Literaturan gizakiz besteko animaliak irudikatzeko modua zalantzan jarri nahi dute Ane Belen Ruiz Lejarzegi (Gernika, Bizkaia, 1998) eta Irati Jimenez Perez (Barakaldo, Bizkaia, 1994) Animalia Ikasketa Kritikoak taldeko ikerlariek. Beste hiru kiderekin batera taldea sortu zutenetik, gizakiz besteko animalien inguruan hitz egiteko erabiltzen diren metodoak aztertu dituzte; horren emaitza izan zen 2024an EHUn egin zuten Geu ere animalia kongresua. Irakurketa kritikoa sustatzeko asmoz, larunbateko BAB azoka beganoan parte hartu zuten, Bilbon: Nola idazten dugu animaliei buruz? Espezismoa, zapalkuntzak eta erresistentziak literaturan hitzaldia antolatu zuten.
Zeintzuk dira Animalia Ikasketa Kritikoak taldearen helburuak?
ANE BELEN RUIZ: Kide bakoitza eremu jakin batean dago, eta kohesionatutako zerbait eratu nahi genuen horien artean. Hasieratik nahi genuen antiespezismoari esker mundu akademikoa eta publiko orokorra bateratzea, unibertsitatean egiten duguna kanpora ateratzea.
IRATI JIMENEZ: Animalien askapenari buruz hitz egitea eta gizartea horren inguruan kontzientziatzea da asmoa.
Zeri erreparatzen diozue testu bat irakurtzen duzuenean?
JIMENEZ: Literatura aztertzen dugunean, guztia aplikatu behar dugu gizartean pasatzen denarekin alderatzeko. Baina, normalean, akademian egiten den ikerketa bertan geratzen da, eta niretzat, interesgarria da zerbait praktikoa egitea.
RUIZ: Ongi dago literatura entretenimendu gisa jasotzea, baina zalantzan jarri behar dira testuan agertzen diren irudikapen guztiak. Fikzioak aukera ematen du imajinatzeko beste etorkizun bat non zapalkuntzak ez diren gertatzen. Zergatik gertatzen dira oraindik ere zapalkuntzak? Zeure buruari galdera horiek eginez ondorio batzuk lortu behar dituzu, eta hausnarketa prozesu hori da modu kritikoan lan egitea.
Idazteko moduan nabaritzen da idazleak gizakiz besteko animaliekin zer harreman duen?
RUIZ: Bai. Idazleak erabakitzen du gizakiz besteko animaliak nola irudikatu nahi dituen; estereotipoei eutsi nahi dien edo beste teknika batzuk erabili nahi dituen.
Irudikapena asko aldatu da urteen poderioz?
JIMENEZ: Bai. Gizartean zer gertatzen den irudikatzeko baliagarria da ikustea nola irudikatzen ditugun gizakiz besteko animaliak: teknikak aldatu dira. Tradizionalki, animaliak sinbolo gisa erabiliak izan dira, pertsonei irakasteko edo balio zehatz batzuk zabaltzeko.
Gizakien itzalak dira, beraz?
JIMENEZ: Bai. Ipuin bat irakurtzean, ikusten da animaliak, normalean, gizakiak direla, haien ezaugarriak dituztela. Kritikoki hausnartzeko erabili beharko genuke, eta gero idazle gisa teknika horiek apurtzeko.
RUIZ: Ezin ditugu haien bizipenak modu literalean islatu, noski, baina idazleek eta irakurleek lan kolaboratibo bat egin beharko lukete estereotipo horiek zalantzan jartzeko.
Hiru txerrikumeen ipuinean estereotipo horiek indartzen dira?
RUIZ: Bai. Istorio horretan txerriek gizakien patroi logikoei jarraitzen diete. Zertarako behar du txerri batek etxe bat? Gizakien istorioetan animaliak tresna gisa erabiltzen ditugu; guztiz espezista da hori.
JIMENEZ: Zapalkuntza modu askotan irudikatzen ahal da: animaliek gizakien janzkera izatea edo hitz egiteko gure hizkuntza erabiltzea. Gero, badaude beste modu batzuk ere, sinbolikoagoak. Ipuin horietan aztertzen diren gaiak gizakien gaiak dira.
Literaturan badago animalia gaiztorik?
RUIZ: Bai. Sugeak, marrazoak eta azeriak gaiztoak balira bezala irudikatzen dira. Azeria gaiztoa da, baina badu zerbait interesgarria. Egia da fabula eta ideia horiek arrazoi batzuengatik sortzen direla: baserri batean azeriak oiloak lapurtzen baditu, noski, saiatuko dira istorio moralizatzaileak egiten.
Noiz hasi ziren lehen aldiz estereotipo horiek zalantzan jartzen?
JIMENEZ: XIX. mendean egoera pixka bat aldatu zen; izan ere, ofizialki hasi zen animalien askapenerako mugimendua, eta literatura erabiltzen zuten haien ikuspuntua zabaltzeko.
Nortzuk ziren testu horien idazleak?
JIMENEZ: Normalean, emakumeak zeuden animalien askapenerako mugimenduan. Konexio bat ikusten zuten gizakiz besteko animalien eta haiek sufritutako zapalkuntzaren artean. Testuak lehendabiziko pertsonan idazten zituzten. Adibidez, Black Beauty [Anna Sewell] liburua oso arrakastatsua izan zen; zaldi baten ikuspuntutik kontatutako liburua da.
Espezismoa normalizatua dagoela uste duzue?
RUIZ: Bai. Toleranteagoak gara, espezismoari lotuta hierarkia bat dago eta. Agian, jarrera sexistak ez ditugu toleratzen, errotuagoak baitaude gure gizartean. Horregatik, garrantzitsua da intersekzionalitatea, biolentzia guztiak baitira sistema zapaltzaile binarioaren parte, non kolektibo bat dagoen beste batzuen gainean.
Nola deseraiki daiteke hierarkia hori?
RUIZ: Hierarkia hori zalantzan jartzean, zeure burua definitzeko duzun sistema apurtzen da eta beste bat eraiki behar da. Jendea ez dago hori egiteko prest.
LOTSABAKO
