Raji Sourani (Gaza, 1953) giza eskubideen defentsarako abokatua da Gazan. 1995ean sortu zuen Palestinako Giza Eskubideen Erakundea (PCHR). Nazioartean salatzen dituzte Israelek Gazako eta Zisjordaniako palestinarren aurka hartutako neurriak. Okupazioa hasi zenetik 53 urte pasatu dira, eta Israelen blokeoak eguneroko bihurtu dira, Souraniren hitzetan.
Zer-nolako egoera duzue Gazan?
Gazak maiz jasan behar izan ditu Israelen blokeoak 2007tik —orduan hartu zuen Hamasek boterea—. Produktuak, baliabideak eta pertsonak ezin dira sartu eta atera eremutik. Ekonomia geldiarazi dute, eta horrek %65era igo du langabezia; laguntza jasotzen duen jendea herritarren %82 dira. Hortaz, hondamendia da egoera hau. Gainera, Israelek 2012an eta 2014an hiru eraso gogor egin zituen Gazaren aurka. Aipatutako guztiak zera ekarri du, bertako gizartea, ekonomia eta bizitza itolarrian egotea.
Israelek 9 egunez jarraian bonbardatu du Gaza. Nola erantzuten diote horri herritarrek?
Egia esan, jendeak jada ez du ezer galtzeko. Blokeoarekin, gerrarekin, COVID-19aren pandemiarekin… Israelek esaten du Hamas duela helburu, ez zibilak. Hala ere, bonben zaratarekin, eta gerra baten erdian zaudela pentsatzean, jendea tentsio handian dago, eta ziurtasunik eza sentitzen dute. Baina halakoa da gure egunerokoa. Horrek ez du esan nahi kezkarik ez dugunik.
Oraingo honetan, erasoak egiteko, Israelek argudiatu du Hamasek suzko puxikak bidali dituela.
Hamas aipatzean, erresistentzia taldeez hitz egiten ari gara. Israelek Hamasekin edo Al-Fatahrekin istilu militarra hasi nahi badu, guk ez dugu arazorik. Esan nahi dudana da talde horiek prest daudela horretarako. Baina gu zibilei buruz ari gara hitz egiten. Nazioarteko zuzenbideak esaten du zibilak gerratik babestu behar direla. Genevako Konbentzioak eta giza eskubideek, denek diote hori. Ume batek, emakume batek, pertsona nagusi batek edo gaixorik dagoen batek zerikusirik ba al du gatazka honekin? Gerra alderdi armatuen artean egiten da. Eta inork ez du eskubiderik bi milioi pertsona gatibu hartzeko ia hamabost urtean. Israelek lur eremu bat okupatu du, eta ez du erantzunik nahi, gu isilik egotea nahi du. Uste du herritarrak zigortuz hori lortuko duela, Palestinako erresistentzia gainditzea. Baina Israelek ez du eskubiderik gizarte oso bat zigortzeko.
Palestinar askok lekualdatu behar izan dute jazarpenaren ondorioz. Nola zaudete?
Gerra egoeran salbu egoteko, mugitzeko eskubidea dago, eta horrek zibilei lekualdatzeko eta gerratik alde egiteko aukera ematen die. Baina guk ez dugu aukera hori inoiz izan, ez digute aske mugitzen utzi. Horregatik, hiriz aldatu beharrean, jendea Gazako eremuaren barnean mugitzen da, erasoetatik alde egiten saiatuz; batzuetan zortea dute, eta besteetan ez. Familia bat Jabalia barrutian bizi zen, eta 2014ko erasoetan etxea suntsitu zieten. Familia osoko kide bakarra hil zuten; miraria izan zen. Etxea suntsituta zeukatenez, Xigayara mugitu ziren, eta han ere eraso baten biktima izan ziren. Handik ere alde egin behar izan zuten, eraikin altu batera. Hamaikagarrenez eraso egin, eta eraikina guztiz erori zen. Familiako bost kide hil zituzten. Adibide bakarra da hori, eta gure errealitatearen erakusgarri: zoazen tokira zoazela, inon ez zaude salbu.
Produktuak sartzeko bidea itxi, eta blokeoa ezarri dute. Nolako baliabideak dituzue?
Esaterako, ura guztiz kutsatua dago. Baditugu Alemaniako, Frantziako eta Holandako proiektu batzuk, ura tratatu eta edangarri egiteko, baina ur guztiaren zati txiki bat da hori. Argindarrari dagokionez, egunean lau orduz dugu. Israelek ez du utzi ezer sartzen hamar egunean, puxika lehergarriei erantzun moduan. Energia zentral bakarrak elektrizitatea sortzeari utzi dio, erregairik ez duelako, eta horrek eragin latza du hainbat sektoretan; ez dago esan beharrik zein negatiboa izango den neurria ospitaleetan. Batzuetan, energia sortzaileak erabiltzen ditugu, baina horiek ere erregaia behar dute. Etxeetan ere hozkailuak ez badabiltza, janaria galdu egiten da. Arropa ere ezin da garbitu… Uda latza izaten ari da, eta ura eta elektrizitatea eskatu dezakegun gutxienekoa da.
Nola eragin du arrantzatzeko debekuak?
Ia 7.000 arrantzale ditugu Gazan, eta une oro jasan behar izaten dituzte jazarpenak, Israelgo bonba edo tiroketen ondorioz. Ohiko egunetan arrantzatzeko duten eremua ere ez da handia: 14 kilometro izaten dira. Oso eremu txikia da hori arrantzale profesionalentzat. Baina orain ezin dira itsasora atera, eta hondartzetan ere —itsasertzetik— ezin dute arrantza egin.
Blokeo horren eragina okerragoa izango da koronabirusaren pandemiagatik?
Bai, noski. Lehenago inolako aukerarik ez bazegoen ekonomia berpizteko, pandemia honek gauzak hamar aldiz okertu ditu. Dena den, zortea izan dugu gauza batean, behintzat: Gazak ez ditu COVID-19aren jatorrizko kasurik. Israelen parteko blokeo luzeak ez du modurik eman bertako herritarrak nazioarteko jendearekin nahasteko. Inork ezin du hemendik alde egin, eta inor ezin da etorri. Gutxi batzuek bakarrik dute sartzeko baimena, eta kontrolatuta daude, berrogeialdia egiten. Arau zorrotzak jarri dira, eta Hamasen osasun sektoreak lan ona egin du horretan. Gainera, kasu horiek kanpotik etorritakoak dira, eta ezin dute berrogeialdia hautsi guztiz seguru egon arte ez daudela gaixorik.
Nola erantzun dute Gazako herritarrek aipatutako neurri guztien inguruan?
Protestak izan dira mugan, baina ez dira oso jendetsuak: ehunka pertsona izaten dira. Egiten ari direna zera da, Israelgo armada zirikatu, besterik ez. Puxikak erabiltzen dituzte, bonba txikiak, eta abar, baina inor ez dute zauritzen. Israelgo soldadu bat ere ez dute zauritu; ez dira benetako mehatxua. Baina protestariek bai, haiek jasan behar dituzte Israelgo soldaduen tiroketak, eta zauritu ere egiten dituzte. Hala egiten zuten Itzuleraren Martxa Handiko protestetan ere.
Nola jokatzen duzue zuek egoera horretan?
Zibilen ordezkari agertzen gara nazioartean eta Israelgo sistema judizialean. Hala egiten dugu zibilak ez daudelako salbu. Esaterako, azken gerrak 51 egun iraun zuen. Emaztearekin eta seme-alabekin nengoen, eta 51 egun horietatik bakar batean ere ez nuen pentsatu hurrengo goiza ikusiko nuenik. Gure eraikinak dar-dar egiten zuen. 1967tik pairatzen ari gara okupazio bat. Sufrimendua, hilketak, zaurituak, suntsipena ez dira gelditzen, eta ez dugu ostertza ikusi ere egiten. Egoera guztiz bidegabea da hau, eta nazioartean salatzen dugu. Dena den, legalki aurre egiten saiatzen garenean, ‘terrorista trajeduntzat’ jotzen gaituzte, eta esaten digute nazioarteko zuzenbidea gaizki erabiltzen ari garela.
Beraz, nazioartean egoera salatzen ari zarete. Nola ikusten duzu eragile horien egitekoa?
Israelgo erakundeei galdetuz gero —Bt’selem eta Gisha, esaterako—, nazioarteko giza eskubideen aldeko taldeei, Amnesty Internationali, Nazio Batuen Erakundeari... gauza berbera esango dizute denek: Israel gerra krimenak eta gizadiaren kontrako krimenak egiten ari da. Hori ez dugu Gazako herritarrok edo Palestinakook esaten, ez: nazioarteko erakundeek esaten dute. Denok dugu erretorika berbera, datu sorta berbera eta ondorio berbera. Eta erakunde horiek ez dira politikoak. Europako Batasunak ere antzekoa esaten du. EBk gertatzen ari dena ikusita erantzun bat ematea espero dugu, baina, zoritxarrez, ez dugu inolako erreakziorik ikusi Israel eta Palestinaren arteko gatazka honetan. Israel da nagusi joko honetan, «Palestina ez» pentsaerarekin, eta horrek anexioaren gaia dakar, Trumpen babesarekin: munduko herrialderik boteretsuenaren laguntzarekin, alegia.
Ba al dago egoera hobetzeko modurik?
Ortzimugarik ez dugu ikusten. Guk ezin ditugu gelditu. Ahalko bagenu, geldituko genituzke, baina ezinezkoa zaigu. Europak anexioaren aurkako ikuspuntua hartu zuen, Trumpek Israeli emandako babesaren aurka, baina praktikan ez dugu ezer ikusi, eta Israelek bere politikak egiten jarraituko du. Bitartean, guk gerra krimenei aurre egiten jarraituko dugu, eta nazioarteko zuzenbideari helduko diogu. Badakigu moralki gailentzen ari gatzaizkiola gizatasunik gabeko okupazio kriminal horri: istorioaren alde zuzenean gaude. Baina munduak zerbait egin dezan behar dugu, isilik geratu beharrean.
Duela gutxi, Israelek eta Arabiar Emirerri Batuek akordio bat sinatu zuten. Zer deritzozu?
Egia esateko, ez ninduen harritu. Mundu guztiak daki emirerriek eta Israelek, azken bi hamarkadetan behintzat, oso harreman ona izan dutela. Palestinarren onerako egin dutela esaten dute, baina zertan lagundu digute? Guri ez digute ezer onik ekarri. Espero dut, behintzat, Palestinako jendearen egoerak okerrera ez egitea horren ondorioz; izan ere, Israel inoiz baino argiago palestinarrak ezabatzeko saiakerak egiten ari den honetan sinatu dute akordioa. Eta, gainera, hitzarmen horrek harreman eredu bat ezartzen du. Liga Arabiarrak eta Konferentzia Islamikoak hartutako erabakien kontra egiten ari dira, ez dute adostutakoa betetzen. Israel saritzen ari dira, eta Israelek egindako ankerkeriak; Palestinaren onerako hartutako erabakia dela esaten dute. Lotsatuta egon beharko lukete.
Bi estaturen konponbidea oraindik ere bideragarria da, zure ustez?
PAEk [Palestina Askatzeko Erakundeak] 1965ean argi eta garbi esan zuen estatu bakarra nahi genuela, laikoa eta demokratikoa, musulmanentzat, kristauentzat eta juduentzat. 70eko hamarkadaren hasieran, Olof Palme eta Bruno Kreiskyk zera esan zioten Yasser Arafat PAEko burua zenari, haien ustez estatu bakarra nahi izatea Israel suntsitu nahi zuten erakusgarri zela. Arafatek erantzun zien ez zela hala. Hortaz, bi estaturen konponbidea onartzeko eskatu zioten, eta hala egin zuen. Kreisky handik gutxira hil zen, eta Palme hil egin zuten. Geroago, Osloko akordioetan [1999] Yitzhak Rabin Israelgo lehen ministroa ere ideia horren atzetik zebilen, baina hil egin zuten hura ere, eta ez palestinar batek, israeldar batek baizik. Hortaz, bi estaturen konponbidea ez genuen guk sortu, nazioarteak baizik. Eta
NBEren erabaki guztiak horren inguruan hartzen dira.
Bestalde, Israelek beti esaten du: «Estatu judu baten garbitasuna nahi dugu». Baina Palestinakook estatu bakarra nahi dugula esaten badugu, haiek suntsitu nahi izatea egozten digute. Israel da herrialde bakarra, mundu osoan, erlijioa oinarri hartuta herritartasuna ematen duena. Ni bisitaria naiz, eta nire familia osoa hemen bizi izan da beti. Baina judu bat kanpotik badator, automatikoki herritarra da. Beraz, Palestinako jendea ez da konbentzitu behar konponbidea hori den edo ez, baizik eta Israel. Estatu bat izanez gero, herritartasuna berbera izango litzateke. Eta nik ez dut arazorik herrialdearen izena dela eta. Baina Israelek ez du halakorik nahi: ezabatu egin nahi gaituzte. Edonola ere, gu hemen egon gara beti, eta hemen egongo gara beti, gure ametsa zilegi baita.
Hortaz, zer eskatzen duzue palestinarrek etorkizunera begira?
Badago judu kondaira bat, eta bertan kontatzen da familia bat miserian bizi zela. Familia hartako aita errabinoarengana joan zen hiru aldiz, eta, joan zen bakoitzean, animalia bat erosteko eta hartaz kargu egiteko eskatu zion errabinoak gizonari. Gizonak, kexatu, baina hala egin zuen, eta haren egoerak okerrera egin zuen. Hurrengo hiru asteetako bakoitzean, animalia bat kendu kendu zion errabinoak gizonari; lehengora itzuli zen familia. Eta orduan gizonak ederki zegoela sentitzen zuen, hasieran zituzten arazoak jada ez zituztela.
Israelek, guri, zoologiko oso bat sartu digu etxean. Eta animalia bat edo beste kenduta ez dira joaten gure arazoak: hor jarraitzen dute arazo kronikoek, arazo larriek. Oraintxe itolarrian gaude. Beraz, lehenik eta behin, eskatzen duguna zera da, gizatasunik gabeko blokeo hau amai dadila. Nazioarteko zuzenbideak eta giza eskubideak errespetatzea besterik ez da hori. Eta gure bigarren eskakizuna okupazio honi amaiera ematea da. Gobernuarekin bakea adostu beharrean, pertsonen artean lortu behar dugu bakea. 25 urtetik beherako jendeak ez ditu israeldarrak ezagutzen: haien bonbak, tankeak, heriotza besterik ez dute ezagutzen. Hortaz, hau guztia buka dadin nahi dugu, okupazioa amaitu dadin behingoz.
