Telebista ikusi, whatsapp-ak erantzun, Tiktok-en bideo pare bat gainbegiratu, Spotify piztu eta, bide batez, email bat bidali. Horrelakoa da gaur egungo gazteen –eta ez hain gazteen– eguneroko bizimodua. Errealitate digitalean murgilduta bizi gara, pantaila batetik bestera etenik gabe jauzika, gure arreta zatituta, puskatan banatua. Baina zer-nolako kostua du horrek guztiak? Zer aldaketa dakartza gure garunetan, harremanetan eta osasun mentalean?
Ezin uka daiteke teknologiak eskaintzen dituen erraztasunak nabarmenak direla. Hala ere, azken urteotan egindako ikerketek aditzera eman dute erabilera masibo eta jarraituak itzal batzuk ere badakartzala: arreta-gaitasuna murriztea, antsietatearen eta nekea psikologikoaren areagotzea, eta loaren kalitatearen okertzea, besteak beste.
Zifra batzuk ematearren: Espainian, 16 eta 24 urte bitarteko gazteek egunean, batez beste, bost eta sei ordu artean ematen dituzte telefono mugikorra erabiliz, eta horietatik hiru ordu sare sozialen kontsumora bideratzen dituzte. Estimulazio jarraitu horrek dopaminaren ziklo bat aktibatzen du burmuinean, eta horrek zaildu egiten du plazer edo interes berezirik ez duten jardueretan kontzentratzea: ikastea, irakurtzea edo, besterik gabe, lasai egotea. Ez da diziplina faltaren ondorio hutsa, baizik eta prozesu neuropsikologiko konplexu baten emaitza.
Sare sozialen oinarrizko logika komertzialak gure arreta eskuratzea eta mantentzea du helburu. Horretarako, algoritmoek edukia ez ezik, emozioak ere baldintzatzen dituzte: clickbait famatua, haserrea pizten duten titularrak, eta edertasun estandar errealik gabekoak dira honen adibide garbiak. Horrek guztiak geure buruaren pertzepzioan eragiten du, baina baita beste pertsonekin ditugun harremanetan ere. Sarean dena da azkarra, azalekoa eta zenbakietan neurgarria: zenbat like, zenbat jarraitzaile, zenbat bistaratze… trikimailu horiek guztiek antsietate sozialaren forma berriak eragin dituzte, pil-pilean direnak.
Gainera, ez da auzi indibidual hutsa; izan ere, gizarte oso bat ari da egokitzen kontzentrazio laburreko edukietara. Tiktok plataformaren formatu laburrak –15-30 segundoko bideoak– ohitura bihurtzen ari dira, eta, horren ondorioz, gero eta zailagoa egiten zaie ikasleei, kasu, iraupen luzeko zeregin kognitiboei eustea, hala nola hamar minutuko irakurketa bati. Egoera horri jarraipena emanez gero, zer-nolako etorkizuna espero dezakegu hezkuntzan, politikan edo pentsamendu kritikoaren garapenean?
Joera hori, gainera, kultura digitalaren sakoneko aldaketa baten isla da. Edukien kontsumoa ez ezik, ekoizpena bera ere moldatzen ari da atentzioaren ekonomiaren logikara. Sormena eta sakontasuna ordezkatzen ari dira inpaktu azkarra, ikusgarritasuna eta biral bihurtzeko aukerak. Horrek arriskuan jartzen du ezagutza-prozesu pausatu eta analitikoen transmisioa, eta, finean, hausnarketarako eta eztabaidarako gaitasuna bera ere bai. Sarearen logika arinean murgilduta, gero eta gutxiago estimatzen dugu testuingurua, ñabardura eta kontraesanak barneratzeko beharrezko denborazko distantzia.
Zorionez, badira joera horien aurkako erreakzioak ere. Digital detox izenez ezagutzen diren teknologia-deskonexiorako asteburuak gero eta ohikoagoak dira, eta mugikorrik gabeko espazioak sortzen ari dira ikastetxeetan zein elkarteetan. Ez da teknologia gaitzetsi behar denik, baizik eta haren erabilera kontzientea, neurritsua eta osasungarria sustatu. Erronka nagusia ez da teknologiarik gabe bizitzea, baizik eta teknologia gizakiaren zerbitzura jartzea, eta ez alderantziz.
Eta orduan, zer gertatzen da isiltasuna iristen denean? Zenbat denbora iraun dezakegu inkontzienteki scroll egiteari utzi gabe? Baliteke, hain zuzen, denbora horren luzapenean hastea askatasuna.
