«Interes politiko bat dago gertatu zena estalita geratzeko»

Lojantzi taberna izanikoan elkartu da Justo Arriola (Elgoibar, Gipuzkoa, 1966) BERRIArekin. «Hau zen garai hartako 'supermerkatua'». Beste herri ugaritan bezala, heroina asko mugitu zen Elgoibarren ere, giro politiko eta soziala bor-borka zegoen garaian. Borroka antimilitaristan, gaztetxeetan eta Zazpiki irratian aritua da Arriola. Metaleko langilea da gaur egun.

Liburuan jaso duzunez, droga aspalditik erabili da helburu politikoekin. Heroinaren kasuan, CIAkoak izan ziren aitzindariak?

Bai. Vietnamgo gerran ikusten da, adibidez. AEBek —CIA, azkenean, AEBak dira— eskua sartzen dutenean leku batean, hango droga produkzioa gora doa. Eta, alde egitean, behera. Adibide bat Italian dago: Blue Moonoperazioa. Neofaxista batek dio ezagutu zuela CIAren operazio bat, Italiara bideratua, hirietako langile eta ikasleen artean droga banatzeko. 1970eko hamarkadan izugarrizko borrokak izan ziren, eta haiek baretzeko asmoz jarri zuten martxan hori. Neofaxista horrek lekukotza eman du epaiketa sonatuetan, baina hor geratu da auzia.

Argi dago, beraz, leku jakin batzuetan gehiago sartu zela?

Leku guztietan egon zen heroina, eta ustelkeria poliziala ere bai. Baina hemen beste konnotazio bat zuen: independentziaren borroka baretzekoa. Izugarrizko erraztasuna zegoen hemen, permisibitate polizial erabatekoa.

Ematen duten argudioetako bat da hemen ETAren kontrako borrokan zeudela lanpetuta.

Bai, egia izango da, baina horrek ez du esan nahi drogaren kontra ez zutela ezer egiten. Sarekada pila bat egoten ziren; ikerlari batzuek esaten dute haxixaren kontra asko egin zutela, baina heroinaren kontra ezer ere ez.

Informaziorik ere ez zegoen.

Bazeuden abestiak-eta, baina ez zegoen informazio zehatzik. Gainera, droga hartzea protesta mota bat ere bazen, gizartearen arauak apurtzeko modu bat.

Testigantzetan asko agertzen da hori, punk munduan eta.

Bai, transgresio mota bat zen, eta gainera, agian, apurtzaileena. Sartzen duzu zainetan, eta apurtzen duzu dena; zeure gorputza ere bai. Ondorioak ikusi ziren handik gutxira, baina drogak probatu egin behar ziren. Gainera, Franco hil zenean, kanpoko giro kontrakulturala ere iritsi zen. Baina AEBetakoa lehenago pasatu zen, Italiakoa ere bai. Norbaitek jakingo zuen zer ondorio zituen. 1978an, drogen arloko polizia buru batek esan zuen hemen gertatuko zela AEBetan gertatutakoa. Hori hasieran esan zuen.

Intentzionalitate politikoa erakusten duten datuak eman dituzu. Liburuan esaten duzu dena estatuak edo «esku beltz batek» sartu izana azalpen sinplista izan litekeela, baina horrek ez duela arintzen estatuaren erantzukizuna. Sartu zuten, edo erabili?

Hedapenaren kontra ez zutela egin, hori garbi daukat. Haiek sartzen ibili zirela ere bai. Arrasateko udaltzainen ikerketa hor dago. Lekukoek esaten dute Iruñean, Donostian, Deban, guardia zibilak ikusi zituztela droga banatzen. Ez zen soilik trafikatzaileei euren lana egiten uzten zietela, haiek ere ibili ziren droga banatzen.

Gerra zikinarekin lotura zuen?

Ematen du kuarteletan nahi beste heroina zegoela, azpilanetarako. Santi Brouard hil zutenetako batek aitortu zuen dirutan eta heroinatan ordaindu ziotela. Nork kontratatu zituen? La Salveko guardia zibilen informazio buruak. Gerra zikina finantzatzeko ere erabiltzen zuten. Hori ikusten da Navajas txostenaren gaiarekin; txosten horretan ikusten da trafikatzaile batzuek babestuta egiten zutela lan. Intxaurrondoko buruzagi batek, Maximo Blancok, esan zuen, hasieran, diru hori erabiltzen zutela gerra zikinerako. Hori ezin da egin buruzagi militar eta politikoek jakin gabe.

Isiltzeko esan diote Arrasateko udaltzainburu ohiari, Navajas txostena desagertuta dago... Oraindik ere badago gertatutakoa estaltzeko borondate bat?

Bai. Arrasatekoa iaz gertatu zen. Iaz esan zioten isiltzeko [Jose Luis Etxeberria Porru udaltzainburu ohiari]. 35 urte pasatu dira, baina oraindik ezin da garbi esan zer gertatu zen. Interes politiko bat dago hori estalita geratzeko, eta, gainera, ez da egon ikerketa judizialik.

Zer egin nahi duzu liburuarekin?

Orain, gatazkaren kontakizunaren garaian gaude. Heroinaren auzi horren atzean badago erantzukizun politiko eta polizial bat, eta hori argitara eman nahi nuen.

Hori onartzeak zalantzan jarriko luke estatuaren kontakizuna.

Bai, zaila da. Torturarekin badu antzekotasunen bat. Duela ehunka urte asmatu zen, eta mundu osoan gertatzen da. Baina hemen sistematikoa izan da. Eta zenbat sententzia daude? Oso gutxi. Horregatik, ezin da esan estatuaren politika bat dela? Guretzat, argi dago. Heroinaren arazoa leku askotan gertatu da, baina leku eta garai batzuetan, gizatalde jakin batzuen kontra erabili da.

Euskal Herrian garai berezia zen. Erabilera horren xedea zer zen, ENAM? Edo zabalagoa zen?

Bai. Borrokan ari ziren gazteen lehentasunak aldatzea zen helburua. Horretan sartu zen jende askok esan dit —eta ni ere hor inguruan ibili nintzen—, manifestazioetara joaten zela, borroka egiten zuela... Baina heroinarekin hasi, eta utzi egin zutela. 10.000 gazte horretan sartu ziren, asko borrokan ibiliak; beraz, argi dago, alde batetik, helburu hori lortu zutela.

Jende batekin zuzenean hitz egin duzu. Tabu bat da oraindik?

Batzuek esan didate ez zutela nahi berriz hori burura ekartzea, berriz bizitzea. Baina beste batzuek arazorik gabe kontatu didate dena. Jende pila bat hil zen. Min handia dago hor oraindik; batzuek atera dute, eta beste batzuek, ez.

Gizarte gisa, zer dago oraindik ateratzeko, jakiteko?

Seguru badagoela. Nik uste oraindik irtengo dela. Asmoa hori zen: ea herri bakoitzean zerbait dakien jendeak kontatzen duen. Interneten, liburua bukatu ostean, ikusi ditut adierazpen gehiago.

Garrantzitsua da jakitea?

Bai, gainera, estatuko historialari batzuek eztabaida hau amaitzea nahi dute, esanez hor ez dagoela politikarik. Hori ezin da esan. Haiek esaten dute ez dutela frogarik aurkitu; baina, ikertu da? Judizialki ikertu da? Ez. Herri askotan esaten dute polizia tabernetan ibiltzen zela, heroina saltzen zutela... Testigantza horiek ateratzea garrantzitsua dela uste dut.

Arrasateko udaltzainari esan zioten isilik egoteko.

Argi dago. Bera buruzagi bat zen, beste pisu bat du hark esaten duenak. Nik uste dut saiatuko direla hau isilean pasatzen, ea beste urte batzuetan ahazten den edo. Nire asmoa kontrakoa da. Nire lagunak ere hil ziren. Lasarteko punk kontzertu batean egon ginen behin, eta gero ohartu nintzen hangoetatik ni bakarrik geratzen naizela. Milaka eta milaka hil dira. Anonimotasunetik atera behar dira horiek. Ez dago lotsatzeko ezer.