Arnaldo Otegi EH Bilduko idazkari nagusiak (Elgoibar, Gipuzkoa, 1958) ia hiru hamarkadako ardurek emandako talaiatik dihardu, patxadaz. Estatutu berrirako negoziazioetan egutegi bat finkatu dute lan intentsitatea handitzeko, baina EH Bilduk prozesu baten gisan bizi du, «gailurrera, euskal errepublikara» gerturatzeko beste urrats baten gisan.
Palestinari elkartasuna adierazteko lanuzteak ardaztu du astea. Zer diozu horri buruz?
Uste dut Euskal Herrian halako elkartasun uholde bat izateko hainbat arrazoi daudela. Lehenik, guk memoria historikoa daukagu, eta badakigu herri baten kontrako sarraskiak zer diren. Bigarrenik, ezkerreko askapen mugimenduak harremana eduki izan du Palestinarekin. Hirugarrenik, genozidio baten inguruan gure jendeak sentsibilitate berezia dauka; eta azkenik, gu ere herri okupatu bat gara, zatitua, ez-onartua eta estatu bat izateko eskubidea duena. Arazo nazionalak lotzen gaitu, eta horri irtenbide demokratiko bat bilatzeko ahaleginak. Horrek guztiak isla bat du gure herrian, eta pozgarria da.
Txillarreko sukaldaria liburua aurkeztu berri da, Pello Rubioren baserrian alderdi sozialistarekin ernatu ziren elkarrizketei buruzkoa. Zer utzi dizu Txillarrek zuri?
Pellok [Rubio] askotan azpimarratzen du negoziazio prozesuetan-eta halako giro bat egotea inportantea dela. Nik nire esperientzia pertsonalean oinarrituta hitz egiten dut, baina askotan, harreman pertsonaletan, gai bazara bestearen buruan jartzeko eta besteak dituen mugak ulertzeko, gero errazagoa da elkarrizketa bat eraikitzailea izatea. Horretan lagungarria da beti giro goxo bat egotea, eta Pellok Txillarren hori egin zuen: giro goxo bat jarri.
Estatutu berrirako mahai horretan baduzue Pelloren modukorik?
Ez, ez daukagu, ez.
Harreman pertsonalen garrantzia aipatu duzu. Nola baldintzatu du Andoni Ortuzarrek EAJren EBBko burua izateari utzi eta kargua Aitor Estebanek hartu izanak?
Harremana aldatu egin da EAJren eta gure artean, eta ez da onerako aldatu, baina EAJren erabakia hori izan da. Sei-zazpi urtean aukera izan dugu bokazio eraikitzailea zeukan sekulako harremana egiteko bai Andoni Ortuzarrekin, bai Joseba Aurrekoetxearekin. Hilero, behin edo bitan bildu izan gara. Horrek sortzen du konfiantza bat, eta baita niretzat inportantea den beste gauza bat ere: jakitea bakoitza noraino joateko prest dagoen. Esteban etorri da EBBra, eta erabaki du harreman hori aldatzea. Haren erabakia da, eta errespetatzen dugu.
Zertan aldatu da?
Guk uste dugu orain haiek ez dutela inolako borondaterik bokazio eraikitzaile horrekin gurekiko harremanari eusteko, baina hori haien erabakia da. Nolanahi ere, guk esaten duguna da Euskal Herria osorik hartuta bi alderdi abertzale garela, herri hau abertzaletasunetik egituratzen dugula, eta gure artean akordioak egon behar direla, edo gutxienez elkarlana. Bokazio horrekin mantentzen dugu gure harremana. Gauzak zailduko ote diren harremana ez bada lehen bezain ona? Bada, bai. Baina, halere, guk aurrera egin behar dugu, herri honek ezin baitu aukerarik galdu.
Estatutu berriaren inguruan lanean zabiltzate, eta EAJk urte amaiera arteko epea eman du akordiorako.
Guri ez zaigu gustatzen epeak jartzea, gero autozepo bihurtzen baitira askotan. Baina uste dugu intentsitate handiagoz egin behar dugula lan. Egon dira zailtasun batzuk, eta geldiune batzuk ere bai. Zergatik? Batetik, EAJk barne prozesua egin behar izan zuelako. Eta Santos Cerdan ere kartzelatu egin zutelako.
Elkarrizketa horietan PSE-EE eta PSOE ere badaude. Zer indar harreman dago mahaian haien artean?
EAJk eta EH Bilduk akordioak PSOErekin ditugu Madrilen. Gero, hiru lurraldeetan estatus berri bati buruz ari garenean, guri dagokigu PSE-EErekin ados jartzea, baina ez gara bakarrik hitz egiten ari hiru lurraldeek eduki dezaketen estatus berri batez. Hemen aukera bat zabaltzen ari gara. Hau da: Espainiako ezkerra gai da ulertzeko eskuinarekiko alternatiboa den estatu eredu bat eduki behar duela, edo ez? Uste dut egiten ari garen lan honek aukera ematen duela horri buruz pentsatzeko. Uste dut operazio politiko sakon baten inguruan eztabaidatzen ari garela.
Esan duzu estatu ereduaren gainean pentsatzeko gogoeta sakonago bat badagoela hor. Iñigo Urkulluren kontzertu politikoaren kontzeptua gustuko duela esan du Estebanek. Aldebikotasun efektiboaren kontzeptua erabili du Pello Otxandianok. Zer esanahi dute?
Gure ustez, hau argi izan behar da: estatuarekiko harremana aldatu behar da, baina ez kapritxo abertzale bat delako, edo guk uste dugulako horrek mesede egiten digula alderdi gisa. Guk balantze bat egiten dugu: duela berrogeita gehiago urte, lege organiko bat sinatu zuten, eta ez da konplitu. Ez hori bakarrik: zanpatu egin dute erabat gai askotan: euskarari buruzko gaietan, hezkuntzakoetan… orduan, lege horrek ez du balio. Herri honek ezin ditu eskubide flotatzaileak eduki. Herri honek eskubide ziurtatuak behar ditu. Zeintzuk? Hori da eztabaida. Ezin dena da edozein epailek gure eskubideak zalantzan jartzea. Zein da gakoa? Gu nazio bat garenez, eskubide batzuk baditugu, horiek zeintzuk diren eztabaidatu behar dugu, eta horien bermea zein den zehaztu. Kontzertu politikoarena baliagarria izan liteke, mahai gainera ekartzen duelako kontzertu ekonomikoarekin dagoen harreman ezberdin bat.
«Herri honek ezin ditu eskubide flotatzaileak eduki. Herri honek eskubide ziurtatuak behar ditu. Zeintzuk? Hori da eztabaida»
Nazio aitortzaz ari zarenean, zertaz ari zara?
Nazio bat garela, eta onartu behar dela. Eta estatu eredu alternatibo bat hor hasten da, onartuz Espainiako Estatua estatu plurinazionala dela eta euskaldunok nazio bat osatzen dugula, eta horrela errespetatuak izan behar dugula. Nik ez dut oraindik ezagutu testu juridiko politiko bat esaten duena gu nazio bat garela, horrek esan nahi duen guztiarekin. Guretzat bada urrats bat hori onartzea. Hori ez dago oraindik onartua, eta ez da erraza izango. Lanean ari gara, eta uste dugu hortik hasten dela egiten bidea. Espainiako Estatuak onartu behar du bere izaera plurinazionala dela.
Zer hizkuntzatan jarduten zarete estatutu berrirako mahai horretan?
Normalean, gaztelaniaz.
Denak gizonak?
Ez.
«Akordioa posible den? Bai. Edozein akordio posible den? Bada, ez»
Akordiorik eza posible da?
Guk hau prozesu gisa bizi dugu. Gu independentistak gara, gure azken helburua da euskal errepublika sozialista, demokratikoa, euskalduna eta feminista eraikitzea. Ditugun erronkei begira, uste dugu botere politiko handiagoa behar dugula. Ikusiko dugu azkenean zer ematen duen, eta orduan erabakiko dugu. Akordioa posible den? Bai. Edozein akordio posible den? Bada, ez.
Luzatzen ari da prozesu hau. Betikoak betikoaz ari diren ustea zabaltzeko arriskurik ez ote dago? Desafekzioak kezkatzen zaitu?
Kezkatzen nau, hortik eskuin muturra datorrelako, Europan eta mundu osoan, ikusten ari garenez. Hemen herri antifaxista bat gara. Uste dut herri honek ez duela tarterik desafekziorako, hortik datorrelako eskuin muturra eta herri honen desagerpena termino abertzaleetan, eta gizarte atzerakoiago bat termino sozialetan. Gu garai historiko jakin batean: mundua azkar aldatzen ari da, eta ez hobera; nazioarteko eskubidea pikutara joan da, erronka ekonomikoak, digitalak… ikaragarriak dira, eta herri honen konpromisoa behar da erronkak aurrera ateratzeko. Dei bat egingo nuke horretarako.
Eskuina aipatu duzu. Jesus Egigurenek Noticias taldeko elkarrizketa batean esan berri du Espainian estatu kolpe etengabe bat dagoela ezkerrak goberna ez dezan. Zuei zer iristen zaizue Madrildik: Pedro Sanchezen gobernuak iraungo du?
Badaukagu aurrekari bat: Sanchezek beti aguantatzen duela. Ez dakigu noiz arte iraungo duen. Egia da ustezko ustelkeria kasuak atera zirenean guk bi irakurketa egin genituela: batetik, orain arte irakurketa zen besteak okerragoak zirela, baina uste dugu horrek bakarrik jada ez duela balio. Faltan sumatu dugu egitasmo demokratizatzaile bat. Bestetik, ados nago Jesusekin: Espainiako Estatuan estatu kolpe bat dago. Jose Maria Aznarrek honako hau esan zuenean hasi zen hori: «Egin dezakeenak egin dezala». Gure ustez, PSOE erregimenera bueltatzeko ahalegina dago horren atzean. Zein da estatu kolpe horren helburua? Bipartidismora bueltatzea. Uste dugu judikaturak, Guardia Zibilak… rol bat jokatzen dutela. Oso garai delikatu batean gaude. Ikusteko dago zer eboluzio politiko edukiko duen horrek denak, eta estatu horren pean gauden artean Euskal Herriak zer motatako ondorioak pairatuko dituen. Horregatik diot ez daukagula desafekziorako tarterik.
«Espainiako Estatuan estatu kolpe bat dago. Jose Maria Aznarrek hau esan zuenean hasi zen hori: 'Egin dezakeenak egin dezala'»
Santos Cerdanen kontrako atxiloketa horrekin guztiarekin lotzen duzu?
Guk ez dakigu zer dagoen atzean, baina hilabeteak pasatu dira eta ez du ematen haren kasuan ezer handirik topatu dutenik. Guk ezberdindu egiten ditugu Cerdanen auzia eta Abalos eta Koldorenak. Ez dugu lepoa jartzen, zeren ez baitakigu. Baina Santos gure mintzakidea izan zen gauza askotarako, eta uste dugu ordaintzen ari dela egin dituen gauza batzuk.
Eta bide batez, Sanchez ahuldu? PSOEko antolakuntza idazkaria baitzen atxilotu zutenean.
Guk egiten dugun irakurketa zera da: kronogramari jarraitu. Aznarrek, hori esateaz gain, El Mundo egunkariko elkarrizketa batean zera esaten du —zeren Aznar irakurtzeak beti merezi baitu—: lehenik, «asko gustatzen zait PPren ponentzia, 'nosotros los españoles' (gu, espainiarrak) esanez hasten delako»; bigarrenik, esaten du Espainia ez dela estatu plurinazional bat; hirugarrenik, esaten du Sanchezek baduela tentaldi bat plurinazionalitatea onartzeko; eta laugarrenik, esaten du nazionalistek jakin behar dutela prozesu bat irekitzen bada ez dela orain daukaten eskumen maila handitzeko izango, zerotik hasiko delako, eta beherantz ere egin dezakeelako. Gero etorri zen PPk Madrilen egindako kontzentrazioa, eta gero atxiloketa. Uste dugu eskuinak pentsatzen zuela Sanchez orduan bota egingo zutela, baina ez da gertatu, eta, denbora pasatu ahala, PPko Alberto Nuñez Feijoo bera da gero eta zailtasun gehiago dituena. Garai horretan gaude. Horregatik, gu saiatzen gara elkarrizketa guztietan oso zuhurrak izaten, gaur egungo egoera ikusita.
EAJrekiko harremanetara etorrita, PSE-EErekin Araba, Bizkai eta Gipuzkoarako egindako akordioa hautsi zuten jelkideek lehen aldiz, Euskal Enplegu Publikorako Legea aldatzeko aukera irekita. Aurrera egiteko aukerarik ikusten duzu?
Gure proposamena hau da: hemen mundu guztiak eduki beharko luke eskubidea administrazioarekin euskaraz aritzeko. Horrek eskatzen du administrazio publikoan sartzen diren guztiek euskaraz jakitea. Eta zera gehitzen dugu: eman dezagun badirela sektore batzuk ez dakitenak, 50 urtetik gora dituztenak, eta ez dutenak ikasiko. Ados, egin ditzagun salbuespenak. Alegia, proposamen eraikitzailea da. Baina ezin ditugu pasatu beste 40 urte epaile batek esaten duenaren menpe. Eskubideak ez dira sailkatzen. Lan eskubideak daudela diote batzuek. Ados, baina bestelakoak ere bai. PSE-EEk onartu du gure proposamena landua dagoela. Tarteko bide bat egon litekeen ikusiko dugu. Mereziko luke euskarak akordio zabal bat edukitzea? Bai. Zuhurtziaz diogu honako hau ere: inork ez dezala euskara erabili hauteskunde lehiarako. Eskubideez ari gara.
Nortzuez ari zara?
Nik uste badagoela tentaldi bat, eta Katalunian ere ikusten ari gara, nolabait euskarekiko lan publikoan harreman zaila duten sektoreek erdararen defentsa egiteko. Guk dioguna da euskara denona dela, eta euskaldunok behar ditugula eskubideak. Ahalegina egin behar dugu akordiorako, baina eman behar digu egonkortasun bat. Beste eskubide flotatzaile bat da hau. Administrazio batera baldin bazoaz euskaraz egin dezakezu, eta beste batera baldin bazoaz ez? Errespetu kontua da.
Donostian, Eneko Goiak kargua utzi du. Zer diozu?
Harritu egin nau Estebanek esateak alderdiaren erabaki bat izan dela, Enekoren narratiba ez baitzen hori izan. Erabaki bat hartu dute. Gu atzo bezain lasai gaude. Gure agenda ez du aldatzen. Uste dugu Donostiak beste eredu bat behar duela.
Dantzan jartzen ditu hautagaitza batzuk?
Ez, gu oso lasai gaude horrekin.
Zer iritzi duzu Falangearen manifestazio bat baimentzeaz?
Nola baimendu daiteke Gasteizen erdian faxismoaren apologia egiten duen kontzentrazio bat?
«Ez dakigu norbaitek eztabaida lokaztu nahi duen, baina uste dugu ez dela onargarria Euskal Herrian Falangearen kontzentrazioak egitea»
Bingen Zupiria Segurtasun sailburuak esan zuen legezko erakunde bat dela, eta baimena eskatua zuela.
Guri harrigarria zaigu esatea gauzak ezin direla debekatu. Segurtasun Sailak eman dio baimen hori, eta sail horrek posible du esatea tokia ez dela ona, istiluak egon daitezkeela. Guri askotan debekatu zaizkigu ekitaldiak. Ni Pellorekin [Otxandiano] bat nator. Gu gobernuan bageunde, hauek ez ziren hona etorriko. Ez dakigu norbaitek eztabaida lokaztu nahi duen, baina uste dugu ez dela onargarria Euskal Herrian Falangearen kontzentrazioak egitea.
Zer diozu istiluei buruz?
Hemen egin behar den eztabaida zera da: euskaldunek zer Polizia mota nahi dugun. Garbi utzi nahi baitugu: euskal errepublikan Polizia egongo da. Besterik da zer Polizia mota. Izan ere, foamez zauritutakoen irudiak ikusita, Iñigo Cabacas II eduki genezakeen.
Aurrekontuetarako proposamen bat egin zenuten Jaurlaritzan, aldundietan eta erakunde nagusietan aurrekontu bateratuak aurkezteko. Hori ez bada ere, bestelako akordio batzuetarako aukera ikusten duzue aurten?
Gure planteamendua honako hau da: hemen badaude egiturazko arazo batzuk; adibidez, etxebizitzarena. Honako ariketa hau proposatzen dugu: kaxa guztiak batu, eta zenbat daukagu? Eta hori non inbertitu nahi dugu? Etxebizitzan, adibidez? Gure ustez, hori da aurrekontu orokor bat egitea. Esan digute hori ez dela posible, eta toki bakoitzean eztabaidatu behar dela. Ados, gu prest gaude, baina etxebizitzaren arazoari ezin zaio aurre egin diputazio batean bi milioi jarrita, e? Eta hori mundu guztiak daki.
Iaz ere ezezkoa jaso zenuten.
Aurten, PSE-EEk atea erdi irekita utzi zuen hasieran, eta orain itxi egin duela ematen du. Gure lehen fasea hori da.
Nafarroan egin duzue aurreakordioa gobernuarekin. Zer alde dago? Nafarroan posible dena EAEn posible ez izatea egozten baitizuete.
Nafarroan, aurrekontuen aurreakordioan jada badaude guk proposatutako gaiak. Prozesu irekiagoa da. Hemen, eskema hau da: haiek planteamendua egiten dute, eta gero guri zuzenketak egiteko aukera ematen digute. Guk esaten duguna da: zuei gustatu edo ez, 27 parlamentari ditugu Gasteizen, lehen indarrak adina. Uste dugu garaia dela gauzak beste era batera egiteko. Hortik dator, adibidez, Espainiako Gorteetarako hauteskundeetarako egin genuen proposamena ere. Gu lurralde zatitua gara, baina beraiek, zatitu gaituztenek jartzen dituzte hautetsontziak toki guztietan hauteskunde jakin batzuetan; beraz, erabakitzeko eskubidearen ariketa praktiko bat egin dezakegu. Adibidez, zertan gaude ados euskaldunak? Nazio bat gara, erabakitzeko eskubidea daukagu, euskara da gure hizkuntza nazionala. Eta ikusiko dugu gero jendeak zer atxikimendu duen programa nazional horrekin. Horretaz aparte, gero alderdi bakoitzak negoziatuko du trantsizio energetikoen gaineko politika, edo abiadura handiko trenarena. Baina, hurrengoan ere PSOE etorri edo faxistak etorri, aurrean herri bat izatea da gure proposamena, ez sigla bat. Hori da gure ikuspuntua gauza guztietan.
EAJk ezezkoa eman zizuen.
Bai, baina gure ustez potentzial politiko handia du proposamenak.
Nafarroan ere autogobernu lantaldea martxan dago parlamentuan.
Bai, nahiko geldo doa eztabaida hura. Gero, jartzen garenerako, hauteskundeak datoz, eta prozesuak zaildu egiten dira.
Batera-k ere prozesu bat ireki du, estatus bereziko lurralde elkargo bati ateak irekitzeko.
Estatusen inguruko eztabaida da nazionala. Niretzat, hori funtsezkoa da. Euskal Herri osoan badago irekita eztabaida bat gure estatusen inguruan, batzuetan besteetan baino aurreratuago. Perspektiba nazional hori ez galtzea inportantea da. EH Baik autonomia baterako proposamena egin du. Ikusiko dugu noraino iristen den.
GALi buruzko ikerketa batzordea sustatu nahi dute Frantziako Asanblean. Espainiako Kongresuan aurreikusten da halakorik?
Hemen, denek oso garbi daukate GAL nork antolatu eta finantzatu zuen. Baina ez GAL bakarrik. Hemen estatuak biolentzia erabili du euskal herritarren aurka. Hori ere errelatoa da. Gure ustez, honek ondorio batetara eramaten gaitu: ezin liteke kontakizun bakarra egon, eta hori errespetatu beharko da. Sektore batzuetan gaizki jasotzen da hori. Hemen gertatu den guztiaren zati bat jakina da, baina beste zati bat falta da.
Zer da jakina?
ETAren biolentziaren inguruan denok dakigu zein izan zen historia, nortzuk izan ziren, zein izan ziren ekintzak, epaituak izan ziren, kartzelatuak... Eta guk 2021eko urriaren 18an adierazpen bat egin genuen, autokritika bat planteatzeko. Noiz egingo dute euren urriaren 18a? Zeren beraiek torturatu baitute, hil egin baitute, sarraskiak egin baitituzte. Guk ez dugu hori eskatzen haien kontrako jazarpen penalik egiteko. Hori mahai gainean jartzeko eskatzen dugu kontakizuna konpartitua izan dadin. Guk gauzak gaizki egin genituen; bai, noski. Baina ez guk bakarrik. Bide horretan, Gogora-k egin du GALen inguruko irakurketa bat, eta uste dugu urrats bat dela.
Euskal presoei espetxe lege arrunta aplikatzeko erresistentziak daudela uste duzue?
Gure ustez, presoen egoera asko hobetu da objektiboki, eta uste dugu lege arrunta aplikatzeak mesede egiten diola elkarbizitzari. Horren aurka daudenen planteamendua zein da? Norbaitek uste du elkarbizitza sustatzen dela presoak egonda? Gainera, ez da inpunitaterik eza sustatzen. Zigorgabetasuna egon zen trantsizioan, frankistekin. Zera planteatzen da, legedi arrunta aplikatuz jende guztia kalean egotea.
