Albistea entzun

ATZEKOZ AURRERA. Josu Tellabide. Etnologoa

«Agintariak ez dira gauza gure kultura defendatzeko»

Azken berrehun urteetan Donostiako kale izenek izan duten bilakaera ikertu du Tellabidek. Ondorio hau atera du: herritarrak izateari utzi, eta inposatuak bihurtu dira donostiarrak.
ANDONI CANELLADA / ARGAZKI PRESS

Ihintza Elustondo -

2016ko irailak 6 - Donostia

Donostiako kaleen izenak primeran dakizki Josu Tellabidek (Donostia, 1943). Etnologoa da lanbidez, eta Eusko Ikaskuntzako eta Aranzadi zientzia elkarteko kide da. Haren iritziz, interes politiko eta ekonomikoak gailentzen dira kale izenetan, eta ez luke hala izan behar. Hitzaldi bat eman berri du: Donostiako kale izenen bilakaera azken 200 urteetan, herritarrak izatetik inposatuak izatera.

Izen asko daude Donostiako kaleetan: aristokratenak, politikarienak, erregeenak, santuenak, elizgizonenak, militarrenak... Baina gutxi dira kulturarekin lotutakoak.

Oso gutxi. Donostian herriak ez du inoiz agindu, tarte anekdotiko batzuk kenduta. Kaudilloa hil zenean, fisikoki bakarrik, udalean pixka bat aldatu ziren gauzak. 1990 inguruan, kaleei kulturarekin lotutako pertsonen izenak jartzen hasi ziren: Toribio Altzaga, adibidez. Lortu zuten kale izen pila bat aldatzea, baina, gaur egun, berriz ere beheraldi batean gaude. Izen batzuk politikarekin edo euskaldunekin nahastuta badaude, kendu egiten dituzte. Ezker abertzalekoak kendu egiten dituzte, eta beren aldekoak jartzen dituzte. Alderdi politikoek beren interesen arabera jokatzen dute.

Historia markatu duen adibiderik baduzu gogoan?

Plaza Berriari Konstituzio plaza izena jarri zioten 1820an. Aurreneko izen politikoa izan zen. Orduan hasi zen administrazioa izenak inposatzen, herritarrekin kontsultatu gabe. Txofre plaza delako hori, Zuberoa plaza zen lehen, baina Donostiako burgesek ez zuten onartzen, euskaldunegia zelako. Hernani kalea, Getaria kalea... Aberritasunaren ohorean jarri zituzten izen horiek. Baina zergatik jarri zituzten? Karlisten kontra egin zuten herriak zirelako, Espainiako konstituzioa babestuz.

Izen espainolak dira gehienak, beraz.

Espainia guztia beteta dago Espainia plazaz eta Espainia kalez. Iruñean, Bilbon eta Gijonen izan ezik, beste leku guztietan aurki daitezke halakoak. Gasteizen eta Donostian ere bai. Portugalera joaten zara, eta ez dago Portugal plazarik, eta ezta Frantzian ere Frantzia plazarik. Zergatik? Espainian ziurtasuna falta dute, eta demostratu behar dute espainolak direla. «Hau ez da Euskal Herria, hau Espainia da».

Zer goraipatu behar da gure herrian?

Adibide bat jarriko dut. Hirutxulo Donostiaren izengoiti bat da, Donostiaren arima adierazten duena. 1936ko kolpearen aurretik, plaza bat zegoen izen horrekin, eta kendu egin zuten, euskaldunegia zelako. Josep Maria Sert izena du orain. Margolaria zen, eta nik ez diot meriturik kentzen, baina frankisten aldekoa zen. Beste leku batera pasatu zuten Hirutxulo izena, eta hor ere kendu egin dute. Atotxako Zelaiaren plaza izena jarri diote, futbol zelaiarengatik. Ematen du horiek [futbolariak] direla kulturaren ordezkariak. Oso minduta nago. Alderdi politiko guztiek babestu zuten aldaketa; baita ezker abertzaleak ere. Agintariak ez dira gauza gure kultura defendatzeko. Donostiak merezi du errespetu bat.

Kale izenak herri bateko historiaren adierazle direla esan ohi da.

Donostiar burgesek beti izan dute boterea; haiek agindu dute nola egin gauzak. Orain ere gauza bera gertatzen da. Gure toponimia ez da errespetatzen. Ez donostiarrena, ez euskaldunena. Txakurrari ematen zaion hezurra gara. Hemen espainolek agintzen dute.

Askotan aipatzen da emakume izen gutxiegi daudela.

Badago emakume izen bat, Catalina de Erausorena. Ama Birjina eta erregina ez den lehenengo emakumezko kale izena da, frankistek jarria. Hiltzaile bat zen; bere anaia eta osaba garbitu zituen. Ez dakit nola ez digun lotsarik ematen. Asko nahasten ditugu gauzak. Emakume izatea bakarrik ez da nahikoa. Emakume izenak jarri behar dira, baina ez emakumeak direlako soilik. Emakumea delako ez du meritu handiagoa. Nik uste dut psikopata bat zela; zein sexutakoa zen gutxienekoa da.

Merituak eta politika bereizi behar dira, beraz.

Bai, noski.

Sareko BERRIAzalea:

Irakurri berri duzun edukia eta antzekoak zure interesekoak badira, eskari bat egin nahi dizugu: Berria diruz babestea.

Zuk eta zure gisako sareko milaka irakurlek egindako ekarpenarekin, eduki gehiago eta hobeak sortuko ditugu. Eta, zuekin osatutako komunitateari esker, publizitateak eta erakundeen laguntzek bermatzen ez diguten bideragarritasuna lortuko dugu.

Euskarazko kazetaritza libre, ireki eta konprometitua eskaini nahi dizugu egunero; bizi zaren munduaren eta garaiaren berri ematen segitu.

Albiste gehiago

 ©ARITZ LOIOLA / FOKU

«Talka kultural batzuez ez zara ohartzen bertan bizi zaren arte»

Ane Insausti Barandiaran

Europan eta Euskal Herrian atentzioa eman zioten ohiturak eta bitxikeriak kontatzen zituen Iedemak Hego Dakotako herri aldizkari batean. Orain, liburu batean bildu ditu, atal laburretan.
1 ©JON URBE / @FOKU

'Belozipedoa' Urumeara itzuli da

Enekoitz Telleria Sarriegi

Ramon Barea asmatzaile eta ekintzaile donostiarrak asmatu zuen pedalontzia duela 130 urte. Urumea ibaian egin zituen lehen probak, Kontxako hondartzan ondoren, eta mundu osora zabaldu zen gerora. Arrauning enpresak ondare hori aldarrikatu nahi du, Barearen omenez egun bat antolatu, eta errekan zehar txangoak egin uztailean eta abuztuan.

Toño Lopezek zuzendutako <em>Cuñados</em> filma RTVE Play atarian dago, baina ezin da galegoz ikusi. ©RTVE

Plataformetan galegozko edukien presentzia hutsala dela salatu dute

Urtzi Urkizu

Galiziera Normalizatzeko Mahaiaren arabera, hainbat plataforma legea urratzen ari dira

Astekaria

Asteko gai hautatuekin osatutako albiste buletina. Astelehenero, ezinbesteko erreportajeak, elkarrizketak, iritziak eta kronikak zure posta elektronikoan.

Ihintza Elustondo

Informazio osagarria

Iruzkinak kargatzen...

Izan BERRIAlaguna

Zure babes ekonomikoa ezinbestekoa zaigu euskarazko kazetaritza independente eta kalitatezkoa egiten segitzeko.