El País egunkariko Kultura saileko kazetaria da Ana Marcos (Madril, 1984). Kolonbiako berriemailea izan zen, eta orain Madrilgo erredakzioan ari da lanean.
Soledad Alcaide El País egunkariko irakurlearen defendatzaileak kontatu zuenez, zuk jasotako mezu elektroniko bat izan zen hazia Carlos Vermut zinemagilearen sexu indarkeriazko erasoen auzia ikertzen hasteko. Zer zioen posta elektronikoan jaso zenuen mezu hark?
Mezu hark ondo deskribatzen zuen emakumeok halako gaiei buruz hitz egiteko izaten dugun beldurra. Zinemarekin lotura zuen irakasle baten auzia aipatzen zuen, eta aktore baten kontaktua eman zidan. Amaieran aipatzen zuen hari ere zerbait gertatu zitzaiola, baina ez zuen zehaztasun gehiago ematen.
Erantzun egin zenion.
Bai, eta posta elektronikoz hitz egiten hasi ginen. Gero, telefonoa eman genion elkarri, eta audio bidez jarraitu genuen komunikatzen. Ikerketa honetan sarri erabili dugu audio bidezko komunikazioa, eta biktimek zure ahotsa entzutea garrantzitsua izaten da. Emakume hark bere lekukotza eman zidan. Patroia errepikatu egiten da: gehienek, hasieran, pentsatzen dute gertatutakoa ez dela oso larria. Ikertzen jarraitu genuen, eta emakume hura jabetu zen eraso bat jasan zuela. Erasoak ez dira soilik kale kantoi bateko bortxaketak.
«Metodo bat sortu genuen biktimak erosoago egon zitezen eta haien lekukotzak oso oinarri sendoa izan zezan. Emakume horien zinpeko deklarazioak dauzkagu».
Ikerketak luze jo zuen, ezta?
Ikerketak urtebete iraun zuen. Emakumeen bila joan ginen, eta konbentzitu behar izan genituen. Metodo bat sortu genuen biktimak erosoago egon zitezen eta haien lekukotzak oinarri oso sendoa izan zezan. Emakume horien zinpeko deklarazioak dauzkagu. Baieztatzen dute kontatutakoa egiazkoa dela, zeren hau ez baita Harvey Weinsteinen auzia. Hemen ez daude milioika euroko isilpeko kontratuak atzean. Oso argi utzi nahi genuen ez direla handik pasatzen ari diren hiru emakume, norbaiten bizitza suntsitzeko elkartu direnak: erasoak sufritu dituzten emakumeak dira.
Carlos Vermut bera elkarrizketatu zenuten. Nola joan ziren elkarrizketa horiek?
Egunkariak estilo liburu bat du: jasotzen duenez, gai batek pertsona bati eragiten badio, deitu egin behar zaio informazioa argitaratu aurretik. Hori bete genuen. Hiru dei egin genizkion. Zailak izan ziren, eta uste genuen dei laburrak izango zirela. Baina, erreportajean argitaratu zen moduan, Vermutek erantzun egin zuen. Eraso larriak aipatu genizkion, baina haren erantzunak ondo islatzen du indarkeria mota hau [Vermutek bere bortxakeriazko jokabidea zilegi dela sentitzen du].
Erreportajea argitaratu zen egun berean, Feroz sarien gala egin zuten. Maria Guerra kazetariak gaiaz hitz egin zuen galan. Baina nola erreakzionatu zuen zinemaren sektoreak?
Ez genekien egun hartako erreakzioa nolakoa izango zen. Ni tapiz gorrian izan nintzen, eta hedabide gehienek Vermuten auziaz galdetu zieten izarrei. Baina galan gaia aipatu zuen bakarra Maria Guerra izan zen.
Zer esan dizute egunkaritik aparteko kazetariek zuen erreportajeaz?
Kazetari lagunek babesa eman didate. Kazetari askok eskertu dute lana. Hedabide eskuindar batzuetako zutabegileek, berriz, denetik esan ziguten: Inkisidoreak ginela, pertsonen logeletan sartzen ginela, «maruja letalak» ginela... Interneteko sare sozialetan, oro har, babesa jaso genuen.
Sareetako kritika bat zen artikulua ordainpekoa zela.
Kritika zen negozioa egiten ari ginela genero indarkeriarekin. 1995ean bageunde eta informazio hori kiosko batean balego, norbaitek auzitan jarriko al luke pezeta batzuk ordaindu behar zituela egunkari hori erosteko? Inork ez du negozioa egiten honekin: lan bat da. Eztabaida harekin ez nuen minutu bat galdu, nahiz eta aipamenak iritsi zitzaizkidan.
Aurrerago, Vermuten biktima gehiagoren lekukotzak iritsi zitzaizkizuen.
Bai. Ez dut esango asko izan zirenik, baina lekukotza batzuk iritsi ziren eta argitaratu genituen.
Ramon Paso antzerkigilearen auzia nolakoa izan da?
Pasoren biktima izan diren hamalau emakumek abokatu batengana jo zuten, eta abokatu horrek hiru informazio agentziarekin hitz egin zuen. Ondotik, El País-ek ikertzen jarraitu zuen, eta erasotuak izan diren beste zazpi emakumerekin egin zuen topo.
Zer irizpide etiko bete behar dira halako auzi bat ikertzean?
Lehenik eta behin, emakume hauei sinestea. Funtsezkoa da haien lekukotza ikerketaren erdian jartzea. Kazetari gisa, nire lana egin behar dut, eta informazioa egiaztatu, galdetzen jarraitu. Baina oreka bilatu behar da, emakumeak berriro biktima ez bilakatzeko. Argi izan behar dut auzi honetan nire funtzioetako bat dela beste indarkeria mota batzuk esplikatzea. Indarkeria batzuk ez dira soilik gau batean ezezagun batek emakume bati egin diezazkiokeen erasoak... Isilaraziak dauden indarkeriak azaltzeko betebeharra dudala ikusten dut. Garrantzitsua da erasotzaileen izenak ematea, eta justiziak bere bidea egingo du... Baina indarkeria hauek posible egiten dituzten dinamikak eta konplizitateak herritarrei azaltzea garrantzitsua dela iruditzen zait.
Adibideren batekin azal dezakezu hori?
Gizon batek masaileko bat eman aurretik, manipulazio psikologiko bat gertatu da. Eta indarkeria hori esplikatzea oso zaila izaten da. Lan prekaritatea, beste batzuen isiltasuna... hori guztia ondo azaldu behar da. Emakumeen infantilizazioaren ideia ere ez da onargarria.
Botere auziak ere badaude eraso horietan?
Erasotzaile horiek lanean hasi berriak diren emakume gazteen bila doaz askotan. Emakume horiek ametsak eta aspirazioak dituzte, guztiz legitimoak, eta zaurgarriagoak izan daitezke. Erasotzaileek badakite hori guztia.
Gerard Depardieu aktorearen auzia ere hor dago. Nolako erreakzioa eragin duela uste duzu?
Emmanuel Macron Frantziako presidentea aktorearen alde jartzeak gogor jo ninduen. Frantziako intelektualen gutun bat ere zabaldu zen gauza batzuk justifikatuz. Placido Domingo opera kantariak esan izan duen leloa ekartzen dit gogora: «Beste garai batzuk ziren, galanteria zen».
Erasotzaile asko inpunitate osoz bizi direla esango zenuke?
Bai, halaxe da. Garrantzitsua da hor dauden dinamikak ulertzea. Zenbait herritarrek ez dute salatzen ezagun duten eraso bat, lana galtzeko beldurrez. Kate bat dago, hausten zaila dena, eta herritar guztiok gaude hor sartuta.
Zer lan egin dezake kazetaritzak gizarte feministago bat lortzeko?
Kazetaritzak kontzientziazio lana egin behar du. Gertatzen diren errealitateak azaldu behar dira. Kontuan izan emakume askok sufritzen dituztela mota honetako erasoak. Komunikabideek errealitate horien berri eman behar dute. Datuei aurpegiak jarri behar zaizkie; estatistika bat kontatzeko modurik onena pertsona batek sufritu duen istorioa kontatzea da. Hori bera Vermuten auziarekin ikusi dugu, erasoak jasaten dituzten emakumeen ehuneko oso handi batek bere erasotzailea ezagutzen baitu. Egunkariek ez badiete datuei aurpegia jartzen, zailagoa da kontzientzia sortzea.
