Pandemiari esker hedatu zen, eta ez du desagertzeko itxurarik. Telelana eguneroko ogi bihurtu da langile askorentzat, baina oraindik kontu berria da gehienentzat, eta abantailak bezainbeste arrisku ditu. Horren jakitun da Patrizia Leone Bolognako Unibertsitateko irakaslea; handik ari dira koordinatzen Remaking proiektua, zeinak helburu duen Europako Batasuneko agintariei telelana arautzeko irizpideak ematea.
Hamar herrialdetako 30 ikerlarik duela urte eta erdi ekin zioten lanari. Bolognan (Italia), Berlinen eta Kretan (Grezia) elkartu dira aurrez, eta azaroaren 20an eta 21ean Donostian egin zuten laugarren bilera. Elhuyar izan zen anfitrioia, proiektuaren komunikazioaren arduraduna baita. Sei herrialdetan 14.000 elkarrizketa egin dituzte, eta Leonek lehen ondorioak azaldu dizkio BERRIAri.
Ez dira elkarrizketa gutxi.
Ez. Lagin oso handia da, denbora behar izan dugu lortzeko, eta soilik lehen emaitzak ditugu oraindik, deskriptiboak. Helduko dira analisi xeheagoak aurrerago. Italian, Alemanian, Irlandan, Txekian, Grezian eta Portugalen egin ditugu galdeketak, eta elkarrizketatu ditugunak goi mailako prestakuntza duten industriako langileak dira, urrutitik lan egin dezaketenak. Ukrainan ere ari gara lanean, baina han ez dugu aukerarik izan galdeketak egiteko.
Ikerketak erakutsi du herritarren %40k jada egunerokoan txertatua dutela telelana; nagusiki modu hibrido batean, hau da, astean bizpahiru aldiz egiten dute horrela lan, hilabetean sei-zazpi egunez. 2023an, %23 baino ez ziren.
Telelana gehien baliatzen dutenen multzoa 40-55 urte artekoena dela ondorioztatu duzue.
Bai, gazteek aukera gutxiago dute horretarako. Zergatik? Telelana konfiantza dagoenean eskaintzen den aukeratzat dutelako askok, eta ez eskubidetzat. Hedatuta dago kontzesio bat den ideia.
Beste zein ondorio nabarmenduko zenuke?
Ondorioztatu dugu telelanean ari direnek ez dituztela lanordu gehiago egiten; gutxi gorabehera astean 38 orduko lanaldia izaten segitzen dute. Generoari erreparatuz gero, zertxobait aldatu da: emakumeek ordu gutxixeago egiten dituzte lanean telelana hedatu denetik. Zaintza lanetan oraindik ere hartzen dituzten kargen ondorio da. Telelanak, oraingoz, ez du arrakala hori murriztu.
«Emakumeek ordu gutxixeago egiten dituzte lanean telelana hedatu denetik»
Hori da telelanari egiten zaion kritika nagusietako bat: emakumeak are gehiago bultzatzen dituela zaintza lanetara.
Gu, Bolognako Unibertsitatean, pandemia ostean telelanean hasi diren beharginen kasua aztertzen ari gara, eta, bai, egia da estres eta karga handia dagoela emakumeen gain: etxetik kanpoko lana eta etxekoa egiten dituzte aldi berean. Telelana langileen bizitza errazteko pentsatutako tresna bat da, baina agerikoa da ez duela erabat konpondu kontziliazioaren arazoa.
Lau ikerketa dituzue esku artean. Pandemia ostean telelanean hasi direnena aipatu duzu; nomada digitalena da beste bat.
Kasu oso interesgarria da, eta Madeirako uhartedian (Portugal) eta Kretan ari gara ikertzen, besteak beste. Asko kulturaren eta sorkuntzaren industriako langileak dira, edo kualifikazio handiko langile autonomoak. Dirua erakartzen dutenez, turista eta nomada digital horiek limurtzeko ahalegin handiak egiten ari dira gobernuak, eta bertan bizitzeko erraztasunak ematen dizkiete fiskalitatearen edo bisen bidez.
Tentsioa ere sortzen ari da, ordea, tokiko komunitatean; bizimodua garestitzea eragiten dute eta, bereziki, etxebizitzaren prezioak gora egitea. Kanaria uharteak horren adibide ona dira. Erakundeak lurraldea berrantolatu nahian dabiltza horrenbeste jende jasotzeko, kanpotik heltzen diren horiei oinarrizko zerbitzuak bermatzeko, eta eskualde batzuk goitik behera eraldatzen ari dira.
Zeintzuk dira beste bi ikerketa kasuak?
Mugaz gaindiko langileena da bat, arazo sozial, ekonomiko edo politikoengatik erbestera jo behar izan dutenena. Alemanian eta Txekian dauden Ukrainako langileen egoera ikertzen ari gara, gerratik ihes egin eta lanean segitzen dutenena. Asko emakumeak dira, eta arazo handiak dituzte jaso dituzten herrialdeetan integratzeko. Bestetik, Irlandan eta Italian teknologia enpresa handietan dabiltzan langileak behatzen ari gara, bereziki Irlandan. Han jaio ziren plataforma digitalak Europan: Airbnb, Booking...
%40Zenbat langile aritzen dira telelanean EBn. Ikerketaren arabera, Europako Batasuneko beharginen %40k ohikoa dute telelana. Gehienek telelan hibridoa egiten dute, astean bizpahiru egunetan.
Lurraldetasuna ere hizpide izan duzue.
Bai. Galdetu dugu: telelana akuilu izan daiteke birpopulaziorako? Biztanleak lurraldean zehar egoki banatzeko? Hiri batzuen gainpopulazioari eta etxebizitzaren edo bizimoduaren garestitzeari aurre egiteko?
Baina ez zarete birpopulatu beharreko eskualdeak ikertzen ari, ezta?
Orokorrean, hiri eta landa dinamika kasu guztietan txertatuta dago. Hemen, Italian, baditugu birpopulazioaren inguruan zerbait mugitzen ari dela erakusten duten adierazle batzuk, baina ez da finkatutako fenomeno bat.
Zer behar da horretarako?
Politikariek bultzada ematea. Telelana elementu bat da, baina fenomenoa arautu eta sustatu egin behar dute udalek eta tokiko erakundeek. Barnealdera edo hiritik kanpoko guneetara mugitzen diren herritarrek bermatuta izan behar dituzte oinarrizko zerbitzuak. Etxetik lan egin ahal izateak lagundu dezake, baina baldintzak erraztu behar dira.
Ikerketan aipatu duzue telelanak lan merkatua zatitzen duela. Langileak euren eskubideen alde antolatzea zailtzen du?
Gai korapilatsua da. Dinamika berri honek iraganarekin hausten du; langileak sakabanatuago daude, eta sindikatuetatik urrunago. Lan merkatua bera ari da aldatzen, eta horrek borrokarako eta antolakuntzarako modu berriak sortzea eskatzen du. Adibidez, telelanaren inguruko aldarrikapenak iritsi dira negoziazio kolektiboetara.
Etxetik lan egiteak baditu arriskuak.
Bai, handiak: bakartzekoa, zaurgarrienak babesik gabe geratzekoa... Erronka handia da enpresentzat, langileentzat eta sindikatuentzat. Aukera handiak eskaintzen ditu, baina ezinbestekoa da ondo arautzea.
«[Telelanak] aukera handiak eskaintzen ditu, baina ezinbestekoa da ondo arautzea»
Hori da zuen proiektuaren xedea. Azken urteetan ez dira neurri egokiak hartu?
Herrialdeen artean alde handiak daude. Bruselari eman diogun aholkua da neurriak bateratzen eta berdintzen ahalegindu behar duela. Toki batzuetan estatuak izan du ekimena; Espainiak, adibidez, lege espezifiko oso bat du telelana arautzeko. Beste batzuetan, negoziazio kolektiboaren bidez arautu dute, Frantzian eta Belgikan esaterako, eta tarteko zerbait dutenak ere badira: Italia, Austria... Kontu batzuk araututa dauzkate, baina beste batzuk enpresen eta langileen arteko negoziazioetan zehazten dira.
Zer dago arautuen?
Orokorrean, legeek bermatuak dituzte deskonexiorako eskubidea, pribatutasuna eta kontrola, arrakala digitalaren murriztea eta nomada digitalen eskubideak. Baina guk EBri gomendatu diogu, langileen egoera kontuan hartu ez ezik, haien jardunak gizartean nola eragiten duen ere erreparatzeko. Esaterako, nomada digitalek erakartzen duten aberastasuna erabil dezatela lurraldea garatzeko tresna modura. Irlanda adibide ona da: han badituzte birpopulazioa sustatzeko programak, baita gizarte kohesioa hobetzekoak eta lurraldeen arteko ezberdintasunak parekatzekoak ere.
Telelana luzaroko izango da?
Pandemiaren ostean, errealitate bat da oraindik ere, eta finkatu eta hedatu egingo delakoan nago. Ezin dugu ziurtatu, erabaki politikoen arabera asko aldatu baitaiteke etorkizuna; baina eskaria handia da, langileek ere balio handia ematen diotelako irabazten duten denborari.
Hari mutur asko ditu kontuak, eta eragile asko daude inplikatuta. Enpresei talentua erakartzeko modua ematen die, eta ekoizpena deszentralizatzekoa. Langileek abantailak izan ditzakete, eta ezberdintasun batzuk murriztu; baina arrisku handiak ere baditu: tekno-estresa, bakartzea, zatikatzea... Ondo ikertu eta aztertu beharreko gaia da, eta ondo arautu beharrekoa.
