«Presoen urruntzea ezin da kolektiboki argudiatu»

EHUren Zuzenbide Fakultatean «etxean» bezala sentitzen da Adela Asua Batarrita Espainiako Auzitegi Konstituzionaleko presidenteordea (Bilbo, 1949). Zigor Zuzenbidean katedraduna da unibertsitate horretan, eta han dauka bulegoa. Haren izena gelaren atean azaltzen da oraindik, beste birekin batera, eta poza nabari zaio bere garaian bulegora eramandako hainbat gauzak han jarraitzen dutela ikusita. 2011n proposatu zuen Eusko Legebiltzarrak Auzitegi Konstituzionalerako. Hiru urte darama Madrilgo «gortean», eta, aitortu duenez, kosta egiten zaio oraindik hango giro «gogorrera» ohitzea. Kutsu politiko handiko gaiak izan ditu esku artean. «Normala da hori», dio. «Konstituzioa arau politiko bat delako, eta, halabeharrez, Auzitegi Konstituzionalaren ebazpenek eduki politikoa dutelako».

Atzo, Parot doktrinari buruzko hitzaldia emateko itzuli zen unibertsitatera. Han erakutsi zituen doktrina horren ibilbide juridikoaren nondik norakoak, eta azaldu zuen Konstituzionalak kaleratu zituen 20 bat ebazpenetan berak eman zuen boto partikularraren oinarria; funtsean, Estrasburgok gerora eman zuen ebazpenarekin bat egiten duena. Luze jo zuen hitzaldiak. Aurretik, halere, gaur-gaurko gaiei buruz hitz egiteko denbora tarte txiki bat eskaini zien komunikabideei; tartean, BERRIAri eta EITBri. Hona bi hedabideek eginiko galderetako batzuei emandako erantzunak.

Uste duzu euskal presoen urruntzea Giza Eskubideen Hitzarmenaren kontrakoa izan daitekeela, eta, beraz, baita Espainiako Konstituzioaren aurkakoa ere?

Baldin eta nola arrazoitzen den. Uste dut urruntzea edo gerturatzea beharrezkoa izan daitekeela zigorra betetzen ari den pertsonaren baldintzen arabera. Presoarentzat, eta espetxearen iritziz, hobe izan daiteke gertu egotea edo urrun egotea. Adibidez, familia eta lagunak drogazale dituen drogazale batentzat hobe izan daiteke urrun egotea. Printzipio bat dago zeinak esaten duen ez dela subjektua desozializatu behar, zigorrari ezin zaizkiola zigor erantsiak ezarri, eta, halaber, zigorra bete behar dela presoarentzat hoberena den tokian. Berak eska dezake hori, baina funtsean beste batzuek erabakiko dute. Kasu batzuetan gerta daiteke erabakia arbitrarioa izatea, inkongruentea eta inkoherentea, baina ez leku batean edo beste batean dagoelako presoa.

Presoari berari dagokio, hortaz, gerturatzeko eskaera egitea?

Bai. Berak eskatu eta argudiatu behar du zergatik gerturatu nahi duen, eta ondoren aztertu behar da horretarako baldintzak dauden edo ez. Hainbat arrazoi egon daitezke horretarako: familia arrazoiak, gizarteratze arrazoiak, lanekoak...

Eta urruntzeak ere banan-banan argudiatu beharko lirateke?

Bai. Nire iritziz, presoen gerturatzea edo urruntzea ezin da kolektiboki argudiatu.

Baina ez da egiten. Euskal presoen kasuan urruntzeak talde edo kolektibo oso bati eragiten dio, talde bati ezartzen zaio.

Ezin da ulertu presoak kolektiboki mugitzea. Banan-banan urrundu edo gerturatu behar dira, preso bakoitzaren baldintzak kontuan hartuta. Preso batzuek antzeko soslaia edo beharra izan dezakete, beste batzuek ez. Txostenek, baina, banakakoak izan behar dute. Erabakiak banakakoa izan behar du. Eta administrazioaren erabaki guztiek bezala, printzipio orokorretan oinarritu behar du: oinarrizko eskubideen errespetuan, bereziki.

Bestalde, Kataluniako Parlamentuaren subiranotasun adierazpena bertan behera utzi duzue. Konstituzionalak hori egin dezake adierazpen politikoa batekin? Bere egitekoen artean dago hori?

Parlamentuaren ebazpena ekintza juridiko bat da: prozedura bat jarraitu du, subjektu bat dago... Baina kasu honetan arazoa da ebazpen horrek bete beharreko eragin juridikoak dituen edo ez. Eta hor dago konstituzionalisten iritzi juridikoen arteko eztabaidaren muina. Muga gune batean gaude, eta ez da erraza izango horretan akordio bat lortzea.

Horri dagokionez, ez da oso argia ebazpena: batzuek diote ateak ireki dituzuela erreferenduma egin ahal izateko.

Baina, edozein kasutan, esaten dugu erreferendumak ezin duela aldebakarrekoa izan. Konstituzioak hala esaten duelako. Konstituzioak prozedura batzuk ezartzen ditu, eta eskuarki esaten du, bizilagunen komunitate batean bezala, balizko independentzia bati buruzko erreferenduma ezin dela egin besteak kontuan hartu gabe. Prozedura konplexuak dira hauek, eta eskatzen dute zilegitasun demokratikoan, prozedura demokratikoetan eta legeetan aurreikusitako bideetan oinarrituta egitea. Horiek bermatzen dutelako segurtasun juridikoa eta prozedura bera.

Baina prozedura Espainiako legediak ezartzen du. Madrilgo botere legegilearen esku dago, alegia.

Konstituzioak aukera ematen du erreferenduma egiteko, eta hortik eratorrita, [Espainiako] botere legegileak lege bat egin du. Egun lege hori da daukaguna. Erreferenduma egiteko, beraz, legeak jasotzen dituen aurreikuspenak ezarri beharko lirateke. Horretarako, baina, akordioak behar dira estatuko gobernuarekin.

Eta zuek elkarrizketarako deia egin duzue. Legedia bera eta baita Konstituzioa ere aldatzeko. Hala da?

Bai. Hori da politika. Sakonean gai politiko bat dago hemen. Politikariek egin behar dituzte akordioak eta Konstituzioaren ubidea baliatu behar dute arazoak konpontzeko. Aldaketak egiteko aurreikuspenak jasotzen ditu Konstituzioak berak. Baina, arazo politiko guztietan bezala, horrek ere eskatzen ditu estrategia berriak, aliantzak, bestea konbentzitzea: elkarrizketa.

Zer gertatuko litzateke Kataluniako herrietan hautestontziak jarriko balira azaroaren 9an?

Ez gara horretan sartu. Ez dugu balizko erreferendum bati buruzko iritzia eman. Kaleratu dugun ebazpenak ez du inolako aginterik ezartzen. Ez du esaten 'hau egin behar duzue' edo 'ezin duzue hau egin'.

Ebazpenean esan duzue Kataluniako Parlamentua subjektu politiko-juridiko dela, baina ez dela burujabea, subiranoa. Nola uler daiteke subjektu politikoa izatea baina burujabetzarik ez izatea?

Kataluniako Parlamentua Espainiako Konstituzioaren eremuen barruan delako subjektu politiko eta juridikoa, Autonomiaren eremuan. Konstituziotik eratorritako Autonomiak ematen dizkion eremuen barruan delako subjektu politikoa eta juridikoa.

Beraz, ezin du berdinen arteko harremanik izan beste subjektu politiko batzuekin, Espainiako Estatuarekin, adibidez.

Estatutuak zer dioen ikusi beharko litzateke, gauza batzuetan ahal izango duelako eta beste batzuetan ez. Nazioarteko harremanetan, harreman komertzialetan, adibidez, batzuetan ahal du eta beste batzuetan ez. Hori estatutuetan eta legeetan dago arautua. Kataluniaren kasuan ez gara estatu batez ari. Egungo norma eta arauek ezartzen dute subjektu politiko izaera, bere aukera eta mugekin. Baina dena alda daiteke, denborarekin agian...

Bateragune auziaren ebazpenari buruzko eztabaidak nola daude? Noiz kaleratuko duzue erabakia?

Ez dakit. Kasu hau ez dago nire salan. Dena den, laster izatea espero dut.