Bankura hipoteka baten bila doazenen aurpegia begiratzerik besterik ez dago: usu ilusio puntu batekin sartzen dira, baina irteeran oso bestelakoak izaten dira keinuak: kezkarenak, beldur gordinarenak ez badira.
Badirudi Marmotaren eguna filmean bezala behin eta berriro gauza berberak entzuten eta ikusten gabiltzala hipoteken inguruan. Aurten etxebizitza bat erosteko mailegu berrien kopuruak nabarmen egin du gora. 2008ko burbuilaren mamua berriz zabaldu da. Baina analistek diote egoerak ez duela ordukoaren antzik. Hori hala izan zein ez, argi dagoena zera da: finantza erakundeek ondo babestu dutela beren burua, haiek ez dutela festa ordainduko, orduan ordaindu ez zuten bezala.
Erreskate publikoaz gain, milaka herritar daude oraindik ere krisi haren ondorioak pairatzen. Horren adibide bat aste honetan irakurri ahal izan da orrialde hauetan. Erandion bikote bat eta bien gurasoak etxegabetu ditu bankuak. Historia, labur kontatuta, honela izan da: 2007an 360.000 euroko etxebizitza bat erosi zuten, gurasoena berme moduan jarrita. Hipotekaren indize gisa, berriz, IRPHa aplikatu zieten. Haiek onartu zuten, esan baitzieten hura sekulako aukera zela, erreferentzia horrek ez zituelako Euriborraren gorabehera handiak izango. Horraino, haiek azaldu dutenez, bankuaren partetik jaso zuten informazio guztia.
Eta ondorioak? 2.200 euroko hileko kuota bat ordaintzen hasi ziren, baina denbora gutxian 3.400 euro pagatzera iritsi ziren. Hamar urteren buruan, gainera, gutun bat iritsi zitzaien, kredituaren egoera zertan zen azaltzen zuena: hasieran baino 76.000 euro gehiago zor zuten.
Gardentasunak, zerbait izatekotan, oinarrizko eskubide bat izan behar luke, eta ez bankuei eskatu ahal zaien plus etiko bat, epaileen interpretazioaren araberakoa
Bizitutako bidegurutzea istorio amaigabea bilakatu da haientzat. Irudi argi batekin laburbildu dute gertaturikoa: «Gure hipoteka prestaturik zegoen hura ordaintzea ezinezkoa izan zedin. Beraiek ezarritako kuotak ordaintzen dituzu, baina aldi berean zorra sortzen jarraitzen duzu. Hamster gurpila deitzen diote horri».
Haiei gertatutakoak revolving txartelen kasua ekar dezake gogora, eta beste finantza produktu askorena. Adibidez, bankuek maileguak emateko orduan, gero eta ohikoagoa bihurtu da kontratuan klausula bereziak sartzea, bezeroek horien funtzionamendua ulertzeko aski ezagutza izan gabe.
Abusua ala ezjakintasuna
Aurreko hamarkadan asko zabaldu ziren IRPH indizea eta zoru klausula. Epaitegietan bide luzea egin ondoren, zoruarena —hipotekan gutxieneko indize bat ezartzen duena— ez dute debekatu, baina bankuek dirutza itzuli behar izan dute, eta mailegu berrietan legezkotasun baldintza zorrotzak bete behar dituzte. IRPHa auzitan dago oraindik.
2008ko krisian interes tasak asko jaisten hasi zirenean merkaturatu zituzten produktu horiek; IRPHari zegokionez, Euriborra baino egonkorragoa zela esan zuten —dena den, ez zen inoiz horren azpitik egon—. Euriborra minimoetara jaitsi zenean hasi zen salaketa uholdea, bezero asko orduan ohartu baitziren halako hipoteka bat zutela.
IRPH Stop plataformaren arabera, indize horri lotutako maileguak dituztenek hilean batez beste 200 eta 300 euro inguru gehiago ordaintzen dituzte Euriborrari lotua dutenek baino. 2013tik ez da ia IRPHa duen hipotekarik egiten. Baina haren ondorioak milaka herritarrek pairatzen dituzte: Hego Euskal Herrian 40.000 inguruk, elkarte horren arabera.
Haietako askorentzat, epaitegietako bidea ez da samurra izaten ari. Gorenak 2017an itxi zien erreklamaziorako bidea, baina Luxenburgoko auzitegiak behartuta, berriz ireki zuen. Erdizka, hala ere. Auzitegi Gorenak ebazpenetan aitortu dutenez, bankuek ez zituzten behar bezala informatu bezero batzuk, baina, indizea —bankuek beraiek zehazten dutena— legezkoa denez, Espainiako Bankuaren abala duenez, abusurik ez dagoela ebatzi dute. Eta horrek esan nahi du hipoteka horiek guztiak ezin direla automatikoki baliogabetu. Hala ebatzi izan balu, berriz negoziatu beharko ziren, eta bankuek milaka milioi galduko zituzten.
Hori bai, auzitegiak ontzat jotzen du bezero batek salaketa jarriz gero finantza produktu horren merkaturatzea nola izan zen aztertzea. Eta horrelakoetan zera da gakoa: bezeroari gutxieneko informazioa eman zitzaion ala ez frogatzea. Baina hori modu argian egin ote zen erakustea oso zaila da. Hortaz, epaileak du azken hitza, eta bankuen itzala oso handia da epaitegietan. Egia da bezeroen aldeko epai batzuk egon direla azkenaldian. Baina egia da, halaber, ugaritu egin direla haien itxaropenarekin negozioa egiten ari diren abokatu bulegoen iragarkiak.
Egungo egoerara ekarrita, Euriborra egonkor dago orain, eta zentzuzko maila batean, %2,2aren bueltan. Horrek berriro suspertu du hipoteken merkatua. Ez da zoru klausularik edo IRPH indizerik ezartzen, baina bai beste hainbat: hipoteka gastuak, irekitze gastuak, ordainketa berandutzegatik jarritakoak, epemuga goiztiarreko klausula, bizitza aseguru bat kontratatzeko obligazioa...
Horietako batzuen aurka auzibideak zabalik daude, abusuzkoak izan daitezkeen ala ez ebazteko. Batzuk jada iritsi dira Auzitegi Gorenera, baina erantzuna betikoa izan da orain arte: kasuan-kasuan aztertu behar dela bezeroei informazioa modu gardenean eman zitzaien ala ez. Eta galdera ere, betikoa: nola zehazten da informazio hori ulertzeko gai izan ziren ala ez?
Baina gardentasunak, zerbait izatekotan, oinarrizko eskubide bat izan behar luke, eta ez bankuei eskatu ahal zaien plus etiko bat, epaileen interpretazioaren araberakoa. Ondorioak agerikoak baitira.
Berriz ere Erandioko kasuari helduz, epaileak lau pertsona etxegabetu egin ditu, IRPH indizearen aplikazioari buruzko salaketa jarrita badute ere, eta epaiaren zain egon arren. Ostiralera arte ostatu batean eta lagunen etxeetan igaro dituzte gauak; datozen egunetan, auskalo non.
Terrorezko film bat dirudi. Baina erreala da.
