Zigor auziak eta amildegiranzko lasterketa

Joan den martxoaren 26an, espetxealdi iraunkor berrikusgarria onartu zuen Kongresuan, parlamentarien gehiengo absolutuz, estatuan gaur egun gutxiengoa duen alderdi batek; izendapen hori, berez, bizi osorako kartzela zigorraren mozorro hipokrita bat baino ez da. Hori izan da errematea, baina hortxe dago Kongresuan onarturiko lege tripodea —zigor kodea, terrorismoaren kontrakoa eta segurtasun alorra—, zeinean bildu baita historian Mendebaldeko zigor zuzenbideak izaniko okerrena eta atzerakoiena. Hona hemen, fasez fase, historia horren laburbilduma.

—Justizia komunitarioa: Europaren zigor historiaren hastapenean, norbanakoei lesioak eragiten zizkieten krimenak kontu pribatutzat hartzen ziren, interesdunek eta haien inguruak ebatzi beharrekoak, baina ez botere publikoek. Bitartekarien eta bakegileen helburua izaten zen, hain zuzen, eragindako lesioa ordainen baten bidez kitatzea, elkarrekiko truke eta kalte-ordainak baliatuz. Zigor auziak, bada, komunitarioak ziren: ordaindu beharreko irain pertsonal bat zen delitua, ordaindu beharrekoa, eta erreparazioa negoziatu egin behar zen.

—Printzearen justizia: Fase komunitarioak bide eman zion fase autoritarioari, eta lehenbiziko lurralde Estatuek baliatu zuten. Zigor auziak publiko bihurtu ziren, eta biktimengandik bereizi. Epaileek zigortu egiten zuten erruduna, bai eta biktimak ofentsa egileekin bakeak eginak bazituen ere. Orduko printzipioaren arabera, delitugileak «res publica» iraintzen zuen, eta hark ezartzen zion zigorra. Autoritarioa zen justizia, eta errepresiorako joera zuen.

Jardun judizialak, berriz, aitortza lortzen zentratu ziren. Horren eraginez, epailearen botereak jakin-nahizkoak ziren, akusatuei beren burua defendatzea ukatzeraino eta torturaz ere baliatzeraino. Izan ere, res publica-ren «arerioei» aurre egitean zetzan justizia. Inkisizio Santuak kopiatu egin zuen eredu hura, eta Estatuen adar sekularraren lankidetza eskatu.

—Ilustrazioko zigorra: XVIII. mendean, gain behera joan ziren jardun judizialak, eta Ilustrazioko ideologia berrien aurrez aurre jarri. Beccariaren Delituak eta zigorrak lanak (1764), besteak beste, jarraibide berriak definitu zituen, hala nola norbanakoen askatasuna eta legearen atzerako eraginik eza. Halaber, honako hauek aldeztu zituzten: heriotza zigorra eta gorputz zigorrak kentzea, bai eta ondorioak errugabeengana —uler bedi ingurukoengana— hedatzen dituzten haiek ere; epaileek, berriz —partzialak eta ustelak izaki—, legeari men egin behar zioten.

—Justizia burgesa eta faxismoa: Napoleonek bere hartan eutsi zien Ilustrazioko hainbat printzipiori, 1810eko bere Zigor Kodean; argia eta ordenatua zen, baina eduki zesartar bat eman zion, eta oso zigor larriak ezarri zituen. Malgutasunez jokatu zuen, hala ere, iraultza osteko Frantziaren 1832ko legearen egokitzapen progresistetara moldatzeraino, eta Europan barrena ere imitatu egin zuten.

Zigorren auziak protagonismo nabarmena hartu zuen XIX. mendean. Ez da arazo zibil edo politikorik, indarrean zegoen edozein lege antolamenduri eragiten ez zionik, zeina geroago eta lotuago baitzegoen klaseen arteko liskarrei. Errepresio joerako polizia batek zaintzen zituen Ilustrazioko zigor kode horiek, eta kartzela sistema gaitzesgarri batek egiten zion zerbitzua.

XX. mendean, faxismoa zela bitarteko, Estatua babesteko eta oposiziokoak suntsitzeko arma bilakatu zen zigor justizia; arerioa laidoztatzea sustatzen zuen zigor jardunbide bat zerabilen. Frankismoa, berriz, halako praktiken museo bihurtu zen.

—Segurukrazia: 1950eko urteez geroztik, segurtasuna bihurtu zen zigor politiken arretagune Europako herrialde askotan, aurpegi eman beharreko hainbat auzi baitzituzten: immigrazioa, hirietako gazteen egonezina, prekaritatea… Eta babes pribatuaren «segurtasun merkatua» ere agertu zen.

Eredu gisa Segurtasun Estatua ezartzea galdegin zuten hainbat iritzi oldek, pagaburu zenbaiti gero eta zigor zurrunagoak zorrozki aplikatzeko exijitzen zuten talde politiko eta mediatikoek hartaraturik.

Europaren zigor historiako errepresio fase guztiek utzi dute beren arrastoa PPren gobernuaren zigor eta espetxe politikan, zeina amildegiranzko lasterketa erabatekoa baita: delitua, Estatuaren kontrako ofentsa gisa; akusatuaren defentsa gabezia; segurukrazia, marjinalitatea kontrolatzeko; zigorren krudelkeria...

Falazia handi bihurtu da biktimei aitzakiatzat harturik zor zaien erreparazioa. Biktimak «Estatuaren kontrako ofentsari» dagokion zigorrari loturik, hain zuzen, mendeku azkengabearen betebeharra hartu du beretzat PPren gobernuak, eta ezinezko bihurtu du egindako kalteari ordaina eta erreparazioa ematea.

—Hasierara itzuli?: Berriro hasierako justizia komunitarioari begiratuz gero, zigorra urra litekeen alorretan aplikatzeko moduko formulak aurkituko ditugu —izatez, beste hainbat tokitan ere aplikatu dituztenak—. Estatuaren mendekutik bereizirik, zilegizko bihurtzen dira hainbat biktimarioren biktimen arteko akordioak, sufrimenduaren giza hizkera unibertsalean mintzo baitira guztiak ere. Akordio horiek instituzionalizatuz eta eguneratuz —bete beharrekoak izan daitezen—, pauso izugarria emango da erreparazio penalaren eta bake prozesuaren bide bitariko horretan.

(Erredakzioan itzulia)