«Aktore asko goi maila artistikora iritsi dira umeentzako obrei esker»

Antzerkiak ertz ugari ditu. Aktoreen itzalean jo eta su lanean ari direnak garrantzitsuak dira, antzezlan bat sortzea ikusleak ikusten duena baino askoz gehiago baita; aurretiazko lan handia dago. Pilar Lopezek (Burgos, Espainia, 1961) Teatro Paraiso konpainia sortu zuen Gasteizko Abetxuku auzoan. 1983an utzi zion antzezteari, baina 45 urte daramatza haur eta gazteentzat antzezlanak antolatzen mundu osoan zehar.

Aspaldi utzi zenion eszenatokian antzezteari, eta proiektuaren kudeatzaile lanetan hasi zinen. Baina, antzezten zenuenean, pertsonaiek ba al zeukaten zurekin zerikusirik?

1983an utzi nion antzezteari. Hala ere, eszenatokira igotzen naiz oraindik ere, emanaldietan egongo diren artistak aurkezteko, ikusleekin hitz egiteko, familiekin egoteko... Eroso sentitzen naiz oholtzan nagoen bakoitzean. Uste dut Teatro Paraisori esker daukadala gaitasun hori, ikusleekin hitz egiteko eta zintzoa izateko. Oso leku atsegina iruditzen zait eszenatokia: etxeko sofan norbaitekin hitz egiten banengo bezala sentitzen naiz. Aktoreek egiten duten lanari dagokionez, uste dut pertsonaiek beti daramatela zerbait gurea, fikziozkoak izan arren; hala izaten zen nire kasuan. Gogoratzen dut antzeztu behar nuenean haginetako mina izaten nuela askotan. Halere, fikzio bihurtzen nuen pertsonaiak ez zeukan minik, eta primeran zegoen beti. Antzezlana amaitzen nuenean sentitzen nuen mina berriz; emanaldian ez.

Zergatik erabaki zenuen gehiago ez antzeztea?

Uste dut inork ez duela ezer galdu ni oholtzan ez egoteagatik. Lankide askok nik baino gaitasun handiagoa zuten antzezteko. Gainera, antzerkia eszenatoki gainean ikusten dena baino askoz gehiago da; talde lana da, eta esfortzu handiarekin eta jende askoren talentuarekin egiten da. Ikusi nuen, halaber, bazegoela hutsune bat antzerkiaren munduan. Jendea behar zen ikusleekin lan egiteko, bide berriak bilatzeko, ekitaldiak antolatzeko... Antolakuntza lanetan aritu naiz harrezkero.

Burgosen (Espainia) jaio zinen, baina Euskal Herrira etorri zinen 3 urterekin. Nola gogoratzen duzu zure haurtzaroa? Antzerkiarekin harremanik izan zuen?

Lehenik eta behin, Bilbon bizi izan nintzen, baina laster etorri ginen Abetxukura [Gasteiz, Araba]. Asko jolasten nintzen umetan. Jolasak antzerkira eta artera eraman ninduen. Hainbesteraino, non giza bizitza ez baitut ulertzen musikarik, historiarik edo libururik gabe. Giza existentziaren funtsezko zati dira. Benetan uste dut kultura eta arte guztiek zerikusi handia dutela jolastearekin; jolasak aukera ematen baitu errealitatea eraldatzeko eta beste ikuspuntu batetik ikusteko.

14 urterekin egin zenuen debuta agertokian, Eterno Paraiso talde amateurrarekin.

Horren aurretik, Abetxukuko mojen ikastetxean antzezten genuen. Amaren eguna ospatzeko egiten genituen antzezlanak.

Eta ondoren sortu zenuten Eterno Paraiso, ezta?

Hori da. Nire nerabezaroak Bat egin zuen diktaduratik demokraziara pasatzeko trantsizioarekin. Abetxukun gizarte mugimendu handia zegoen: eduki politikoarekin eta konpromiso handiarekin egiten zen. Hasieran, afizionatu konpainia bat ginen, ez profesionala, eta konpromiso sozial bat genuen. Kezkatzen gintuzten gauzez hitz egin genuen oholtzatik. Osasungintzaren inguruan, adibidez.

Inor ez da betierekoa. Horregatik kendu zenioten Eterno hitza konpainiaren izenari?

Profesionalizatu ginenean ere, Eterno Paraiso izenari eutsi genion. Federico Garcia Lorca poetak esaten zuen antzerkiaren iraultza paradisutik etorriko zela. Gazteleraz, antzokiko aretoaren alderik garaienari esaten zitzaion paraiso; klase herrikoiak jartzen ziren han. Beraz, argi geneukan hitz horri eutsi egin behar geniola. Ile zuri batzuk ateratzen hasi zitzaizkigunean, eterno kentzea erabaki genuen, inor ez baita betierekoa, eta paraiso hitzari bakarrik eutsi genion. Betierekoak bagara, izan dadila arrastoa utzi dugulako.

Artea, aldiz, betierekoa da, eta etengabe eboluzionatzen du. Beraz, aldatuko ziren arte eszenikoak ordutik.

Garai zailak ziren gu antzezten hasi ginenean. Gero, demokraziaren hasiera etorri zen, eta dena egiteko zegoen, baina ez genuen erreferentziarik. 68ko Maiatzak eragina izan zuen Europako gainerako herrialdeetan, eta aurreratuago zeuden: guk dena asmatu behar izan genuen. Antzerkirako egitura profesionalak sortzea tokatu zait: guneak, elkarteak... dena sortu behar izan dugu. Nire bizitzaren zati handi bat eman dut horretan. Eskena Euskadiko produkzio eszenikoko enpresen elkartea sortu genuen hemen, adibidez. Lehenengo presidentea izan nintzen, eta berriro hautatu naute orain. Era berean, Espainiako Arte Eszenikoen Akademiaren sortzaileetako bat ere izan nintzen. Orain, artistaren estatutua garatzen ari gara; duela urte batzuk, pentsaezina zen hori. Artistentzako egitura profesionalak eraikitzea da nire historiaren isla.

Egiturak bai, baina non geratzen da artea?

Lehen, antzerkiak lotura sendoagoa zuen gizartearekin. Egitura profesionalak sortu dira, baina, batzuetan, ahaztu egin da antzerkiak gizartearekin izan behar duen lotura. Teatro Paraisori ez zaio hori gertatu, lotura oso estua izan baitu beti Gasteizko jendearekin. Hala ere, uste dut krisiek berriro lotu dituztela antzerkia eta jendea.

Teatro Paraisok lan artistiko handia egiten du haurrentzako eta familientzako ikuskizunak ekoizten, sortzen eta erakusten. AEB, Kanada, Norvegia, India, Singapur, Argentina... Hainbat herrialdeetan antzeztu dituzue zuen lanak. Zaila al da mundu osoan aurkeztuko den emanaldi bat ekoiztea?

Beti esaten da etxean arrakasta izatea zaila dela, baina etxetik kanpo zerbait berezia eskaintzea da zailena. Gauza berritzaile eta bakarra eduki behar da arrakasta lortzeko. Egindako etengabeko lanaren eta berrikuntza eszenikoaren emaitza da nazioartean lortu dugun presentzia. Zortea izan dugu jende asko ezagutu dugulako, eta beti lagundu digutelako.

Antzezlan batek berdin funtzionatzen du munduko edozein tokitan? Hizkuntza unibertsala da, akaso?

Guk munduan zehar egin ditugun ikuskizunak 0 eta 6 urte bitarteko haurrentzat izaten dira. Adin horietakoek antz handiagoa daukate haien artean. Toki bakoitzeko ohiturek eta kulturak ez dituzte hainbeste eraldatu oraindik. Gainera, proiektu artistiko bat ona denean, herrialde batean eta bestean desberdin interpreta daiteke; baina, benetan ona bada, adierazpen forma sinboliko edo metaforiko distiratsu bat aurkitu duelako da.

45 urtean obra asko egin daitezke...

43 antzezlan sortu ditugu, eta 250 emanaldi egiten ditugu urtean. Beraz, gutxi gorabehera 10.325 emanaldi egin ditugu urte hauetan guztietan. Zortzi pertsona gara taldean, eta aktoreak kontratatu egiten ditugu normalean; proiektuen arabera aldatzen dira.

2012an, Kunarte gunea eraiki zenuten. Antzezlanak ez ezik, haurrek mundua eta arteak ere deskubri ditzaten.

Haurrak antzerkiarekin eta arteekin, oro har, nola erlazionatzen diren landu nahi genuen. Gauzen ikuspegi askoz zabalagoa dute: pentsamendu magikoa daukate. Garai hartan, Gasteizen atzerapauso kultural handia gertatu zen, Javier Maroto alkatea buru zela, eta proiektu kultural asko itxi zituen. Guk, ordea, zorte handia izan genuen, haur eta gazteen arte eszenikoen sari nazionala eman baitziguten. Beraz, alkateak proiektuak zapuzten zituen bitartean, guk sortzea erabaki genuen. Irabazi genituen 30.000 euroak Kunarte irekitzeko baliatu genituen. Antzerkia eta artea ikertzeko gune bat da ordutik. Leku txikia eta apala da, baina gauza handiak gertatu dira gune horretan.

Zergatik egiten duzue haurrentzako antzerkia? Zer berezitasun ditu?

Egia esan, ikusle moduan, haurrentzat egindako obra izugarri berritzaileak ikusi ditut, batzuetan helduentzat sortutakoak baino maila askoz handiagokoak. Haurrak ikusle oso irekiak dira, jakin-min handia daukate, eta horrek oso urruti iristeko aukera ematen die artistei. Helduok kontserbadoreagoak gara. Aktore asko goi maila artistikora iritsi dira haurrentzako obrei esker.

Antzezlan batek balio jakin batzuk transmititu behar ditu?

Bizitzak etengabe irakasten digu, haren parte den arteak bezala. Ez da beharrezkoa antzerkietan gauzak esplizituki azaltzea. Liburu ona bada, antzezlan ona bada... ziur arrastoa utziko duela gozatzen ari denarengan, eta, beraz, lan pedagogikoa ere egiten du. Ez dut nahi pedagogia hitza kutsu beltzez beteta egotea, pedagogia arte oso ederra baita. Obraren helburuak ez du didaktikoa izan behar; ziur asko, horretan bakarrik tematzen bazara, ez duzu ezer lortuko. Zeharkako pedagogia eraginkorragoa da. Horregatik uste dut badela artean oso garrantzitsua den gauza bat: metafora. Errealitatea beste era batera irudikatzen laguntzen digu.

Heriotza, sexua, indarkeria... Ona da tankerako gai tabuak tratatzea?

Gauza guztiez hitz egin daiteke haurrekin. Eta hitz egin behar da. Beste kontu bat da bide egokiak bilatu behar direla horietara iristeko. Helduok gaitzetsi behar ez genituzkeen gauza asko gaitzesten ditugu. Agertokian autozentsura handia dago. Obretan gai asko landu daitezke umeekin, baina ez da ezer itxita utzi behar, obra ikusi ondoren haurrak askatasunez interpretatu ahal izan dezan. Munduari nola begiratu lantzen dute haurrek, haiek aldatu eta eraldatu beharko duten mundu horri nola erreparatu. Haien esku geratuko da, eta esku hartu beharko dute.

Ikus-entzunezko formatuan hainbeste produktu artistiko izanda, antzerkia zergatik ez da desagertu?

Antzerkiak iraun egin zuen zinema agertu zenean. Izan ere, zuzeneko komunikazioak giza izaerarekin du zerikusia. Pandemian ikusi dugu hori: partekatzen ditugun guneak behar ditugu, izaki sozialak gara. Horren parte da zuzenean eskaintzen den artea. Ikusleak gertu sentitzen duen arte bat da eta izango da antzerkia.

Horretarako ere talentua duen jendea behar da. Ba al dago talenturik Araban?

Ukaezina da baietz. Gasteizek eta Arabak artista izugarriak dituzte. Uste dut gabezia bat dugula Bilborekin eta Donostiarekin alderatuta. 2008ko krisiaren ondorioz, politikariek kulturan inbertitzeari utzi zioten. Donostian, Tabakalera sortu zen, adibidez. Araba esanguratsua izan da beti eszena artistikoan, eta puntako lurraldea izan gara. Galdu genuena berreskuratu behar dugu: kultura indartu behar da!

Hasieratik oztopo ugari izan dituzuen arren, mundu zabalean konpainia ospetsua izatea lortu duzue. Eta zuri, zer eman dizu antzerkiak?

[Pentsatzen egon da tarte labur batez] Bizitza sorpresa kutxa bat dela esango nuke. Gauza asko ikasi ditudala uste dut, eta bizitzako gauza garrantzitsuak deskubritzeko modua eman dit. Tresna garrantzitsuak eman dizkit. Artea dena da niretzat.

Beraz, zein antzezlanek definituko zintuzke?

Ezinezkoa da antzezlan bat aukeratzea. Errazagoa egiten zait melodia bat aukeratzea, musika oso primarioa baita. Astor Piazzollaren Oblivion esango dut. Gizatasunean sakontzen duela uste dut, eta esango nuke hori dela inoiz ahaztu behar ez duguna: gizatasuna.