«Errealismo ariketa bat da presoen erabakia»

Atseden hartzeko eta familiarekin egoteko baliatu nahi zituen egun hauek Paul Riosek (Algorta, Getxo, 1974), baina EPPK Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren agiriak agenda «pixka bat» aldarazi dio. Komunikabideen deiei erantzun behar izan die, bereziki. Hori, eta Harremanetarako Nazioarteko Taldeak laster Euskal Herrira egitekoa duen bisitarentzako prestaketa lanek. Hala ere, BERRIAren galderei erantzuteko tartetxo bat hartu du. Itxaropentsu mintzatzen da bake prozesuaren geroaz. Baikor.

Aieteko Adierazpena kontuan hartuta, bake prozesua ez al da izaten ari hasiera batean uste baino geldoagoa?

Perspektibarekin aztertu behar da dena. Irlandan, adibidez, ikusi da denbora epe oso luzeak behar izaten direla aurrera egiteko. Gurean, bi urte igaro dira ETAk jardun armatua amaitu zuenetik, eta, gauza gutxi gertatu direla irudi duen arren, gauza garrantzitsuak gertatu dira: Sorturen legeztatzea, Parot doktrina-ren indargabetzea... Bake prozesuetan pazientzia behar izaten da, nahiz eta sufrimenduaz hitz egiten ari garenean zaila den hori.

Eta uste baino inprobisatuagoa izaten ari al da?

Niri ere gustatuko litzaidake bake prozesuek formula kimikoen antzera funtzionatzea. Baina giza prozesuak dira, pertsona eta giza talde askok parte hartzen dute, eta horrek esan nahi du malgutasun maila bat izan behar dugula. Gure prozesuan berritzaileak izaten saiatzen ari gara. Munduan ez dago beste prozesurik gureak dituen ezaugarriak dituena, baina zirkunstantzia horiekin bizitzea egokitu zaigu, eta horien gainean lan egin behar dugu.

Prozesuaz hitz egin daiteke ustez alde batek bakarrik egiten baditu urratsak? Ba al dago prozesurik negoziaziorik gabe?

Prozesuari nola begiratzen diogun, badirudi hala izaten ari dela. Baina Aieteko Konferentzian Euskal Herri osoko ia alderdi guztiek hartu zuten parte, eta gizarte eragileek, nazioartekoek... Bake prozesu batean gaude, non alde biko harremanak ez diren modu klasikoan gertatzen. Ez da talde armatu baten eta estatu baten artekoa, hemen aktore gehiago daude jokoan eta ahal dutena ari dira ematen. Baina nire iritzia da prozesu hau indartzeko beharrezkoa litzatekeela Espainiako Gobernuak ere urratsak egitea, bera delako aktore nagusienetako bat, baina, tamalez, gaiak berarekin zerikusirik izango ez balu bezala ari da jokatzen. Arduragabekeria handia da hori.

Beraz, Estatuaren bermeak beharrezkoa dira aurrera egiteko?

Ez derrigorrean. Gobernuaren kolaboraziorik gabe zailagoa da aurrera egitea, baina horrek ez du esan nahi ezinezkoa denik. Euskal gizarteak izan behar du bake prozesu honetako protagonista, eta ideia berritzaile etagarrantzitsu horren gainean bat egite zabala dago hemen. Beraz, euskal gizartean ondo lan egiten bada eta elkarrizketarako eta kolaboraziorako esparruak irekitzen badira, urrats asko egitea lortuko da eta nabarmen indartuko da bake prozesua. Egia da gai batzuetan aurrera egitea oso zaila dela gobernuaren kolaboraziorik gabe, baina ez da ezinezkoa. Hemen bat egite zabalak lortzen baditugu, zilegitasun nahikoa izango dugu gobernuari eskatzeko urratsak egiteko. Ziur naiz gobernuak euskal herritarren hitza entzungo duela azkenean.

Bat egite zabala dagoela diozu, baina, halaber, badiozu gizartearen zati handi bat deskonektatuta dagoela. Ez al da kontraesan bat?

Deskonektatuta baino gehiago, esango nuke zati handi batek ez duela kezka handirik bake prozesuaren alde mobilizatzeko. Iraganean, euskal gizartea askoz ere aktiboagoa izan zen bakearen eta giza eskubideen alde, eta orain gihar hori falta da. Hala ere, euskal gizartean bat egite sozial handia dago egin behar dugunari buruz, eta uste dut oinarri horiek hainbat emaitzatan islatuta geratuko direla laster.

Alderdiek akordioak soilik alor ekonomikoan egiten dituzte. Ez al da aipatu duzun gizarte egoeraren isla?

Nik uste dut zailtasunek lotura gehiago dutela alderdi batzuek duela gutxira arte euren etsai zirenekin akordioak lortzeari zioten beldurrarekin.

Eta nola gainditzen da hori?

Konfiantza landu behar da, eta elkarrizketarako esparruak sortu behar dira, modu diskretuan eta ez jendaurrean, zenbait gairi buruz hitz egiteko. Elkarrizketa eta konfiantza handiagoa zegoen 2012an 2013an baino, eta hori arduragabekeria handia da. Espazio horiek berreskuratzen ahalegindu behar dugu gizartean.

EPPKren agiria dela eta, esan duzuhausnarketa prozesu sakon eta luze baten emaitza dela presoen erabakia, pitzadurarik gabekoa. Zein berme duzu hori esateko?

Egun batetik bestera hartutako erabakia izango balitz, zalantza asko izango genituzke, baina ez da horrela izan, eta horrek segurtasuna ematen dit niri.

Zerbaiten falta sumatzen duzu?

Nik agiri hori idatzi beharko banu, beste gauza batzuk esango nituzke, baina ez naiz kolektibo horretako kidea, eta ez daukat loturarik beraiekin. Dena den, orain arte izan duten jarrera ikusita, agiria aurrerapauso bat dela deritzot, eta nago elkarrizketarako, kolaboraziorako eta bat egiteko espazio zabalak sortzeko balioko duela. Zerbait falta bada, denon artean hitz eginez joan beharko dugu, egon daitezkeen defizitak bete ahal izateko. Beraiek prest azaldu dira horretarako.

Erreakzioetatik zerk harritu zaitu gehien?

Alderdiez haratago, bereziki azpimarratuko nuke hemengo komunikabideek modu baikorrean hartu dutela erabakia.

Presoen orain arteko aldarrikapenetatik bat desagertu da, oso sinbolikoa gainera: amnistia. Zer esan nahidu horrek?

Errealismo ariketa bat esan nahidu. Kontuan hartu Parot doktrina indargabetu duen Estrasburgoko Auzitegiak berak balizko amnistia bat indargabetzen amaituko lukeela. Amnistiak, gaur egunera arte ulertu diren moduan, ez dira bateragarriak biktimen eskubideekin: egia, justizia eta erreparazioarekin. Amnistia presoak gizarteratzerako eredu bakar gisa planteatzeak esan nahiko luke irteerarik gabeko kale batean sartzea. Agiriak aukera guztiak zabaltzen ditu gizarteratzearen gaia lantzeko, eta horretan kolaboratu behar dugu eragile guztiok.

Nola mamituko da praktikan? Epeei buruz hitz egin daiteke?

Ez dut zehatz-mehatz ezagutzen alor hori. Orain, gakoa da mahai gainean dauden alternatiba guztiak mahai gainean jartzea eta zentzuzko denbora batean praktikan jartzea.

Baina hori ez dago presoen eta eragileen esku soilik. Uste duzu erabakiak balioko duela epailetzaren orain arteko jarrera aldatzeko, salbuespen neurriak indargabetzeko eta legedia egungo egoeraren arabera interpretatzeko?

Ez dakit. Nik uste dut kasu hauetan nork bere erantzukizuna duela eta gauzak ahalik eta hoberen egin behar dituela. Parot doktrina-ren kasuan, gauzak ondo egin dira, eta hor dugu emaitza.

Eta epaileek erantzukizunez jokatuko dutela uste duzu?

Epaile batzuek diote legea modu malguagoan interpreta daitekeela, eta beste batzuek diote segurtasun handiagoa emango lukeela eta mesfidantzak uxatuko lituzkeela legea aldatzeak, baina hori botere legegilearen eskuetan dago, alderdien eta, bereziki, gobernuaren eskuetan. Nik uste dut epaileek hemen eta orain dugun egoera kontuan hartuta aplikatu behar dutela legea, baina, halaber, gobernuari eskatu behar zaiola azken urteotan eraiki duen salbuespen legedia eta bestelako neurriak indargabetzeko, sakabanaketa, adibidez. Ez du legez kanpoko ezer egin behar, eta ez du egin behar EPPK-k agiri bat kaleratu duelako, humanizazioagatik baizik, Europako legediak hala ezartzen duelako.

Zuk diozu prozesuan parte hartu behar dutela presoek eta preso ohiek. Zertan?

Beste prozesu batzuetan ikusi dugunez, presoek funtzio oso garrantzitsua bete dezakete euren komunitateetan eta sektore sozialetan bake prozesuaren aldeko eragile aktibo gisa, zalantzak egon direnean prozesua bultzatzen eta babesten, eta Euskal Herriko kasuan ere funtzio hori bete dezaketela uste dut.

Horrek ez al du mesfidantza sortuko zenbait eragilerengan?

Egia esan, ez dakit. Baina uste dutez duela ezertan laguntzen presoek prozesuaren alde egin ditzaketen ekarpenei oztopoak jartzeak.

Foro Sozialaren gomendioen jarraipen batzorde bat aurkeztu duzue. Zer-nola egingo du bere egitekoa? Eta presoekin zehazki?

Gabonak pasatutakoan bilduko da batzordea, eta egutegia zehazten hasiko da. Lan egin eta kolaboratzeko prest dauden guztiekin biltzeko asmoa agertu du, baita presoekin ere.

Zeinek proposatuta eta zein irizpideren arabera aukeratu dituzue batzordeko kideak?

Foro Sozialean parte hartu dugun eragileen artean hautatu ditugu kideak. Ideia eta sentsibilitate ezberdinak dituzten pertsonak bilatu ditugu, eta uste dugu bakoitzak bere eremutik bake prozesua laguntzeko balioko duela. Foro Sozialaren egitekoa da herritarrek prozesuan laguntzea, eta ziur gaude pertsona horiek lagun dezaketela elkarrizketa esparruak, sinergiak eta eragileen arteko konfiantzak sortzen.

Desarmatzeaz hitz egiten denean beti aipatzen dira epeak. Zer esan dezakezu horri buruz?

Epeei buruz ez dakit ezer. Foro Sozialetik ETAri eginiko gomendioei buruzko erantzuna itxaroten gaude. Presoen kolektiboaren agiriarekin esan dudan bezala, pazientzia izan behar da, gauzak ondo egin behar dira, eta hobe da denboran atzeratzea eta gauzak sendo egitea presaz aritzea baino.

ETAk esana du gobernuekin hitz egin nahi duela, prozesuaren hasieran —jardun armatuaren amaiera jakinarazi aurretik— ere hitz egin nahi zuen, prozesua bermatzeko. Egoera zein den ikusita, orduan bezala, orain ere asmo horretan atzera egingo duela uste duzu?

ETAk udako agirian esan zuen formula hoberena zela gobernuarekin hitz egitea gatazkaren ondorioei buruz, baina, hori ez zela gertatzen ari ikusita, prest zegoela beste formula batzuk bilatzeko. Euskal herritarrek izan behar dute prozesuaren protagonista,eta ez zait gaizki iruditzen desarmatze prozesua ere euskal gizarteko ordezkarien bidez gara daitekeela planteatzea.

Eragile independente bat proposatu duzue desarmatzea egiteko. Taldea osatua dago? Zein harreman landu duzue?

Ez daukat horri buruzko ziurtasunik.

Zertan da Egiaztatze Batzordearen egitekoa? Udazkenean kaleratu asmo zuen txostena atzeratu egin da. Zergatik?

Ez dakit, eta ez daukat informazio zuzenik egiten ari den lanari buruz. Lanean jarraitzen dute, eta iritzia plazaratzea atzeratu badute izango da lan garrantzitsu bat betetzeko aukera erreal bat ikusi dutelako. Baina haiei dagokie azaltzea zertan aritu diren azken hilabeteetan, eta emaitzarik eman ote duen lan horrek. Guretzat pribilegio bat da horrelako lantalde bat lanean edukitzea, eta ziur naiz egiten ari den lana oso garrantzitsua izaten ari dela.

Harremanetarako Nazioarteko Taldea otsailean etorriko dela zabaldu da. Zertara eta zergatik?

Euskal Herrira itzuliko dira egoeraren berri emateko eta zertan lagun dezaketen azaltzeko. Urtarrilaren amaieran edo otsailean izango dira hemen. Horrek, baina, ez du esan nahi tartean ezer gertatu behar duenik. Askotan etorri dira hona eta bilera publikoak eta diskretuak egin dituzte. Lasaitasuna eduki behar da, bestela egunekoak ito egingo gaitu,eta gauza hauek ondo egin behar dira.

Zure ustez, hamar urte barru ere jarraituko dugu aitorpenik gabeko biktimei buruz hitz egiten?

Aitorpenari eta erreparazioari dagokionez, hala ez izatea espero dut. Kontakizunaren eta memoriaren gaiak, baina, askoz ere gehiago iraungo du. Nik ez dut gehiegi sinesten kontakizun bakarraren kontu horrekin. Indarkeria eta giza eskubideen urraketak sufritu dituzten pertsona guztiak aitortu behar dira, eta argi izan behar dugu indarkeria eta eskubideak urratzea ez direla gatazkak konpontzeko bidea.