«Zientziak ez du emango konponbidea, baizik eta konponbidearen parte batzuk»

BC3 Basque Centre for Climate Change ikerketa zentroko zuzendari zientifikoa da Maria Jose Sanz (Valentzia, Herrialde Katalanak, 1963), baina ibilbide luzea du alorrean. Biologoa da, ikerlaria, eta IPCC Klima Aldaketari Buruzko Gobernu Arteko Taldeko partaidea. Klima larrialdia gizarteratzeko hainbat proiektutan ere parte hartu du azken urteetan, eta horrek beste ikuspegi bat eman dio: «Deigarria da: herritarrei foro bat ematen diezunean gai hauez informatzeko eta eztabaidatzeko, ia-ia aktibista bihurtzen dira».

Azken hilabeteetan agenda politikoan leku esanguratsua hartu du klima krisiak. Nola ikusi duzu jauzi hori?

Nik uste dut azken hiru urteetan gertatu dela. Krisiek bultzatzen dituzte mentalitate eta portaera eraldaketak: aldaketarako inertzia handiagoa da. Krisi ekonomikoa amaitzen ari zela, pandemia etorri zen, eta, orain, auzitan jarri dira gure ekonomiaren egiturazko elementuak; horrek guztiak denongan izan du eragina, eta ekarri du herritarrek zein erabakiak hartzen ari direnek hausnartzea eta sen kritiko handiagoa garatzea. Energia krisiak ohartarazi digu energia eredua aldatu behar dela; krisi hau eduki izan ez bagenu, pentsatuko genuke trantsizioak urte batzuk iraun zitzakeela, baina orain kontziente gara negu bat daukagula horretarako.

Nola ikusten duzu klase politikoa abagune horretan?

Ez nuke politikariez hitz egingo, baizik eta arauak jartzen dituztenez. Europako erakundeen arkitektura oso konplexua da, ez da herrialde baten araberakoa: hor daude Europako Batzordea, parlamentua... Gobernantza oso konplexu batean abiatu behar dugu bestelako etorkizun bateranzko trantsizioa. Eta Europa oso plurala da. Nire ustez, krisiaren ondorioz, aniztasun hori ulertzen saiatzen ari dira, konponbideak ere horren arabera egokitzeko, eta gauzak azkarrago egiteko.

Ikusi gehiago: Gazteak: berdera bidean giltzarri

Klima aldaketaren inguruan goi bilera garrantzitsuak izan dira aurten. Zer balorazio egin duzu Egiptoko COP27ak utzitakoaz?

Ematen du konferentzia guztiek ekarriko dituztela mugarri handiak, baina ez da beti hala prozesu multilateral hauetan. Klima aldaketari buruzko goi bileretan, mugarri handia izan zen Parisko Hitzarmena, eta hurrengo pausoak izan dira hura inplementatzeko arauak zehaztea eta adostea. Iaz, Glasgowko konferentzian, aurrerapauso batzuk izan ziren sektore pribatuen kanal paraleloetan, gauza asko egiteko prestutasuna adierazi zutelako, eta Egipton espero zen hortik urratsen bat iristea, baina ez zen gertatu. Saiatu ziren adierazpen batean propio aipatzen erregai fosilak guztiz alboratzeko konpromisoa; laurogei herri agertu ziren alde, baina petrolioa ekoizten duten gutxi batzuk, ez. Bai lortu zuten berriztagarriak azkarrago hedatzearen aldeko konpromiso bat jasotzea.

Dezepzioa izan da?

Niretzat, Kopenhagen akordiorik lortu ez izana izan zen dezepzioa, adibidez. Oraingoan gertatu da premia handiagoa dugula, baina, ekinez gauzatu ordez, espektatibak sortuz gauzatu dela beste foro batean. Aldiz, COP bat Afrikan eginda, egokitzearen arloan aurrera egin nahi zen, nolabait, klima aldaketaren diskurtsoaren ahizpa pobrea delako, eta, gainera, azken urteetan argi ikusi dugulako egokitzapena ezingo dela ia inon saihestu. Eta Egipton lortu zuten klima aldaketak eragindako kalteak ordaintzeko funts bat eratzea herrialde zaurgarrienentzat. Aurrekaririk gabeko lorpen bat izan zen, baina lausotuta geratu zen, arintze neurrietan urratsak egiteko espektatibak ez zirelako bete.

Gehiago kostatzen al da emisioak murrizteko eta egitura ekonomikoak aldatzeko akordioak lortzea?

Noski, aldaketak egin behar diren lekuetan hartu behar direlako neurri horiek. Eremu multilateralean ez da neurririk hartzen, baizik eta konpromisoak, eta jarraibideak ematen dira. Neurriak egitura eta gune sozioekonomiko eta kulturaletara lotuta daude; beraz, beste gobernantza mailetan hartu behar dira, eta ez dira berdinak izango planeta osoan. Askotan, egunerokoan aldaketak eragitea asko kostatzen zaigunez, itxaropen handia jartzen dugu halako prozesu multilateraletan, palanka lana egin dezaten, baina aldaketak beste mailetan egin behar dira orain, eta, horretarako, presioa egiten jarraitu behar da.

Duela bi aste, bioaniztasunaren %30 babesteko konpromisoa hartu zuten Kanadan. Aditu askok uste dute zaila izango dela betetzea, baina garrantzitsua al da halako helburuak ezartzea, langa gisa bada ere?

Hori da prozesu multilateralen xedea: helmugak ezartzea, eta baliabide komunak jartzea, horiek betetzen diren jakiteko. Eta koherentzia mantentzen saiatzea: erabakiak hartzean ezin da bioaniztasuna bereizi klima aldaketatik edo garapenetik; ikuspegi osoa eduki behar da.

Parisko Hitzarmenak helburu gisa jarri zuen tenperatura igoera 1,5 gradura mugatzea. Xedea betetzeko modua izango da?

Zaila izango da, baina ez ezinezkoa. Batez besteko globala 1,5 graduren azpitik geratzeko, 2050erako emisio garbiak zero izan behar lirateke. Hori egiteko bide asko daude, eta badago eztabaida bat: ea emisioak gaindi ditzakegun epe laburrean eta gero azkarrago jaitsi, ala ea komenigarriagoa den inflexio puntu hori ez gainditzea eta apurka murriztea isurketak. Ikertzaile talde asko ari dira mitigation pathways edo arintze bideak aztertzen, baina ohartu gara arintzea bezain garrantzitsua dela egokitzea; beraz, komunitate zientifikoaren parte bat adaptation pathways edo egokitze bideez ere pentsatzen hasi da. Hurrengo pausoa izango da bi taldeok elkarrekin esertzea, ez ditzaten egokitze bideak diseinatu arintze neurriak kontuan hartu gabe, eta ez ditzaten arintze bideak diseinatu kontuan hartu gabe tokian tokiko zaurgarritasunak eta egokitze premiak.

Zuk esana da: «Gure garapen ereduaren iraunkortasunik ezaren sintoma da klima aldaketa».

Hala uste dut. Soilik klima aldaketari aurre eginez ez dugu ezer konponduko. Aldaketa handia egin behar da, eta ongizate gisa ulertzen dugun horretan ikuspegi holistikoa txertatu: oso zaila da neurri teknikoak jartzea klima aldaketari aurre egiteko, ez badago aldaketa sakonagorik.

Nola imajinatzen duzu zuk bestelako garapen eredu hori?

Ez daukat konponbidea, baina kontsumoa bada egungo ereduaren motorra, horretaz hausnartu beharko dugu: zer kontsumitzen ari garen, zergatik... Eta kontsumoa gutxitzea positiboa ere izan daitekeela pentsatu: gauza batzuk ez ditugu behar. Iazko Gabonetan inork ez zuen uste norbere kontsumoa kontzienteki murriztea hain inportantea zenik, eta, krisi honen ondoren, denok argiago dugu gure energia kontsumoa gutxitu dezakegula ongizate sentsazioa kaltetu gabe.

Ikusi gehiago: Sistemaren kontraesanak, ageriago

IPCCren azken txostenak 28 aldiz aipatu zuen desazkundea terminoa, baina behin ere ez politikarientzako laburpenean. Zientziatik zaila da desazkundea planteatzea?

Ez dut uste. Esango nuke hitzean dagoela arazoa: politikariek zein herritarrek kutsu negatiboa hartuko diote, bizi kalitatea galtzearekin lotuko dute. Agian beste hitz bat bilatu behar da, edukia mantenduz, lehen aipatutakoaren ildotik: birdefini dezagun zer den ongizate estatua. Soziologoak, psikologoak eta antropologoak ere beharko ditugu, hau guztia positiboan jartzen laguntzeko. Hori bai, oso garrantzitsua da erabaki horiek gutxien dutenentzako ondorio txarrik ez izatea; justizia klimatikoa da, ez nuke nahi etiketa soil bat bihurtzea.

Energia aurrezteko politiken harira, kezka bat zabaldu da: neurri indibidualek eragin mugatua dutela, eta eraginkorragoa litzatekeela egiturazko neurriak hartzea, edo, esaterako, hegaldi laburrak debekatzea.

Oso konplexua da. Orain 30 urte dituztenen belaunaldia oparotasunean hazi da, nondik zetorren kezkatu gabe, eta hori balioetan eta identitateetan islatu da. Bada, uste dut balio sistema hori aldatu behar dela, haurtzarotik, beldurrik ez izateko desazkundeari, gutxiago kontsumitzeari, elastiko bat hamar urtez edukitzeari... Indibidualki, gaitasun handia dugu aldatzeko: kontsumo aztarna horretaz kontziente izan, eta nondik moztu aztertzeko. Eta, niretzat, hezkuntza palanka ona da. Adibide bat: Valentzian proiektu bat izan nuen, Lehen Hezkuntzan, airearen kalitatearen inguruan; sei hilabetera irakasleek esan ziguten gurasoak kexaka zituztela, umeek ez zietelako autoa erabiltzen uzten. Sarri, gutxietsi egiten dugu halako balioak umeen artean sustatzeak duen indarra.

Zientziak energia berriztagarrien inguruko aurrerapenik ekartzea espero duzu?

Berriki fusioaren inguruan gertatu bezala, halako albisteren bat egon daiteke, baina ezin dira testuingurutik atera. Biltegiratzearen auzian ere badaude aurrerapenak; bateria birtualak, adibidez.

Eztabaida handiak sortu dira berriztagarrien proiektuen inguruan tokian toki. Nola ikusten duzue auzi hori zientziatik?

Zientziak ez du emango konponbidea, baizik eta konponbidearen parte batzuk. Hau da, zientziak ezagutza jakin bat ematen du klima aldaketari aurre egiteko, ezinbestekoa, baina ez da behar dugun ezagutza bakarra. Halakoetan, konponbidearen oinarria da eragile guztiek elkarrekin hitz egitea, eta elkarrekin pentsatzea nolako lurraldea nahi dugun etorkizunean. Izan ere, eredu energetikoaren aldaketa oso lotuta dago lurraldearen erabilerarekin; eta gatazkak sortzen ari dira hiriaren eta landa eremuaren artean. Beraz, halako debateak beharko dira, landa eremuari ezin baitzaio inposatu 30 parke eoliko jartzea, horrek ez badu bat egiten haien lurralde ikuspegiarekin. Askotan arazoa ez da hainbeste parke eolikoek egin dezaketen kaltea, baizik eta egitasmoa ez dela ikuspegi komun horren ondorio.