«Geuk erabakiko dugu zertarako nahi ditugun robotak»

Txelo Ruiz Vazquez (Irun, Gipuzkoa, 1959), Industria Ingeniaritzako doktorea eta EHUko irakaslea, Konputagailuen Arkitektura eta Teknologia Sailean. Elena Lazkano Alkorta (Donostia, 1969), Informatikako doktorea eta EHUko irakaslea, Konputazio Zientziaren eta Adimen Artifizialaren Sailean. Ruizen ikasle izan zen Lazkano. EHUren Informatika Fakultateko RSAIT Robotika eta Sistema Autonomoen Ikerketa Taldeko ikertzaileak dira. Eskarmentu handia dute robotikan eta ikerketan. Lilura eragin ohi dute robotek, baina biek ohartarazi dute oraindik lan asko dagoela egiteko benetako robot sozialak lortzeko.

Zer lan ildo dituzue robotikan?

ELENA LAZKANO: Bi ikerketa ildo nagusi ditugu: alde batetik, roboten nabigazioari buruzkoa; bestetik, robotika soziala.

Robotika soziala. Oximoron bat dirudi.

E.L.: Robotika sozialak bilatzen duena da, robotak gure artean egongo badira, gure lagunak izango badira, gure antzera portatu behar dutela. Gurekin elkarrekintza eduki behar dute, guk gure artean dugun modu berean.

Zer egiten duzue?

E.L.: Roboten gorputz adierazpenean zentratzen ari gara. Robotak beti mugitu izan dira modu oso robotikoan, zurrunean. Guk naturaltasuna bilatzen dugu. Orain hizkeran zentratu gara, geuk egiten ditugun keinuak-eta sortzean; baina horiek ere, jakina, modulatu egin behar dira, robotak esaten duen testuaren arabera, aurrean duen pertsonaren egoera emozionalaren arabera edo jasotzen duen enpatiaren arabera.

Enpatia aipatzen duzuenean, gizakiok enpatia gisa ulertzen duguna aipatzen duzue? Bestearen lekuan jartzea? Posible da robot batean?

E.L.: Gutxieneko enpatia bati buruz ari gara. Gu beste sistema bat gara, ez daukagu zerikusirik robotekin, baina ondokoarengandik jasotzen dugun egoeraz ari gara: egokitzen ditugu ahotsaren tonua, erritmoa, aurpegiera, keinuak... Horretan ari gara.

Zertarako nahi duzue robota gai izatea gizakien keinuak erreproduzitzeko? Gizakiak gertuko sentitzeko?

E.L.: Bai.

TXELO RUIZ: Pentsa, etxean bakarrik bizi den pertsona edadetua, 80-90 urtekoa. Jartzen badiozu makina bat etxean laguntzeko, eta makina oso zurruna eta ez-atsegina baldin bada, zaila izango da makinarekin etxea partekatzea; aldiz, naturaltasun pixka batekin hitz egiten duen robot bat bada, orduan errazagoa izango litzateke pertsona horrek robot bat onartzea etxean laguntzeko, gauza sinpleak edo konplexuak egiteko. Hori da aplikazio posible bat.

Robot kooperatiboak ere aipatzen dira, kobot-ak. Robotak eta pertsonak gero eta gertuago egongo dira enpresetan?

E.L.: Hurbiltzen ari dira. Denok gogoan ditugu autogintzan-eta erabiltzen diren beso robotikoak. Hori ere aldatzen ari da. Lehen, horrelako robotek gune isolatuetan lan egiten zuten, ezin zen inor sartu, oso arriskutsua zelako. Beso horiek normalean modu itsuan lan egiten dute, ez dute antzematen ea norbait sartu den haien eremuan, eta hori oso arriskutsua da. Orain, ordea, robot kolaboratibora aldatzen ari da: robotek eta langileek elkarren ondoan lan egiten dute. Prototipoak kaleratzen ari dira, eta asko ikertzen ari da.

Robotek langileak ordezkatuko dituztela esaten da. Langabezia handituko dela.

E.L.: Robotak guk egiten ditugu. Guk erabakiko dugu zertarako egin nahi ditugun eta zertarako prest gauden. Sortu nahi dugun gizartearen araberako gauzak onartuko ditugu edo ez. Lanpostu batzuk desagertuko dira? Bai, baina beste asko sortuko dira.

T.R.: Hala da, frogatuta dago. Lehen ere, aldaketa teknologikoak gertatu direnean, batzuk lanik gabe geratu dira, baina beste lanpostu mota batzuk sortu dira.

Euskal Herrian asko aipatzen da 4.0 industria. Lan prozesuetan teknologia berrienak —robotak, adimen artifiziala...— txertatzea du oinarri. Garatzen ari da?

E.L.: Zentro teknologikoetan lan handia egiten ari da. Oso progresiboki ezarriko da lantegietan. Eta lan mota guztiak ezin dira automatizatu: dena ezin da roboten bidez egin. Badirudi gaur egun denak izan behar duela posible roboten bidez, baina gauza batzuk ez dira zertan robotizatu.

Eta zer dira robot sozialak?

E.L.: Badaude robot sozial gisa saltzen diren prototipo edo robot asko, baina egia da dauzkaten abilezia sozialak minimoak direla. Lan handia ematen dute oraindik robotek. Lana kendu baino gehiago, lana eman egiten dute.

Robot sozialen erabileren artean edadetuei eta autismoa duten haurrei laguntzea aipatzen dira. Erabilera hori orokortua dago nonbait?

E.L.: Umeekin terapia asko egin dira. Ez dakit sistematikoak edo esperimentalak diren.

Ohituago gaude gidari edo zerbitzari lanak egiten dituzten robotetara. Robot sozialak dira?

E.L.: Horrelakoei robot sozial deitzea negargarria iruditzen zait. Heldu gabe daude. Aurpegiak ezagutzen dituzte, itxura adeitsua dute, batzuetan mugitzeko gai dira, eta galdera sinpleak erantzuten dituzte; baina gehiegizkoa da horri sozial deitzea. Nik askoz ere gehiago espero dut robot sozial batetik.

Zer?

E.L.: Bat, oso oinarrizkoa, elkarrizketa normal eta koherente bat eduki ahal izatea. Saltzen ari direnak galdera-erantzun sistemak dira, eta elkarrizketa normal batetik oso urrun daude. Badaude elkarrizketa sistema garatuagoak, baina ez diote koherentziari eusten bi minutu baino gehiago. Etxean robot batekin egon behar badut, gutxienekoa da elkarrekin hitz egitea eta berak ulertzea nik zer eskatzen diodan. Autonomia handiagoa behar da.

Enpatia aipatu duzue lehen. Robotak gai izango dira pertsonen egoera emozionala neurtzeko eta horren arabera jokatzeko?

E.L.: Nik uste dut baietz. Emozioak adieraz ditzake. Horretarako, enpatia minimo bat behar du. Jaso behar du feedback hori, eta erakutsi behar du ulertzen duela egoera, emozioen bitartez, guk egiten dugun bezala. Bestela, erratzarekin hitz egitea bezala izango da.

Gizartea prest dago horrelako egoera baterako? Etxean robot bat edukitzeko eta harekin hitz egiteko?

T.R.: Bai. Hor dago Alexa. Etxeetan sartu da. Traste sinple bat da, eta jendeak galderak egiten dizkio. Jendea ohitu egin da.

E.L.: Nik ez dut telefonoarekin hitz egiten, nik telefonoaren bidez hitz egiten dut; baina jende askok telefonoari hitz egiten dio. Arrunta bihurtu da. Baina robot bat beste modu batera ikusten dut, eta prest nago robot batekin hitz egiteko.

Pepper robota ikustean, robot bat ikusten duzue, edo robot izaera gainditu duen zerbait?

E.L.: Nik robot bat ikusten dut, eta hala ikusi nahi dut. Desberdindu nahi dut zer den robota eta zer ez. Japonian eta AEBetan badaude bi zentro geminoideak egin dituztenak. Ezaguna da Sofia. Ikusgarria da harekin lortu dutena, baina ez zait gustatzen irudia. Alde batetik, ez zait gustatzen robot bati sexua jartzea, ez du ez hankarik, ez bururik. Niretzat robota makina bat da. Bestetik, nik robotak bereiztu nahi ditut. Izan ditzakete zenbait ezaugarri antropomorfiko, guretzat elkarrekintza errazagoa izateko, baina gure berdinak... nik ez dut interesik horretan.

Jabetzen gara zer lan den robot batek guretzat oso oinarrizkoa den edozein funtzio egitea?

E.L.: Ni jabetzen naiz. Ez gara jabetzen guk daukagun orokortzeko gaitasunaz. Guk orokortzeko gaitasun handia daukagu. Guretzat, esaterako, edozer gauzak egin dezake aulki funtzioa, edo, objektu bat ikusten dugunean, gai gara antzemateko ea biguna edo gogorra den. Ikasi eta antzeman egiten dugu. Orokortzeko daukagun gaitasuna ez da existitzen izaki sintetiko batean.

T.R.: Pertsonontzat zailagoa da matematikan aditua izatea edo xakean jokatzea, goizean gosaria prestatzea edo beste norbaitekin hitz egitea baino. Adimen artifiziala asmatu zutenean, ikusi zuten askoz ere errazagoa zela makina bati xakean jokatzen irakastea. Ez dago adimen artifiziala duen robotik gai denik gurekin normal-normal komunikatzeko edo gosaria prestatzeko. Guretzat adimenik behar ez duten jarduera batzuk oso zailak dira robotentzat, guk orokortzeko gaitasuna daukagulako eta makinek ez. Uste dut ez dutela inoiz lortuko.

E.L.: Nik esaten dut nik ez dudala ezagutuko.

Ikasketa teknikoak egin zenituzten, eta robotikan adituak zarete. Ruiz, zeuk industria ingeniaritza ikasi zenuen 1970eko hamarkadaren bukaeran. Ohikoa zen emakume batek industria ingeniaritza ikastea?

T.R.: Ez. 1976an hasi nintzen ikasten, eta 1982an bukatu nuen. Lehen mailan bi gela ginen, 80-90 ikaslekoak, eta gela bakoitzean hiru neska geunden.

Bazterketarik jasan zenuen?

T.R.: Irakasle batzuek alabatzat hartzen gintuzten, jarrera paternalista zuten; beste batzuek, jarrera matxista; eta baziren normal tratatzen gintuztenak ere.

Zure kasuan, Lazkano?

E.L.: 1987an hasi nintzen, eta 1992an bukatu nituen informatika ikasketak. Lehen mailan, erdi eta erdi ginen gizonak eta emakumeak. Orain, irakasle gisa, bai: larriagoa ikusten dut egoera.

E-makumeak ikerketa taldeko kide zarete. Informatika Ingeniaritzan emakumeen egoera zein den aztertzen duzue. Gelditu al da emakume kopuruaren gainbehera?

T.R.: Minimoa duela bost edo sei urte izan genuen: lehen mailan, emakumeak ez ziren %10era iritsi. Orain %15 inguru dira. Beste ingeniaritza batzuetan, aldatu egin dira gauzak, eta lortu dute nesken kopurua handitzea, %25-30 ingurura.

Zergatik gertatzen da hori?

T.R.: Ez dakigu informatikariaren estereotipoarengatik den: arraroa, frikia... Aurten beste gradu ikasketa bat jarri dugu abian, adimen artifizialari buruzkoa, eta neskak Informatika Ingeniaritzan baino askoz ere gehiago dira.

Irakasleen artean hobea da proportzioa ikasleetan baino?

T.R.: %40 inguru gara; katedradunetan, aldiz, gutxi.