«Ertzaintzaren protokoloak ez du bermatzen torturarik ez egotea»

Urtebete pasatxo darama Txema Urkijok Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideetako zuzendari. Denbora gutxitan lan dezente egin behar izan du.

Zer iritzi duzu duela aste batzuk Terrorismoaren Biktimen iragarkia zela-eta Eusko Jaurlaritzarekin sortutako polemikaren gainean?

Polemika antzua izan zen, eta azkenean arazoa konpontzeko erabili zen bidea hasieratik erabil zitekeela uste dut. Agerian utzi zuen zenbait alderdik biktimen gaia gatazka alderdikotik at uzteko duten konpromiso ahula, ahal izan zuten bezain pronto gaia euren interesen arabera erabili zutelako.

Antza, Eusko Jaurlaritzak biktimen gaiarekin egiten dituen gauza guztiei goitik behera begiratzen diete.

Bai, hala da. Egungo egoera politikoan gatazka eta iraina dira eztabaida politikoaren tresna nagusiak, elkarrizketa eta ideien trukea izan beharrean. Modu honetan oso zaila da herria eraikitzea. Ez naiz oso baikorra, baina egoera aldatzea nahiko nuke, horrela ezin dugulako jarraitu.

Terrorismoaren Biktimen Elkarteak eta antzeko taldeen izaera politikoak ez al dukutsatu, neurri batean, gatazkaren biktimekiko elkartasuna?

Terrorismoaren biktimen elkartek batek defendatzen dituen interesek ez dute zertan bat etorri biktima guztien interesekin, nahiz eta biktima gehienak biltzen dituen elkartea izan. Gobernuak eta elkarteek neurriak hartzen dituztenean, terrorismoaren biktima guztietan pentsatu behar dute, denen interesetan. Hala ere, ezin daiteke uka gure arteko harremana zailtzen dela elkarte batzuen kutsu politikoen eraginez.

Martxoaren 3ko biktimek urteak daramatzate borrokan, terrorismoaren biktimatza har ditzaten. Ez dute deus lortu oraindik.

Martxoaren 3ko biktimen auzia 1999an Espainiako Kongresuak onartutako biktimekiko elkartasun legeak dituen gabezien isla da. Urrats garrantzitsua izan bazen ere, Madrilek egindako interpretazio murritzak jende gehiegiri itxi dizkio ateak; besteak beste, martxoaren 3ko biktimei. Legea modu murriztaile batean hartzen bada, terrorismoaren biktimatzat har daitezkeen pertsona asko kanpoan geratzen dira. Horregatik, afera hori auzitegien bidetik konponduko ez denez, beharrezkoa izango da Eusko Jaurlaritzak eta Giza Eskubideen Zuzendaritzak zenbait neurri hartzea. Batetik, jende hori terrorismoaren biktimatzat hartzeko eta, bestetik, dagozkien diru laguntzak jasotzeko.

Zeintzuk neurri dira horiek?

Oraingo asmoa da egoera horiei irtenbideren bat ematea. Bide judizialak irekita daude, etaikusi beharko dugu nola bukatzen diren. Eusko Jaurlaritzak beti eskaini die babesa egoera horretan dauden pertsonei, eta ez dugu utziko auzi horiek faltsuan ixtea. Erabaki judizialen zain gaude, eta baliteke, lehenago ere, jende hori laguntzeko neurriren bat hartzea.

Maria Atxabalen kasua artxibatu dute, Brouard auzian zigorrik ez... Estatuaren indarkeria izan den kasuetan zigorgabetasuna nagusitzen ari al da?

Brouard kasuan Auzitegiak eskuak lotuta izan zituen instrukzioak izandako gabezien eraginez, eta ezin izan zuen inor zigortu. Kasu horretan agerian geratu da zein izan den botere publikoen eta poliziaren jarrera. Tratu txarrak eta tortura kasuetan ohikoa da poliziek informaziorik ez ematea epaileek gertatutakoa argitu ez dezaten. Joera horri buelta eman behar zaio, eta ezinbestekoa da polizia eta administrazioaren artean elkarlana egotea halako salaketen aurrean. Ahal den neurrian, EAEko administrazioan halakorik ez gertatzea lortu behar da, eta tortura salaketa bat dagoenean, Ertzaintzak botere judizialarekin elkarlanean aritu beharko luke.

Bide judiziala erabiltzeaz gain, Eusko Jaurlaritzak ez al lituzke ikertu behar Ertzaintzaren kontrako tortura salaketak?

Nik uste dut Administrazioak beti ikertu behar dituela hiritarrek zerbitzu publikoekiko aurkezten dituen kexak, salbuespenik gabe. Are eta gehiago arlo polizialean. Tratu txarrak edo tortura salaketak daudenean barne ikerketa bat egon behar du, dudarik gabe. Ziur nago Ertzaintzaren barruan halako kasuak ematen direnean ere Barne Saileko arduradunek beharrezkoak diren neurriak hartzen dituztela gertatutakoa argitzeko.

Duela gutxi, Barne Sailak atxilotuentzako protokolo bat onartu du. Nahikoa al da tortura eragozteko?

Protokoloak ez ditu eragozten torturak, tratu txarrak edo torturak gutxitzeko elementu bat baino ez delako. Ez da nahikoa, eta ez du bermatzen tratu txarrak edo torturarik ez egotea. Izan ere, horiek ekiditeko modu bakarra da ikerketan parte hartzen duten poliziek prestakuntza ezin hobea izatea. Eta hori ezin da beti bermatu.

Inkomunikazioa kentzea tratu txarrak eragozteko bidea izan daiteke.

Terrorismoaren kontrako legedian dauden salbuespenen kontra nago. Beraz, inkomunikazioaren eta atxiloaldiaren luzapenaren kontra nago erabat. Nire ustez, gobernuek bere egin beharko lituzkete nazioarteko erakundeek, Amnesty International kasu, eta Nazio Batuen Erakundeko Giza Eskubideen Zuzendaritzak gai honetan emandako aholkuak. Hala ere, uste dut Ertzaintzaren protokoloa prozesu bat dela, aurrerapausoak emateko elementu bat baino ez. Urrats garrantzitsua da, baina ez da nahikoa. Lanean jarraitu behar da zigorgabetasun espazio horiekin amaitzeko, Ertzaintzak atxiloketa bat egiten duenean tratu txarrik egongo ez dela bermatzeko.

Inkomunikazioaren kontra egonda, Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideetako Zuzendaritzak zergatik ez du ezer egiten neurri hori bertan behera uzteko?

Gobernu batean sailen arteko lankidetza behar da. Justizia eta Barne sailaren artean pausoak ematen ari dira norabide horretan. Protokoloa Justizia Sailetik abiatu zen, eta Barne Sailarekiko elkarlanari esker jarri zen martxan. Baina ezda nahikoa, baikor baloratzen dugu emandako urratsa, baina orindik aurrerapausu gehiagoeman behar dira Ertzaintzak sinesgarritasun eta konfidantza handiagoa lor dezan hiritarren artean.

Egunkaria-ren itxieraren ondorioz izandako atxilotuen tortura salakatek oihartzun handia izan zuten, pertsona ezagunak baitziren. Beste salaketa askori, ordea, apenas egiten zaien kasurik egiten. Zer egin daiteke tortura salaketa guztiei behar bezalako garrantzia emateko?

EAEko Administrazioaren menpe ez dauden poliziek eragindako torturen kasuetan, egoera dezente zailtzen duen elementu bat dago, hots, indarkeriaren eragin maltzurraren ondorioz herritarren artean sentsibilitatea galdu dela tortura kasuen aurrean. Badirudi, salaketa egiten duenaren arabera eta atxilotuari leporatzen zaion delituaren arabera beste alde batera begiratzen dela, atxilotuari komisaria barruan gerta dakiokeena inporta gabe. Beraz, beharrezkoa da giza eskubideen defentsa ikuspuntu global batetik egitea, eta ez partzialki.

Posible ikusten duzu alde bateko zein besteko biktimak elkarri hurlbiltzeaedo elkar ulertzea?

Nire ustez, ez daude gatazkaren bi aldeetako biktimak. Egoera zehatz batek eragindako biktimak dira, eta ez nator bat bi alde daudenik, non alde batek besteari biktimak eragiten dizkion eta alderantziz. ETAren ekintza terroristak eragindako biktima errugabe batzuk daude, eta gero bestelako izaera duten biktimak daude, tortura edo tratu txarrak eragindakoak. Nik ez diot biktima izaera inori ukatzen, ez dut mailaketarik egiten. Gizarteak ulertu beharko luke mota guztietako biktimak daudela.

Egoera politikoa ikusita, zirrikiturik ikusten duzu gatazkari irtenbideren bat emateko?

Herri hau Silvio Rodriguezen abestiaren haurra bezala doa: batek zeruertzera begiratzen zuen eta harriekin estropezu egiten zuen, bestea estrabikoa zen, eta besteak behera so egiten zuen eta ez zekien nora zihoan. Gu azken hori bezala gaude: behera begiratzen dugu eta ez gara gai herri honen etorkizuna bi hilabetetik haratago ikusteko. Itxita gaude oso, eguneroko egoerarrekin tematuta, ez dugu epe luzerako etorkizunik ikusten. Ezinbestekoa da abertzale eta ez abertzaleen arteko elkarkidetza egotea aurrera jotzeko. Indarkeriari aurre egiteko guztion artean adostutako politika bat egin behar da, eta horretarakoeuskal herritarren protagonismoa berreskuratu behar da. Bestetik, desberdindu egin behar dira indarkeria eta normalkuntza politikoari aurre egiteko politikak, ataka honetatik atera nahi badugu.

Alderdi batzuek ETAren jarduera aitzakia gisa jartzen dute hitz egiten ez hasteko.

Hitz egin bai, baina zertaz hitz egin? Lehentasunezko arazo bat daukagu: ETAren indarkeria. Beraz, alderdi politikoek landu behar duten lehen gaia da zein politikak jartzen dituzten martxan indarkeriarekin amaitzeko; eta hori egin behar da hain justu ere ETAren indarkeria dagoelako. Horrek ez du zertan oztopo izan behar paraleloki nork bere egitasmo politikoa defendatzeko. Zaila da, baina horixe da hiritarrek eskatzen digutena.