«Alderdi batek boteretik baino ezin ditu bultzatu sakoneko aldaketak gizartean»

Orain dela 13 urte utzi zuen Patxi Ormazabalek (Gasteiz, 1948) politikako lehen lerroa, EAtik kanpo geratu zenean. Aurrez, EAJn eta EAn kargu politiko ugari izan zituen: besteak beste, Jaurlaritzako Etxebizitza eta Ingurumen sailburuarena. Mondragon kooperatibara hertsiki lotuta egon da, eta, egun, Minbiziaren Aurkako Arabako Elkarteko presidentea da. «Erretiroa hartu nuenean, asmoa nuen sei hilabeteko atsedenaldia hartzeko, baina ez nuen lortu». Elkartean sartzeko eskaintza iritsi zitzaion, eta ezin izan zion ezezkoa eman: «Erronka polita iruditu zitzaidan».

Zure ibilbide politikoan, data esanguratsu bat dago: 1986ko iraila. Eusko Alkartasuna alderdi berriaren sorreran parte hartze aktiboa izan zenuen. Nolakoa izan zen EAren sorrera? Zein izan zen zure egitekoa?

Oso garai zailak izan ziren, gogorrak. Alde batean zein bestean ezagun asko geratzen ziren. Mingarria izan zen, haustura guztiak bezala. Oso zaila izan zen, dudarik gabe. Baina argi genuen hura zela modurik egokiena politika egiteko, gobernatzeko, gizarteari eskaintza hobea egiteko.

Zure iritziz, zeintzuk izan ziren EAJren hausturaren benetako arrazoiak?

Arrazoiak askotarikoak izan ziren. Batetik, herria ulertzeko modu ezberdinak genituen, batez ere boterea lurralde historikoen eta erkidegoaren artean banatzeko orduan. Bestetik, agerikoa zen bi lidergoek talka egiten zutela. Eta, noski, gizarte arloan ere bagenituen desadostasunak. EAn ikuspegi aurrerakoiagoa genuen arlo sozialean EAJk baino; ez ziren sakoneko desberdintasunak, baina gizartea ulertzeko ikuspegi diferenteak genituen. Horregatik sortu zen, funtsean, Eusko Alkartasuna.

Zer ondorio izan zituen zatiketa horrek abertzaletasunean?

Alde batetik, krisi bat eragin zuen. Alderdi bat bitan zatitzen denean, beti egongo da norbait banaketari probetxua ateratzen saiatuko dena, eta hori gertatu zen. Hala ere, uste dut haustura hura positiboa izan zela euskal gizartearentzat eta alderdi politikoentzat. Besteak beste, EAJri balio izan zion barne hausnarketa bat egiteko eta bere proiektua birpensatzeko. Uste dut haustura, neurri batean, onuragarria izan zela EAJrentzat. Eusko Alkartasuna, berriz, alderdi gazte bat zen, eta ilusio handia genuen bertan geundenok. Bagenuen gizartea ulertzeko beste modu bat.

EAren ildo politikoarekin kritiko bilakatu zinen gero. 2006an, EAk hautsi egin zuen EAJrekin zuen koalizioa, eta alderditik irten zinen. Traumatikoa izan zen?

Ez, irteera ez zen traumatikoa izan, esperientziak aukera ematen dizulako egoerak beste modu batez bizitzeko. Egiari zor, ez zen erabaki zaila izan. Ordurako ez nuen bat egiten EAren estrategia politikoarekin, uste nuelako ez zela ildo egokiena. Argi nuen eta argi dut alderdi politiko baten helburuak gobernatzea izan behar duela, eta gizartea eraldatu nahibadu gobernatzen saiatu behar duela. Alde horretatik, oraindik ere pentsatzen dut okerra izan zela EAk EAJrekin zuen koalizioa hausteko hartu zuen erabakia, eta badakit garai hartako buruzagi asko iritzi berekoak direla. Akatsa izan zen, inondik ere. Eta horren erakusle da ordutik EAk ez duela berreskuratu espazio hori. Funtsezko ideia bat dago guztiaren oinarrian, lehen esan dudan moduan: alderdi batek gizartea eraldatu nahi badu, boteretik eraldatu behar du, oposiziotik ez baita ezer aldatzea lortuko. Gauza batzuk aldatu bai, zerbaitetan eragin bai, baina oposiziotik ezin da bultzatu sakoneko aldaketarik gizartean: hori soilik boteretik egin ahal da.

Zer iritzi duzu egun EAk EH Bildun jokatzen duen rolaz?

Ez naiz ausartzen barrutik ezagutzen ez dudanari buruz iritzi bat ematera. Uste dut bere garaian ez zutela asmatu hartutako erabakiarekin, eta tira...

Zenbait instituziotan aritu zinen urteetan, kargu publiko askotan. Non ikusi zenuen zeure burua gusturago?

Kargu bakoitzak izan zuen bere alde ona. Ezingo nuke bat aukeratu. Oso garai polita izan zen Gasteizko lehen udala eratu genuenekoa; diktaduraren osteko garaiak izan ziren, eta arras interesgarria izan zen hiria oinarritik eraikitzen hastea. Legebiltzarrean eserlekua lortu nuenean, berriz, herri berri bat eraikitzeko lehen urratsak egiten hasi ginen. Orduko oroitzapen asko ditut, denak onak. Eta Arabako Batzar Nagusietako lehen presidentea izatea, pentsa! Nire ibilbide politikoan beti saiatu naiz besteekin elkarlanean lan egiten, beste taldeekin, alderdiekin.... Sailburu garaian onartu genituen lege asko aho batez onartu genituen. Ohorea da hori.

Ardanzarekin aurrena, eta Ibarretxerekin gero, Etxebizitza, Ingurumen eta Lurralde Antolaketa sailburu izan zinen. Azpiegitura handien garaia izan zen hura.

Lurralde antolaketaren eta azpiegituren arteko borroka beti egon da. Gure helburua beti zen lurraldea antolatzea edo ordenatzea, eta argi genuen horrek ez zuela zertan talka egin azpiegiturekin. Erabaki batzuk gatazkatsuak izan ziren, baina beti saiatu ginen akordioaren bidea lortzen. Beste modu batez egin zitezkeela gauzak? Bai, ziur. Baina beti esaten dut politika izan litekeenaren zientzia dela. Eta izan litekeena, batzuetan, amesten dugunaren etsai izaten da. Politikan logikoak diren gauzak adosten badira, beti izaten da onuragarria. Herriak ez luke aurrera egingo horrela izango ez balitz.

Ez duzu autokritikarik egiten?

Ez, egia esan, ez. Garai hartan kapazak izan ginen gutxiengo batzuk adosteko ikuspuntu politiko ezberdinak genituen alderdien artean. Hori da politikaren oinarria. Denek eman genuen amore zerbaitetan, eta ahalegina egin genuen legealdiaz haragoko adostasun zabalak lortzeko. Adibidez, lurralde antolaketaren irizpide nagusiak aho batez onartu genituen.

Ordutik, asko aldatu da euskal gizarteak ingurumenaren inguruan duen kontzientzia?

Erabat. Duela hogei urte, askoz ere zailagoa zen ingurumena kudeatzea, herritarrek ez zutelako hainbesteko kontzientziarik. Erotzat jotzen gintuzten ingurumenarekin lotutako zenbait proposamen egiteagatik. Gaur egun, arlo asko erabat barneratuta dauzkagu, eta uste dut izugarri egin dugula aurrera ingurumenaren garrantziaz kontzientzia hartzen. Kontuan hartu behar da duela hogei urte lehen pausoak ematen hasi ginela ingurumenaren kudeaketan, eta jasangarritasuna eta halako hitzak orduan erabiltzen hasi ziren lehen aldiz. Zaila zen jendeari halako ideiak ulertaraztea. Baina, batez ere, zaila zen interes jakin batzuekin talka egiten zuelako, eta batzuek ez zutelako beharrezkoa ikusten ingurumena errespetatzea.

Ingurumena garestiegia da oraindik instituzioentzat?

Ez, etorkizunari begirako inbertsio bat da. Munduan, ingurumena premiazko gaia da. Jabetu gara ingurumena zaindu beharreko zerbait dela gure planeta amaitu nahi ez badugu. Gero eta argiago dugu pausoak eman behar ditugula ama lurra zaintzeko, nahiz eta ez garen arinahikoa pauso ematen.

Sailburu zinenean, nolakoa zenharremana talde ekologistekin?

Nahiko ona. Departamentuan askotan jotzen genuen haiengana. Lindanearekin egon zen gatazkan, esaterako, hainbat talde ekologista publikoki agertu ziren gure alde. Ordura arte sekula ikusi gabekoa izan zen.

EAEko lehen etxebizitza legea onartu zen gobernuan zeundela. Eta 30 urte pasatu behar izan dira beste bat onartzeko.

Euskal Autonomia Erkidegoan, batez ere hiru hiriburuetan, etxebizitzaren prezioa garestia da. Bilbon eta Donostian lurzoru eskasia dago, eta, ondorioz, merkatu librean etxebizitzaren prezioa asko garestitu da. Gasteizen, berriz, ez zuen zertan hori gertatu, lurzoru nahikoa dagoelako, baina gertatzen da. Uste dut Gasteizen lurzorua gaizki planifikatu dela. Lurzoru gehiegi bideratu da etxebizitzak eraikitzera, baina aurreikuspenak ez dira bete. Ikuspuntu teknizistegiak gailendu dira askotan, hiriaren errealitate soziala ezagutu gabe, eta horrek izugarri baldintzatu du etxebizitzaren prezioa.

Sailburu zinenean zuk esandakoa da hau: «Etxebizitza eskubidea bermatzeko, alokairua sustatu behar da». 2019an, alokairuaren burbuila errealitate bat da. Zer gertatu da?

Argi dago ez dela nahikoa egin. Babes ofizialeko etxebizitzak alokairuan jartzea irtenbide on bat izan daiteke. Alokairu librea oso garesti dago hiriburuetan, etahori konpondu egin behar da.

1990eko hamarkadaren amaieran, Gasteiz etxebizitza garestiena zuten hiriburuetako bat zen. Jose Angel Cuerda zen orduko alkate. Zu oso kritikoa izan zinen haren politikarekin.

Oso polemika bizia izan genuen Gasteizko etxebizitza politikaren harira. Nik lursailak eskatu nituen babes ofizialeko etxebizitzak eraikitzeko, baina bera ez zegoen ados, eta ika-mikak izan genituen. Akordio bat lortu genuen gero, eta Gasteizen babes ofizialeko etxebizitzak eraikitzen hasi ginen.

Etxebizitzaren arazoak bere hartan segitzen du.

Gasteizen, etxebizitza librearen alokairuaren prezioa gero eta garestiagoa da. Uste dut alokairuaren aldeko apustu sendoa egin beharko lukeela Eusko Jaurlaritzak, tokian tokiko udalekin elkarlanean, eta etxebizitza sozialak eraiki.

Politika utzi eta berehala kooperatiben mundura itzuli zinen.

Nik beti izan dut argi sare bat izatea oso garrantzitsua dela. Eta politikan aritzen diren guztiei gomendatzen diet sare bat izatea. Gogoan dut EAJren zatiketa izan zenean drama asko izan zirela; asko eta asko EAJ uzteko beldur ziren alderditik bizi zirelako eta hura zelako euren sostengu bakarra. Nik, ordea, abantaila izan dut, eta sare bat eduki dut beti. Mondragon taldean lan egiten nuen, eta eszedentzia bat eskatu nuen kargu publikoak betetzeko. Horrek askatasun handia eman dit. Jaurlaritzako sailburu kargua utzi eta hurrengo egunean, bazkide kooperatibista nintzen, eta bertan egon nintzen erretiroa hartu arte. Oso gustura eta pozik egon naiz kooperatiben munduan.

Kooperatibismoa barrutik ezagutzen duzu. Zer egoeratan dago? Kapaza izango al da bere sorrerako filosofiari eta balioei eusteko?

Kooperatibismoa ahalegin handia egiten ari da jatorrietako balioetara jotzeko, eta hausnarketa fase batean dago hori lortzeko. Ez dut uste bere oinarrizko filosofia galtzeko arriskua dagoenik. Bide onean dago.

Gasteizko KREA eraikinean AEBetako unibertsitate baten campusa zabaltzeko proiektu polemikoaren atzean egon zinen. Porrot egin zuen, auzitegiek egitasmo hori ahalbidetzen zuen ituna indargabetu ostean.

Oso proiektu ona zen, baina traba asko topatu genituen bidean. Gasteizen aurrera eramatea erabaki genuen uste genuelako hiriak bazuela azpiegitura nahikoa halako proiektu bat garatzeko. Buru-belarri sartu ginen proiektuan, baina arazo asko sortu ziren. Ez zen modurik egon martxan jartzeko, eta alde batera utzi genuen proiektua.

Egun, nola ikusten duzu euskal politika?

Politika egiteko modua asko aldatu da. Lehen, herri bat eraikitzeko helburua genuen, eta gai ginen ia denon artean akordioak lortzeko. Abertzaleak ez zirenek ere lagundu zuten herri hau eraikitzen. Gaur egun, ordea, bakoitzak bere interesei begiratzen die. Proiektu asko daude adostasunarekin aurrera atera zitezkeenak, baina alderdi batzuek ez dute nahi; ulertezina da. Gasteizko Udalean, adibidez, hiriarentzat proiektuak adosteko gaitasunaren falta sumatzen dut.

Bihar: Mertxe Colina (AB).