieneko emakumeak hartu zituzten. Nor ziren, nongoak ziren… galdezka eraso zieten. Juduak ziren, mojaren bat ere bai tartean. Taldetik berezi, barrakoiaren horma baten kontra jarrarazi eta sekulako zartada eman zieten. Batzuk ez ziren berriz inoiz jaiki. Izuturik geunden, isil eta geldi.
Kapela janzteko agindu ziguten. Eranzteko. Janzteko. Eranzteko… Agindua beraiek nahi zuten bezala betetzen ez zuenak, lixiba zuen zain. Egurra. Blokeko arduraduna bere onetik irten zen: "Puta zahar halakoak! Ikasiko duzue, ikasiko duzuenez!". Eta orroka hasi zen berriz. "Eskuin!". "Etzan!". "Jaiki!". "Kokoriko!". "Jauzi!"… Ez genuen bihirik ulertzen. Bata besteari begiratzen genion, inork ulertzen ote zuen, aginduak nola edo hala betetzeko asmoz. "Ez didazue ulertzen? Laster ikasiko duzue!". Eta zirti-zarta eraso zioten berriz. Haiek bizkarrekoak. Neska gaztea nintzen artean, eta aginduak betetzeko sasoia nuen. Ondoko asko zaharragoak nituen. SSek eta funtzionarioek ez ziguten barkatzen. Haien egurra eman beharra! Ez nuen ulertzen haien gorrotoa. Krudelkeria. Funtzionario haiek, esaterako, preso ziren, gu bezalakoxeak. Batzuek polonieraz hitz egiten zuten, guk bezalaxe. Hala ere, SSak bezainbat saiatu ziren gu txikitzen. "Formazioa, oraintxe!". Eta ilarak osatzen hasi ginen, albait arinen, albait zuzenen. "Juduak eta mojak etorri aurrera!". Hamabosten bat lagunek egin zuten urratsa. Hormaren kontra jartzeko agindu zieten. Joka eraso zieten berriz. Buruan jotzen zituzten. SSek, eskularruak jantzirik. Blokeko arduradunak, ukabila hutsik. Jo egin zituzten berriz. Jo eta jo. Bertan akabatu zituzten hiru.
Abiatzeko agindu ziguten. Bosnakako ilara. Beste eraikin baten aurrean gerarazi gintuzten. Argazkiak egingo zizkigutela jakinarazi ziguten. Argazkilariaren laguntzaileak banaka-banaka sarrarazi gintuen, buila eta hoska. Orroka ari zitzaizkigun beti. Bakoitzaren preso zenbakia eta izen-deiturak idatzi eta aulki batean jarrarazi gintuen. Argazkiak egin zizkiguten, aurretik, alboka, kapeluarekin, kapelu gabe… Argazkilaria bera ere preso zen, baina ez zuen errukirik. "Ez hakit mugitu, urde zikin hori! Zaplazteko galanta emango dinat bestela!". Nire txanda heldu zenean, aulkian jarri nintzen. Argazkilariak hiru argazki egin zizkidanean, zer edo zerk zizta egin zidan ipurdian eta jauzi txiki bat egin nuen. Argazkilariaren laguntzaileak buruan jo ninduen, hura zartakoa!, eta aulkitik bota ninduen. Kanpora irten eta bat egin nuen ordurako argazkia egina zutenekin. "Zergatik da orroka hitz egin behar hau!", pentsatu nuen neure kautan. "Zergatik hartzen gaituzte beti hoska, maldizioka? Zergatik egin behar dugu dena korrika eta presaka eta lasterka? Zergatik jotzen gaituzte, zer egin behar dugun ez badigute azaltzen?". Ez nuen ulertzen, baina banekien nola edo hala giza txar haiek agintzen zigutena egin beste biderik ez nuela. Joka akabatuko ninduten bestela, barrakoian ikusi nuen moduan. Horixe zen, beraz, kontzentrazio-eremua. Izu-ikaratan nintzen. Nire buruan ez zegoen ez nintzatela jo baizik… "Eutsi, Wera, ez ezan etsi, eutsiko dion!", esan zidan lagun batek xuxurlan.
Batzarra, instrukzioa, martxa, argazkiak… Denbora joan zen bitarte horretan. Hotz egiten zuen kanpoan. Ilaran zutik egon behar izan ginen preso berri guztioi argazkiak egin zizkiguten arte. Plaza moduko batera eraman gintuzten orduan. Gure blokeko arduraduna azaldu zitzaigun, eskribau bat eta zenbait laguntzaile ondoan zituela. Zer edo zer izatekoa zen han. Ilara berrantolatu zuten. Hamarnaka jarri gintuzten presook. "Adi! Arin!", besterik ez genuen entzuten, beti hoska. Eginahalak eta bi egin genituen haien aginduak zuzen betetzen, aitzakiarik txikienarekin, eta aitzakiarik gabe ere, hebain-hebain egiten gintuzten-eta. Orduan, gure arduradunak zuzen formaturik geundela iritzi zionean, SSetako ofizial talde bat azaldu zen gure aurrera, beltzez jantzitako zenbait morroi ondoan zituztela. Eremuko nagusiak.
Preso bat azaldu zen, xingola beltza besaurrean. SSetako ofizial batek zer edo zer esan zion, eta, gero, ofizialaren aginduak azaldu zizkigun itzultzaileak. "Eremuko buruak esan nahi dizue kontzentrazio-esparru alemanean zaudetela. Berebiziko garrantzia du diziplinak, mendekotasunak eta ordenak. Preso guztiok lan egin behar duzue, derrigorrez. Aleman herriaren ongiaren alde lan egiten ez duena, akabatu egingo dugu. Lehenbailehen! Alferrek eta zuhurrek ez dute eremu honetan lekurik. SSetako soldaduek edo eremuko funtzionarioek emango dizkizuete aginduak, haiek aginduko dizkizuete zuen egitekoak. Nahitaez bete behar dituzue haien esanak. Goitik behera bete behar dituzue aginduak. Arauak betetzen ez dituenak jipoia jasoko du, eta zigor-kanpamenduetan egingo du lan, eta hori heriotza zigorraren pareko da. Etorri berrien artean emakume judu direnek gehienez bi aste iraun lezakete eremu honetan. Mojek, hilabete. Gainerakoek, hiru hilabete. Gero, irteera bat baino ez dago guztientzat: tximinia! Tximiniatik beste inondik ez zarete hemendik irtengo. Esan dudana baten bati gustatzen ez bazaio, aski du urrats bat aurrera egin oraintxe bertan. Laster konponduko dugu auzia. Bestela, alanbradari eman liezaioke bere burua. Hantxe kiskaliko da. Hori ere soluzio egokia izan liteke". Horixe esanez amaitu zuen "ongietorri" hitzaldia ofizial hark. Nik, haren hitz haiek josi nituen buruan, tximiniatik beste inondik ez ginela irtengo Auschwitzetik.
Zorigaitzez, ofizial hark egia zioen… Bertan hil ziren gehienak. Gure arteko onenak han geratu zirela esan ohi dugu orain, eta ez da gezurra. "Onak hiltzen dira, txarrak geratzen" da esaera, eta zinez esan nezake onenak geratu zirela han, kontzentrazio-eremuan, Auschwitzen, Buchenwalden, Regensburgen eta gainerako guztietan. Zuen herrian ez zen kontzentrazio-eremurik izan?
