ETAren amaiera abiapuntu gisa hartuta, hainbat kulturgileri obra bat sortzeko eskatu die BERRIAk. Juan Luis Zabalaren testua da hau:
“Naranjas de la China” esan zuen amak, erdarazko esapidea ahotan sinesgogor, eta horixe da ETAri buruzko nire lehen oroitzapena, artean “bertsio ofiziala” zer den ez nekien garaikoa. Ezin nuen ulertu zer zen amak sinesten ez zuena, baina aginte ofizialaren aurka zegoelako susmoa hartu nuen eta hori harrigarria zen oso amarengan, ezin ulertuzkoa, harengandik ikasia bainuen aginteari obeditzea zela ondo bizitzeko bide bakarra. Gero ikusi eta ikasi nuen –beste espabilatu batzuk baino askoz lehenago, zilegi bekit hemen neuk ere oso ondo ulertzen ez dudan ironia arraro pittin bat…– denok ginela, aldez edo moldez, ETAkoak, horretarako ETA barrukoak izan beharrik gabe, are ETAren alde egon gabe ere, are ETAren nagusikeriak beldurtzen bagintuen ere, ETA zelako gure alde indartsuen eta gogorren ari zena, indartsuegi eta gogorregi esparru batzuetan beharbada, baina barkatu jaun-andreok, etsai bat zegoen, bai, etsaia, atzaparrak etxe barruko intimitaterik gordeenetik aparteko orotara zabalduta, eta ETA zen etsaiaren etsairik etsaitsuena, eta etsaiaren etsaia ezin ba etsaia izan, non ikusi da halakorik, gogoratu gainera nola jipoitzen, torturatzen eta hiltzen zituzten ETAkoak eta ETAkoak ez zirenak, gupidaren arrastorik gabe, larderiatsu eta anker, zer hil eta zer hil-ondo, fusilatu, lotsa eta gizatasuna auzoan, to zoru etikoa, gazte, hazi hadi horretan, bizi hadi horrekin, eta aurkakoarekin, nahi ez baduk ere bietako batek bihotza izoztuko dik, edo zulatuko, ebatsiko, zirtzilduko, denadelakoko, euskalduntxo machadozale. Eta gero, aurrerago, institutuan Zumaiako irakasle gazte eta guapo hura etorri zitzaigun, Luis Daniel Ispizua, Xenpelarren bertso haiekin, “gerra nahi duen guzia berari kendu bizia”, bakearen alde ETAren aurka, nolatan gazte euskaldun eta euskaraz ilustratu bat horrela, beste perplexidade konponezin bat, amaren Txinako laranjen antzera hazi eta hazi egin zena, baina gero eta errazago ulertzen zena hala ere, are gehiago, bueno, bai, zera, Hipercor eta Yoyes, eta bueno, tira, baina nolatan ba, “Anaia Handia” deitu zion ETAri Bernardo Atxagak, eta nola ukatu ba arrazoi osoa zuenik, nola jasan erakunde armatuaren paternalismo mesianiko hura, eta ohiko irudi gordin haiek telebistan, irudiak guri begira gu irudiei begira baino indar handiagoz, Gabriel Arestik aipatu eta Imanolek kantatutako etarren amen aldezko edo moldezko ahaide gu azken batean, baina, jakina, zera eta bai zera, biak batera, testuingurua, gatazka, “venga de donde venga es la vuestra, asquerosos”, ez, ez, badakit ez dela horrela, baina ben trovato datorkit, baina kontua da ezin zela hura guztia jasan eta orduan gainera deskubritu zuten horixe, denok ginela ETA, nahi ez bagenuen ere, eta orduan ETAk ba, auskalo, nik ETA askotan ez dut ulertu eta zer esango dut ba nik, baina azkenean ETAk ulertu zuen, edo ez zuen ulertu, ez dakit, esan dizuet, ETA ulertzea ez da Jainkoa, Juan Larrearen poesia edo testu hau ulertzea baino askoz errazagoa, eta azkenean ba horixe, amaitu egin dela eta orain inor ez dela gehiago ETAkoa izango.
