«Gerran ez nuen eragin, baina jendeari lagundu nion egun gogorretan»

Gerra egoeran utzi zuen sorterria, eta oraindik minez ikusten du bere Sarajevo maitearen egoera. Han, Slobodan Minic zuen izena, baina, Katalunian erbesteratu zenez geroztik, Boban Minic deitzen dute (Sarajevo, 1950). «Gal zitezkeen gauza material guziak galdu nituen, baina min handiena ematen didana arreba txikia galdu izana da, merkatuko sarraskian hil zutelako. Horrekin alderatuta, izena galtzea ezdeusa da». Iruñeko Katakrak liburu dendan aurkeztu du La vida y la muerte de Yugoslavia (Jugoslaviako bizia eta heriotza) bigarren liburua (Uno Editorial, 2017).

25 urte dira Sarajevoko setioaz geroztik. Memoria astintzeko idatzi duzu liburua?

Aurreko liburuarekin ikusi nuen jendeak baduela enpatia, baina ez duela argi zer izan zen gerra hau, zergatik gertatu zen... Konturatu nintzen hori azaldu beharra nuela.

Esan ohi duzu bukatu ez den gerra dela. Zergatik ez da bukatu?

Nazioarteko komunitatea kokoteraino zegoenean moztu zuten gerra, baina aizkoraz, gerra piztu zuten arazoak konpondu gabe. Talde etniko guziek uste dute gehiago lortzen ahal zutela urte bat gehiago iraun izan balu.

Beraz, esan nahi duzu sugar horietatik gerra piztu litekeela?

Gure bakea oso hauskorra da, herriaren banaketa oso handia da, nazioarteko komunitateak baztertu gaituela sentitzen dugu, eta kanpoko eraginak daude: Europako Batasuna zalantzaz beterik dago, Turkia presioa egiten ari da musulmanengan, eta Errusiak presioa egiten die serbiarrei. Gerra posible da, eta nik uste nahiko gertu gaudela. Baina gerra horrek mugak gaindituko lituzke, nazioarteko komunitateak esku hartuko lukeelako.

Oraindik ere gorrotoa da nagusi?

Bosnia eta inguruko egoera gerra ondoko lehen urtekoa baino makurragoa da orain. Tentsioa handitzen ari da. Gaur egungo lider politikoak boterean betikotu dira gorrotoa eta beldurra zabalduz. Ez dute interesik aurrerapausorik emateko.

Bada orain arte erantzuten jakin ez duzun galdera bat: Zergatik? Aurkitu duzu erantzuna?

Ez dut erantzunik. Gehiago jakinda, gehiago nahaspilatzen naiz. Wikileaksek argitutako azken dokumentu batzuen arabera, Jugoslaviaren kontrako nazioarteko konplot bat zegoela dirudi. Askorentzat ezerosoa zen Jugoslavia. Aberastasuna eta indarra zituen, eta neoliberalismoaren moldearen kontrara zegoen egina. Hura salbatzeko ez zuten deus egin, eta gerra ez gelditzeko asko egin zuten. Noski, Jugoslaviako lider nazionalistek erruaren puska handia dute, baina nazioarteak gelditu zezakeen.

Egoeraren metafora dira eraikinetan dauden metraila arrastoak?

Badira zaharberritutako eraikinak, eta badira orain dela hogei urte bezala daudenak. Hau sinbolikoagoa da: badira zenbat duten ez dakiten aberats berriak, eta badira pareta konpontzerik ez duten pobreak.

Setioan irratia zen zure lubaki, eta hitza zure arma. Baina hitzarekin borrokatu liteke gerra batean?

Ez, ezin da. Parte har liteke onean edo txarrean. Irratiko lankide batzuk gerra hasi bezain pronto igo ziren mendietara, eta propaganda erdeinagarri eta basatia egin zuten geratu ginenen aurka. Ni ere zerrenda beltzean sartu ninduten. Bestalde, geratu ginenak saiatu ginen humanismo pixka bat jartzen. Gerran ez nuen eragin, baina jendeari lagundu nion egunik gogorrenak gainditzen. Etorkizunaz hitz egiten nuen, psikologoak eta nutrizionistak elkarrizketatzen nituen... Seguru nago ezin nuela besterik egin.

Aurrera egiteko bide bat zuten.

Bai, baina ezin nuen deus egin frankotiratzaile batek hil ez zitzan. Ezer egin ezinik sentitzen zara, baina ezin diozu jendea laguntzen saiatzeari utzi.

Ezin da informazioa alderatu, manipulazio handia dago... Nola egin liteke kazetaritza gerran?

Horregatik, nik egiten nuena ezin dut kazetaritza deitu. Psikologo-psikiatra kontsulta moduko bat zen. Ezin nintzen Sarajevotik atera, ezin nuen besteek ziotena aditu eta ezin nituen informeak alderatu. Gerran kazetaritza egitea ezinezkoa da barnean daudenentzat. Atzerritarrentzat bai; mugitzeko askatasun gehiago zuten, baliabide gehiago...

Sarajevo betiko utzi zenuen azkenean. Ahotsik gabe geratu zinelako, edo esperantza galduta?

Ahotsik gabe geratu nintzen. Sei hilabete behar izan nituen berreskuratzeko. Kazetari lanik egin gabe, ezin nuen deus egin han. Tuneletik atera nintzen, bisarik gabe pasatu nituen mugak, Kataluniara ailegatu arte. Ez da erabaki kontziente bat izan. Beti pentsatzen duzu noizbait itzuliko zarela. Egun batean ohatzetik jaiki, eta haize hotz batek oilo ipurdia jarri zidan. Neure buruari esan nion: «Ez haiz itzuliko».